Kurikulumlarda
təlim forması və üsulları
Azərbaycan
təhsili günbəgün dəyişir, inkişaf
edir, yeniliklərlə zənginləşir.
Əvvəllər tədris prosesində biliklərin
şagirdlərə hazır şəkildə mənimsədilməsi
tələb olunurdusa, indi
şagirdlərin özünün tədris
olunan mövzu ətrafında
müstəqil fikir yürüdə bilməsinə, bir-birinin biliyinə qiymət verməsinə, kimin nəyə qadir olduğunu aşkar etməsinə,
problem yaratmaq, tədqiq
etmək, qurmaq, yaratmaq
bacarığına daha çox
diqqət yetirilir.
Təcrübə
göstərir ki, eyni
metodlardan istifadə dərsi maraqsız edir, şagirdin fənnə
marağını azaldır. Bu
baxımdan mən Azərbaycan dili və ədəbiyyat
dərslərində interaktiv təlim
metodlarından geniş istifadə edirəm.
Yeni təlim metodlarından istifadə ilə
əlaqədar "Fəal və interaktiv
təlim/tədris metodları" mövzusuna
həsr olunmuş üç
mərhələdə "Öyrədənlərin öyrədəni"
kursunu keçmişəm. Dərslərimin
rəngarəng, maraqlı, düşündürücü
olmasında bu treninqlərin böyük əhəmiyyəti vardır.
Kurikulumlarda təlim forması və
üsullarına təlim strategiyasının mühüm
tərkib hissəsi kimi
yanaşılmışdır. Onların mahiyyəti və əsas
xüsusiyyətləri yeni tələblər
əsasında şərh edilmişdir.
İnteraktiv təlim metodları ilə
işləmək üçün
aşağıdakıların nəzərə
alınmasının böyük əhəmiyyəti
vardır:
1. Fəal
təlim üçün iş
formalarının müəyyənləşdirilməsi.
2. Fəal
dərsin mərhələləri.
3. Fəal
dərsin strukturu.
Dərslərimdə
fəal təlimin fərdi iş, cütlərlə
iş, böyük qruplarla və kiçik qruplarla iş
formalarından istifadə edirəm. Hər bir
formada fəal dərsin
aşağıdakı mərhələlərinə əməl
etməyə çalışıram:
1.
Düşünməyə yönəlmə-şagird mövzu ilə əlaqədar biliklərini
xatırlayır, fəallaşır. Onlarda
mövzuya maraq
yaradıram.
2. Dərketmə
- yeni biliklərin öyrənilməsi.
3.
Düşünmə - yeni biliyi möhkəmləndirmək üçün testlər,
tapşırıqlar, əvvəlcədən
hazırlanmış kartoçkalar verilir.
Dərsə başlayarkən motivasiyadan istifadə edirəm. Motivasiyada
problem yaradıram, problemlə
bağlı şagirdlər
öz fikir və fərziyyələrini
irəli sürürlər.
Tədqiqatın təşkilində problemin
həlli istiqamətində
sinfə iş tapşırıram, əvvəlcədən
hər qrup üçün işçi
vərəqələri hazırlayıram.
İş formasını özüm
seçirəm.
Məlumatın mübadiləsində
verilən tapşırıqla
əlaqədar şagirdlər
öz aralarında fikir mübadiləsi aparırlar, müstəqil
fikirlər irəli sürürlər. Təbii ki, hər qrupun
cavabı eyni olmur. Hansı qrupun cavabının daha dolğun, daha dəqiq olduğunu
qeyd edirəm.
Məlumatın müzakirəsi və təşkilində
qrupların liderləri
işçi vərəqini
lövhəyə yapışdırır,
ümumi fikri müəllim və şagirdlərə çatdırırlar.
Nəticənin çıxarılması
mərhələsində dinlədiyim
fikirlərə, nəticələrə
münasibətimi bildirirəm,
əgər yanlış
fikir varsa düzəliş edirəm,
istiqamət verirəm,
sonra ümumi nəticə çıxarırıq.
Tətbiqetmə mərhələsində
əldə olunan biliklərə əsaslanaraq
sinifdə və ya evdə verdiyim
tapşırıqlar yerinə
yetirilir. Bu mərhələdə kartoçka və testlərdən, BİBÖ metodundan
istifadə edirəm.
Ədəbiyyat dərslərində texniki vasitədən, televizordan da istifadə edirəm.
C.Məmmədquluzadənin "Anamın kitabı",
"Ölülər", İ.Şıxlının "Dəli Kür", S.Vurğunun "Vaqif"
və s. əsərləri
əyani şəkildə
göstərməyin səmərəsi
daha böyükdür.
Qruplarda iş aparan zaman müqayisə metodundan da istifadə
edirəm. Bu metod oxşar anlayışların,
fikirlərin, obrazların
və s. fərqləndirilməsi
üçün daha əlverişlidir. Bu müqayisə zamanı əvvəlki bilik yada salınır, mövzu daha da möhkəmlənir, şagirdlər daha çox məlumatlar əldə edirlər.
Mən dil dərslərində
ən çox çoxmənalı sözlər
və omonimləri,
-i4 şəkilçisinin omonimliyini,
-ın4 şəkilçisinin omonimliyini, fellərdə omonim şəkilçilər,
tabesiz mürəkkəb
cümlələrin məna
əlaqələri, tabesiz
mürəkkəb cümlələrlə
həmcins xəbərli
sadə cümlələrin
bəzi oxşar və fərqli cəhətini aydınlaşdırmaq
üçün müqayisə
metodundan istifadə edirəm.
Hər qrupun müqayisəni
daha dəqiq, daha düzgün aparmasını xüsusi qeyd edirəm.
Ədəbiyyat dərslərində də bu metodun
böyük əhəmiyyəti
vardır. Bəzi obrazların mənimsədilməsində, məsələn,
"Xeyir və şər" mənzum hekayəsində Xeyir və Şərin müqayisəsi ("Yeddi
gözəl" poemasında,
VII sinif); "Dədə
Qorqud" və "Koroğlu" dastanlarında
oxşarlıqlar və
fərqlər (X sinif);
C.Cabbarlının sujet
xətti, mövzu və üslub etibarı ilə oxşar əsərləri
("Ədirnə fəthi"
və "Trablis müharibəsi" dramları,
XI sinif); Aydınla Oqtay Eloğlunun müqayisəsi ("Aydın"
və "Oqtay Eloğlu" dramları,
XI sinif); Vaqif və Natəvan - hər ikisinin oxşarlıqları (S.Vurğunun
"Vaqif" və İ.Əfəndiyevin "Xurşidbanu
Natəvan" dramları,
XI sinif) və s. müqayisəsi şagirdlərin
mövzunu daha yaxşı mənimsəməsinə
şərait yaradır.
Dərslərimdə
fənlərarası inteqrasiyadan,
rollu oyunlardan, klaster, karusel, Venn diaqramı, BİBÖ, beyin
həmləsi və
s. kimi interaktiv təlim metodlarından da geniş istifadə
edirəm.
Bəzi hallarda şagirdləri axtarmağa,
düşünməyə, mühakimə yürütməyə
öyrətmək məqsədilə
hər qrupun özünə test tərtib
etdirirəm.
Bəzi hallarda mövzuya aid (məsələn,
tabesiz mürəkkəb
cümlə) şagirdlərə
mətnlər tərtib
etdirirəm, sonra mətnə ad vermələrini
tapşırıram.
Beləliklə, çalışıram
ki, dərsləri şagirdlərin yaş səviyyəsinə uyğun
və maraqlı qurum. Müxtəlif metodlardan istifadə edirəm ki, dərs canlı, maraqlı keçsin, bütün şagirdlər
dərsdə fəal iştirak etsinlər.
Sevil ƏLİYEVA
Azərbaycan müəllimi.- 2012.- 6 aprel.- S.7.