Rənglər
dünyasının sultanı
Səttar Bəhlulzadə çox
böyük, dəyərli və qiymətli əsərlər
yaratmışdır.Səttar Bəhlulzadə Azərbaycan deməkdir.
Onun əsərləri Azərbaycanı təsvir edir, göstərir,
əks etdirir. Bu, rəssamın öz torpağına, öz Vətəninə
və xalqına nə qədər bağlı olduğunu
göstərir. O, elə bir böyük sənətkardır
ki, istənilən mövzuda və süjetdə əsər
yarada bilərdi. Ancaq onun əsərlərinin demək olar ki,
hamısı Azərbaycanı təsvir edir.
Heydər ƏLİYEV
Emalatxanasında bir gənc rəssam ondan soruşur:
- Səttar müəllim, neçənci ildə və harada anadan
olmusunuz ?
Sənətkar
bu suala elə həmin anda
cavab verir:
- Mən iki dəfə doğulmuşam. Biri
budur ki, əlim fırça tutan, ağlım rəngləri
seçən, gözüm gözəlliyi görə bilən
gündən rəssam Səttar doğulub. Bu tarixin
gününü, ayını, ilini bilmirəm. Amma onu bilirəm
ki, belə bir doğum günüm olub. Qaldı pasport tarixinə,
deyim-bilin: mən, Səttar Bəhlul oğlu Bəhlulzadə
1909-cu il dekabrın 15-də Bakının Əmircan kəndində
anadan olmuşam...
Səttar
Bəhlulzadə rəsm çəkməyə hələ
uşaqlıqdan meyil salmışdı. Bu həvəs onu
Bakıdakı rəssamlıq məktəbinə gətirib.
Burada dörd il təhsil aldıqdan sonra müxtəlif yerlərdə
rəssam işləyib. 1933-cü ildə Bəhlulzadə
Moskvaya gedib və Vasili İvanoviç Surikov adına Moskva
Dövlət Rəssamlıq İnstitutunun qrafika şöbəsinə
daxil olub. Sonralar o, rəngkarlıq fakültəsinə dəyişib.
Tələbə Səttar təhsil illərində B.Favorski,
L.Bruni, Q.Şeqal kimi sənətkarlardan dərs
almışdı. 1940-cı ildə təhsilini başa
çatdırıb Bakıya qayıtdıqdan sonra
yaradıcılıqla yanaşı, Ə. Əzimzadə
adına Rəssamlıq Məktəbində dərs
demişdi. S.Bəhlulzadə ilk yaradıcılıq illərindən
mənzərə janrına böyük maraq göstərmiş
və ömrünün sonuna kimi bu istiqamətdə misilsiz sənət
inciləri yaratmışdı. Onun
yaradıcılığını Azərbaycanın təbiət tablosuna bənzətmək olar.
Azərbaycanın xalq rəssamı, Dövlət
mükafatı laureatı Səttar Bəhlulzadənin adı təkcə
Azərbaycanda deyil, ondan kənarda da yaxşı
tanınır. S.Bəhlulzadənin YUNESKO kimi nüfuzlu beynəlxalq
təşkilat tərəfindən 100 illik yubileyinin
keçirilməsi də Azərbaycan mədəniyyətinə
verilən yüksək qiymətdir. Rəngkar və qrafik Səttar
Bəhlulzadə Azərbaycan təsviri incəsənətində
lirik mənzərə
janrının banisidir.
Dahi sənətkar 1974-cü ildə 65 yaşında həyata əlvida deyib...
Bu yazıda məqsədimiz Səttar Bəhlulzadə
yaradıcılığından bəhs etmək deyil. Məqsədimiz
bu böyük sənətkarı yaxından tanıyan
insanların danışdığı unudulmaz xatirələri
qəzetimizin oxucularının da diqqətinə
çatdırmaqdır.
***
Mən, Səttar
Bəhlulzadənin şagirdi olmuş, Azərbaycan Rəssamlar
İttifaqının üzvü Əbdülağa
Kazımlı ilə S. Bəhlulzadə adına Xarici Dillər
Təmayüllü Gimnaziyada ötən il
"Səttar nəcib qəlbə malik bir insan idi"
1942-ci
ilin qışı yaxınlaşırdı. Səttar
paltosunun boyunluğunu qaldırıb boğazına
bürüdü.Başında da süni dəridən olan
tükləri seyrəlmiş papaq var idi. Küçə ilə
söhbət edə-edə gedirdik. Birdən
soruşdum:
- Hara gedirik, Səttar?
- Gedək
İncəsənət idarəsinə. Mühasibatda
işim var...
İdarəyə
çatdıq. Səttar dedi:
- 5-10 dəqiqə
məni burada gözlə, gəlirəm.
Mühasibin otağından ucadan
danışıq səsləri gəlməyə
başladı. Səttar əsəbi halda mühasibə deyirdi:
- Yoldaş Cəfərov! Siz mənim pulumun
ağası deyilsiniz! Mən dedim, qurtardı getdi! Pulumu keçirin Azdiviziya fonduna!
Qapı
azca aralı idi, mülayim bir
səs məsləhət
verirdi:
- Ay Səttar,
axı sənin zərərüvə demirik ki, heç olmasa
5-6 mini götür, bir alababat palto al özünə, qalan 10
mini də keçir fonda.
Səttar
qətiyyətlə:
-
Qurtardıq! Orada oğullar şaxtada, qarda canlarından
keçir, biz də burada paltodan
dəm vururuq,-dedi.
Mən onda bildim ki, Səttar necə nəcib bir qəlbə
malik insandır.
***
Tanınmış
jurnalist həmkarım Möhbəddin Səmədin dünya
şöhrətli rəssam Səttar Bəhlulzadə ilə
uzun illər dostluq etdiyini, sənətinə
vurğunluğunu, haqqında irihəcmli yazılar
yazdığını yaxşı bildiyimdən bu günlərdə
onunla görüşdüm. Möhbəddin müəllim mənə
S.Bəhlulzadə ilə bağlı bir neçə
maraqlı xatirə danışdı. Onlardan ikisini oxucuların da nəzərinə
çatdırmaq istəyirəm.
"Kəpəzin göz
yaşları" tablosu belə yaranıb
Səttar
Göygölə, Maralgölə tez-tez gedərmiş. Rəssam
bu yerlərin yaxınlığındakı Çaykənd kəndində
Kərim adlı bir müəllımlə tanış olub
dostlaşır. Elə onlarin evində də qonaq
qalıbmış. Kərim müəllimin həyat
yoldaşı Tükəzban xanım gecənin bir aləmi
itin aramsız hürdüyünü, həyət
qapısının
açılıb-örtüldüyünü eşidib,
yuxudan oyanıb görür ki, qonaq yoxdur.Tez
Kərim kişini səsləyir:
- Ay
kişi, Səttar harasa gedib. Qorxuram başına
bir iş gələ.
Kərim
kişi də paltarını
geyinə-geyinə arvadını
sakitləşdirərək:
- Ay arvad,
qorxub eləmə, yəqin rəssamlığı tutub, gedib
Göygölə tərəf. Narahat olma, bu
saat gedib taparam.
Kərim
müəllim Səttarı səhərə
kimi axtarır. Nəhayət, rəssamı Günəş Kəpəzin
üzərində bərq vuranda tapır. Amma rəssamın dərin
hissə qapıldığını görəndə ona
yaxınlaşmağa cəsarət etmir. Bir xeyli gözləyir,
axırda məcbur olub
onu səsləyir:
- Səttar!..
A kişi, bizim başımıza nə oyun açırsan?..
Rəssam
səs sahibini tanıyır:
- Kərim,
sənə and verirəm, mənə mane olma... Qoy işimi
görüm, yoxsa başladığım bu iş
həmişəlik yarımçıq
qalacaq...
Kərim
müəllim bu sözdən sonra səssiz-səmirsiz
dayanır. Səttarın kətan üzərində
yaratdığı ikinci bir mənzərəyə valeh olur.
Bu, "Kəpəzin göz yaşları" adlı mənzərə
tablosu idi.
"Səttarın belə məcnunluğunu
görməmişdim"
Möhbəddin
müəllim deyir ki, Səttar haqqında olan bu xatirəni mənə
Azərbaycanın xalq rəssamı, Dövlət
mükafatı laureatı Toğrul Nərimanbəyov
danışıb. O deyir ki, ilini unutmuşam , ancaq o
yadımdadır ki, bahar idi. Etüd üçün
Şuşaya getmişdim. Qayıdan kimi emalatxanama baş
çəkdim. Başım işə o qədər
qarışmışdı ki, bir də ayılıb
gördüm ki, gecə saat üçdür. Elə bu vaxt qəfil
zəng oldu. Telefonun dəstəyini götürdüm. Səttar
idi. Salamlaşıb hal-əhval tutdum. Səsindən duydum ki,
qanı bərk qaradır. Kefini açmaq
üçün zarafata
keçdim:
- Füzuli nəvəsi, yenə nə olub belə, qanın qaradır?
Səs-səmir çıxmadı. Haçandan-haçana:
-
Toğrul, yaman sıxılıram. Mənə elə gəlir
ki, bu gecə şəhərdən çıxmasam, ürəyim
partlayacaq.
Sərxoş olduğunu zənn edib
yenə zarafata keçdim:
- Füzuli nəvəsi, narahat olma, səhərə
kimi hər şey keçib gedəcək.
- Yox.
Toğrul, keçib gedən deyil. Yaxşısı budur
Bakı Sovetinin yanında
səninlə görüşək.
- Daha niyə orda, Səttar, elə emalatxanaya gəl
də... Oturub dərdləşək, dədə
Füzulini yad edək.
- Əgər məni istəyirsənsə,
dediyim yerə gəl...
Bilirdim
ki, getməsəm, ömürlük məndən küsəcək.
Ona görə də yorğunluğumu unudub şərtləşdiyimiz
yerə getdim. Gördüm taksi saxlayıb məni gözləyir.
Əl verib görüşdük. Nə hadisə baş
verdiyi ilə maraqlandım. Maşına əyləşə-
əyləşə bircə
onu dedi:
- Könlümə Qızbənövşə
düşüb, Toğrul. İndi səfərimiz oradır...
- Elə
gecənin bu vaxtı?! Bəlkə yatıb dincələk, səhər tezdən yola düşək?
- Yox,
Toğrul, elə indi gedəcəyik. Səhər
tezdən orada olacağıq.
Elə də oldu. Günəş Şahdağın arxasından boy
göstərəndə Qizbənövşəyə
çatdıq. Maşından düşən kimi o,
özünü şehli otların üstünə
atıb torpağı
qucaqladı...
Doğrusu,
Səttarın böyük təbiət aşiqi olduğunu
yaxşı bilirdim. Dəfələrlə Qızbənövşədə,
Kəpəzdə, Qarayazıda, Göygöldə,
Cıdır düzündə, Batabatda, Qızılağacda
günlərimiz bir keçmişdi. Amma düzünü
deyim, o vaxta qədər belə məcnunluğunu görməmişdim.
Axır ki, görüb heyrətləndim və bu heyrətdən
sonra rəssam dostum Səttar Bəhlulzadənin portreti
doğuldu...
***
Bu
günlər S.Bəhlulzadə adına Xarici Dillər Təmayüllü
Gimnaziyanın ibtidai sinif müəllimi İradə Məlikovadan
redaksiyamiza bir məktub gəlmişdi. Həmin məktubda Səttar
Bəhlulzadə haqqında kiçik bir xatirə
yazılmışdı:
"Səttar Bəhlulzadə mənim
rəsm albomuma şəkil çəkib"
...İndiki
kimi yadımdadır. 1973-cü il idi. Birinci sinifdə oxuyurdum.
Müəllimimiz bizə tapşırmışdı ki,
qırx vərəqli rəsm albomu alın. İstirahət
günü anamla şəhərə getdik. Albomu alıb
qayıdanda bizim Şağan kəndinə gedən 36 nömrəli
marşrut avtobusuna mindik. Mən anamdan bir qədər
aralıdakı oturacaqlardan birində əyləşmişdim.
Birdən arxadan kimsə əlini mənim çiynimə
toxunduraraq albomumu istədi. Yarıkönül albomu verdim. Az
sonra çevrilib arxaya baxdım. Gördüm ki, lap arxa
küncdə ağ saçları çiyninə
tökülmüş, arıq bir kişi mənim albomuma nə
isə çəkir. Sözün düzü, qanım bərk
qaraldı. Fikirləşdim ki, yəqin albomum korlandı.
Çox çəkmədi ki, albomumu mənə qaytardılar.
Elə həmin andaca açıb baxdım. Gözlərimə
inanmadım. Flamasterlə çəkilmiş rəsm elə
möcüzəli idi ki, arxa planda dağ silsilələri,
ağaclar, axan çay... hamısı da göy rəngdə.
Rəsmin yuxarı hissəsində "S" və
"B" hərfləri ilə başlanan ad da
yazılmışdı. Çox sonralar öyrəndim ki, bu,
dünya şöhrətli rəssam Səttar Bəhlulzadə
imiş. Hər dəfə bu dahi rəssam haqqında söhbət
düşəndə və elə indi dərs dediyim
şagirdlərimə də bu barədə fəxrlə deyirəm
ki, Səttar Bəhlulzadə mənim rəsm albomuma şəkil
çəkib...
***
Bütün
bu deyilənlərə onu da əlavə edək ki, Bəhlulzadə
sənətinin saf, büllur nəğmələr
çeşməsinin gözünü arayıb-axtarsaq, onu
xalqla, təbiətlə bağlılıqda taparıq. Rəssam
Azərbaycanın təbiəti ilə o dərəcədə
bağlı idi ki, özünü bir an belə bu gözəllikdən
ayrı təsəvvür edə bilmirdi. Təbiəti Səttarsız,
Səttarı təbiətsiz təsəvvür etmək
mümkün deyil. O, vurğunu olduğu Azərbaycan təbiətinin
məcnunu, qeyri-adi rənglər dünyasının
sultanı idi.
Ədalət DAŞDƏMİRLİ
Azərbaycan müəllimi.- 2011.-
14 yanvar.- S.15.