Ali təhsilin İKT əsaslı innovativ inkişafı

(Əvvəli qəzetimizin 14 yanvar tarixli nömrəsində)

2. Ali təhsilin innovativ inkişafi

Məlum olduğu kimi, müasir ali təhsilin müxtəlif istiqamətləri var: ali iqtisadi təhsil, ali texniki təhsil, ali tibbi təhsil, ali aqrar təhsil, ali hüquqi təhsil, ali pedaqoji təhsil və s. Bu təhsil istiqamətlərinin ümumi cəhətləri olduğu kimi, xeyli fərqli, spesifik cəhətləri də var. Bir məqalə çərçivəsində bu istiqamətlərin hamısının innovativ inkişaf problemlərini, informatlaşma məsələlərini əhatə etmək, təbii ki, mümkün deyil, bu iş bəlkə də yüzlərlə mütəxəssisin illərlə tədqiq etməli olduğu problemlərdir. İnkişaf etmiş ölkələrdə bu problemlər xeyli müddətdir ki, ciddi tədqiq edilir, bu sahədə təhsil tədqiqatlarına güclü investisiya qoyulur. Bu mənada ali təhsilin yalnız bir istiqaməti - ali pedaqoji təhsilin İKT əsaslı innovativ inkişaf problemləri barədə fikrimizi bildirəcəyik. Bu seçim həm də bizim uzun müddət ərzində pedaqoji təhsil müəssisəsində fəaliyyətimizlə bağlıdır.

Müasir informasiya cəmiyyətində tələbə lazımi məlumatı axtarmaq, seçmək, təhlil etmək, yeni informasiya yaratmaq, bu əsasda mövqe formalaşdırmaq, qərar qəbul etmək və qərarı həyata keçirmək kimi səriştələrə yiyələnməlidir. Müasir müəllimin əsas funksiyası şagirdlərə öyrənməyi öyrətməkdir. Bunun üçün müəllim özü daima inkişafda olmalıdır.

Elmi biliklərin həcmi bu gün sürətlə artır, təhsilin məzmunu fasiləsiz təkmilləşir, yaranan yeni biliklər davamlı olaraq universitet proqramlarına daxil edilir. Lakin universitetdə tədris materialının öyrənilməsinə ayrılmış vaxt məhduddur. Belə vəziyyət tədris prosesində müasir texnologiyalardan, innovativ təhsil metodlarından istifadəni tələb edir. Əgər əvvəllər müəllim əsas informasiya mənbəyi idisə, indi vəziyyət dəyişmişdir. İndi müəllim informasiya mənbələri ilə tələbə arasında vasitəçi funksiyasını yerinə yetirir. O, tələbəyə müxtəlif təyinatlı informasiya mənbələri ilə səmərəli iş metodlarını, informasiya proseslərini öyrətməlidir. Bütün bu xüsusiyyətlər ali təhsilin, o cümlədən pedaqoji təhsilin məzmun və texnologiyasını təkmilləşdirməyi tələb edir. Müasir pedaqoji təhsilin məqsədi informasiya cəmiyyətinin, innovasiya cəmiyyətinin tələblərinə uyğun yeni formatlı müəllim kadrları hazırlamaqdır. Bu gün universitetlərimizdə Avropa və dünya təhsil sisteminə inteqrasiya istiqamətində "2009-2013- cü illərdə Azərbaycan Respublikasının ali təhsil sistemində islahatlar üzrə Dövlət Proqramı", təhsilin informatlaşması istiqamətində "2008-2012-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında təhsil sisteminin informasiyalaşdırılması üzrə Dövlət Proqramı" icra edilir. Digər universitetlər kimi, ali pedaqoji təhsil müəssisələri də Avropa təhsil məkanına inteqrasiyaya cəhd edir, tədris prosesi informatlaşır. Bu dövlət proqramlarının qəbulundan iki il əvvəl isə "Azərbaycan Respublikasında fasiləsiz pedaqoji təhsil, müəllim hazırlığının konsepsiya və strategiyası", 2008-2015-ci illər üçün bu strategiyanın icrası ilə əlaqədar müvafiq tədbirlər planı hazırlanmış, 2007-ci ildə Nazirlər Kabineti tərəfindən təsdiq edilmişdir. Strategiya və tədbirlər planına uyğun olaraq pedaqoji təhsilin informatlaşması istiqamətində aşağıdakı tədbirlərin həyata keçirilməsi nəzərdə tutulur:

1. Müəllim hazırlığında İKT-nin, yeni təlim üsulları və texnologiyaların tətbiqi.

2. Pedaqoji ixtisaslar üzrə təhsil alan tələbələrin biliyinin cari və yekun qiymətləndirilməsi üzrə yeni üsulların, texnologiyaların, İKT vasitələrinin tətbiqi.

3. Pedaqoji təhsil müəssisələrində distant təhsil formasının tətbiqi.

4. Pedaqoji təhsil müəssisələrinin kompüterləşdirilməsi, elektron təhsilin həyata keçirilməsi.

Göründüyü kimi, "Fasiləsiz pedaqoji təhsil, müəllim hazırlığının konsepsiya və strategiyası"nın tədbirlər planında pedaqoji təhsilin informatlaşması istiqamətində əhəmiyyətli layihələr nəzərdə tutulmuşdur. Hesab edirik ki, bu layihələr çərçivəsində "Pedaqoji təhsilin informatlaşması strategiyasi" və strategiyanın yaxın 5 il ərzində reallaşması üçün tədbirlər planı hazırlanmalı, onun reallaşması üçün lazımi maliyyə dəstəyi verilməlidir. Müqayisə üçün bildirək ki, qonşu Rusiya və Türkiyədə analoji innovativ layihələr üçün hər bir universitetə ildə 2-8 milyon ABŞ dolları həcmində investisiya qoyulur, həmin universitetlərin inkişafının əsas səbəblərindən biri məhz mükəmməl investisiya siyasətidir. Bu amil universitetlərin inkişafı üçün zəruri şərtdir (son 20 ildə bu, bir daha hiss edildi). Bazar münasibətləri şəraitində təhsil siyasətinin mühüm hissəsi səmərəli investisiya siyasətinə bağlıdır, əgər investisiya təhsilin keyfiyyətini yüksəltmirsə, deməli, səmərəsızdır. İnformasiya cəmiyyəti şəraitində təhsilə qoyulan investisiya əsasən innovasiyalara, nəticə etibarı ilə təhsilin keyfiyyətinin yüksəlməsinə xidmət etməlidir (yəni investisiyalar maddi obyektlərə yox, qeyri-maddi obyektlərə, elmtutumlu məhsullara yönəlməlidir).

Pedaqoji təhsilin İKT əsasında innovativ inkişaf layihələrinin hazırlanması və icrası zəruri maliyyə dəstəyi olmasa mümkünsüzdür. Bu, müasir tələblərə cavab verən müəllim kadrlarının hazırlanması üçün zəruridir.

Eyni zamanda qeyd etməliyik ki, bəzi pedaqoji profilli universitetlərdə dövlət proqramlarından asılı olmadan daxili imkanlar hesabına müəyyən işlər görülür, məsələn, ADPU-da belə təşəbbüslər var. 2007-ci ildə Kompüter Mərkəzi yenidən təşkil edildi, məqsəd pedaqoji təhsilin informasiya-təhsil məkanının formalaşması, bu əsasda pedaqoji təhsilin keyfiyyətinin və əlyetərliyin təmin edilməsi idi. Pedaqoji təhsilin informasiya-təhsil məkanının formalaşması məqsədi ilə Kompüter Mərkəzinin 5 illik iş planı və onun icrası üçün zəruri layihələr sistemi müəyyənləşdirildi. Tələbələrin biliklərinin qiymətləndirilməsində bir çox qabaqcıl dünya universitetlərində uğurla tətbiq edilən "Elektron-test sistemi" layihəsi hazırlanıb müvəffəqiyyətlə sınaqdan çıxarılıb və bu gün uğurla tətbiq edilir. Lakin hər bir yeniliyin tətbiqi təbii olaraq əlavə problemlər də yaradır, onları həll etmədən inkişaf mümkün olmur.

Son vaxtlar respublikanın pedaqoji ictimaiyyəti qiyabi təhsildə distant texnologiyalarının tətbiqi zərurəti barədə müzakirələr aparır. Nəhayət gec də olsa, XXI əsrin ən böyük təhsil innovasiyası olan distant təhsilin respublikamızda da reallaşması, deyəsən, yaxınlaşır. "Fasiləsiz pedaqoji təhsil və müəllim hazırlığının konsepsiya və strategiyası"nın müvafiq tədbirlər planına uyğun olaraq respublikamızda distant pedaqoji təhsil sisteminin yaradılması və inkişafına ciddi ehtiyac var. Bu gün əksər ölkələrdə, o cümlədən bir çox MDB ölkələrində müəllimlərin ilkin hazırlığı, yenidənhazırlığı, ixtisasartırılması distant təhsil texnologiyaları vasitəsilə reallaşır. Rusiya, Ukrayna, Belarus, Qazaxıstan və s. ölkələrdə 10 ildən artıqdır ki, bu sahədə sistemli iş aparılır, xeyli təcrübə toplanmışdır. Hesab edirik ki, respublikada belə bir pilot layihəni də ADPU-da başlamaq mümkündür. Bu, virtual pedaqoji təhsilin inkişafına səbəb olmaqla yanaşı, müəllimlərin fasiləsiz əlavə təhsili üçün imkanlar verə bilər. Digər mühüm məsələ pedaqoji təhsil üçün elektron tədris resurslarının hazırlanmasıdır. Pedaqoji ixtisasların spektri və tədris planında olan fənlərin müxtəlifliyi, Boloniya prosesinə keçidlə əlaqədar tələbələrin müstəqil işlərinin xüsusi çəkisinin artması bunu tələb edir. İnternetdə pedaqoji təhsillə əlaqədar milli resurslar demək olar ki, yoxdur. Bu istiqamətdə də sistemli iş aparmaq lazımdır.

Respublikada pedaqoji təhsil portalının yaradılması əhəmiyyətli ola bilər. Portal vasitəsi ilə pedaqoji təhsil müəssisələri bir-birləri ilə daha sıx əlaqələr yarada bilər, virtual əməkdaşlıq edər, pedaqoji təhsil problemlərinə dair müəyyən forumlar təşkil edər, elektron nəşrlər hazırlaya bilərlər. Portal tələbə, magistr, doktorantlar, alimlər və gənc müəllimlər üçün faydalı ola bilər. Portalda pedaqoji təhsil üzrə zəruri elektron resurslar, beynəlxalq təcrübəyə dair materiallar verilə bilər. Portal vasitəsi ilə peşəyönümü işi aparmaqla abituriyentləri, istedadlı gəncləri pedaqoji sahəyə yönəltmək mümkündür. Bu, ali pedaqoji məktəblərin adambaşına maliyyələşmə prinsipinə keçdiyi ərəfədə əhəmiyyətli ola bilər.

Təhsilin informatlaşması elə bir prosesdir ki, burada beynəlxalq təcrübə çox fayda verə bilər. Lakin bu təcrübəni olduğu kimi respublikada tətbiq etmək mümkün deyil, burada zaman, məkan və imkan amilləri nəzərə alınmalıdır. Rusiya Federasiyasında ümumtəhsil məktəblərinin informatlaşması prosesində ali pedaqoji təhsil müəssisələri mühüm rol oynayır. Respublikamızda da orta təhsilin ( eləcə də orta ixtisas, ali və ilk - peşə təhsilinin ) informatlaşması istiqamətində pedaqoji təhsil müəssisələrinin böyük perspektivləri var. Məlum olduğu kimi, bu təhsil pillələrinin hər birinin inkişafı üçün xüsusi dövlət proqramları təsdiq edilmiş, icrasına maliyyə vəsaiti ayrılmışdır. Bu inkişaf proqramların mühüm tərkib hissəsi təhsilin informatlaşmasına xidmət edir. Milli təhsilin informatlaşması prosesinin strateji-konseptual, elmi-metodiki, resurs, kadr təminatı problemlərinin həllində pedaqoji institutların potensialını yüksəltməklə bu sahədəki problemləri həll etmək olar. Respublikada pedaqoji elmlər üzrə olan alimlərin böyük qismi ali pedaqoji təhsil müəssisələrində çalışır (pedaqogika, psixologiya, ayrı-ayrı fənlərin tədrisi metodikaları kafedralarında). Bu alimlərin elmi tədqiqat işlərini təhsilin informatlaşmasının pedaqoji, psixoloji və metodik təminatı problemlərinin həllinə yönəltmək lazımdır. Bu problemlər tələbələrin, magistrlərin, doktorantların tədqiqat obyekti olmalıdır. Artıq klassik pedaqogikadan elektron pedaqogikaya, real pedaqogikadan virtual pedaqogikaya keçidin, kagız üzərində olan dərslik və testlərdən elektron dərslik və testlərə keçidin pedaqoji problemlərini tədqiq etmək vaxtıdır. Bu prosesdə təcrübəli pedaqoqlarla gənc tədqiqatçıların birgə fəaliyyətinə, elmi ənənələrlə innovasiyaların sintezinə ehtiyac var. Kafedraların 5 illik elmi-tədqiqat işlərinin planlaşdırılmasında bu amillər nəzərə alınmalıdır. Gələcəkdə bu imkanlardan səmərəli istifadə etmək üçün bu gün pedaqoji universitetlərə ciddi investisiya qoyulmalı, islahatlar aparılmalı, yeni strukturlar, beynəlxalq əlaqələr yaradılmalı, bu sahədə olan zəngin beynəlxalq təcrübə (heç olmasa MDB və Türkiyə səviyyəsində) təhlil edilərək öyrənilməlidir.

Digər mühüm problem təhsilin informatlaşması üzrə müasir kadr hazırlığı məsələsidir. Təhsilin informatlaşması kimi yüksək texnoloji və elmtutumlu problemin həlli, ilk növbədə, kadr təminatından asılıdır. İnkişaf etmiş ölkələrdə təhsilin informatlaşması prioritet məsələ kimi qiymətləndirilir, təhsil sisteminin gələcəyi onun informatlaşma səviyyəsindən asılıdır. Artıq 25 ildir ki, bir çox ölkələrdə təhsilin informatlaşması üzrə müxtəlif səviyyələrdə ixtisaslı kadr hazırlığı həyata keçirilir. Bakalavr, magistr, əlavə təhsil, aspirantura, doktorantura pillələrində fasiləsiz olaraq təhsilin informatlaşması üzrə kadrlar hazırlanır. Bizim respublikada da bu istiqamətdə pedaqoji universitetlərdə "Təhsilin informatlaşması" ixtisası üzrə sistemli şəkildə kadr hazırlanmasına ehtiyac var. Müvəqqəti olaraq vəziyyətdən çıxmaq üçün 1 illik tədris proqramı əsasında informatika müəllimləri üçün "Təhsilin informatlaşması" ixtisası üzrə yenidənhazırlanma və magistr kursları, gələcəkdə isə bakalavr hazırlıq proqramları yaratmaq lazımdır.

Hələlik isə bu istiqamətdə gələcək müəllimlərə pedaqoji universitetlərdə yeni təhsil standartları əsasında 45 saat həcmində "Təhsildə İKT" adlı xüsusi fənn tədris olunur. Bu gün "Təhsildə İKT" fənni eyni zamanda bir neçə kafedra tərəfindən tədris olunur. Hesab edirik ki, bu fənn bir kafedra tərəfindən tədris olunsa, daha səmərəli olar, gələcəkdə isə "Təhsildə İKT" adda yeni kafedraların yaradılması məqsədəuyğundur.

Pedaqoji ali təhsil müəssisələrində informatika müəllimləri hazırlanmasının da xeyli problemləri var. İnformatika müəllimlərinin hazırlığı üzrə təhsil standartlarının daim təkmilləşdirilməsi, tədris-metodik və proqram-texniki təminat problemlərinin həlli aktualdır. Pedaqoji ali təhsil müəssisələrində informatika kafedralarında çalışan müəllimlərin sistematik ixtisasartırma kurslarına cəlb edilməsi zəruridir. Çünki bu sahənin inkişaf tempi çox yüksəkdir. Bu işdə yerli İT şirkətlərinin, Rusiya və Türkiyənin distant İT kurslarının, beynəlxalq İT akademiyalarının imkanlarından istifadə etmək olar.

Cəmiyyətin, təhsil sisteminin inkişafında pedaqoji təhsilin əhəmiyyəti və məsuliyyəti böyükdür, problemlər də gördüyümüz kimi az deyil. Bu problemlər əsasən keçid dövrünün çətinlikləri, texnologiyaların sürətlə dəyişməsi və insan amilinə bağlıdır. Pedaqoji təhsilin mövcud problemlərini həll edərək, ümumtəhsil məktəblərimizi gələcəkdə daha keyfiyyətli müəllim kadrları ilə təmin edə bilərik, nəticədə elm-təhsil səviyyəmiz daha da yüksələr. İnformasiya və innovasiyalar cəmiyyətində bu, çox mühümdür, çünki məşhur filosof Konfutsinin təbirincə desək, elm və təhsildən faydalanmağı bacaran xalq firavan yaşayar.

İlham ƏHMƏDOV

Azərbaycan müəllimi.- 2011.- 28 yanvar.- S.17.