Şimali
Kipr Türk Respublikasının təhsil sistemi
Şimali
Kipr Türk Respublikası
Ərazisi: 3355 km2
Əhalisi: 300 min nəfər
Paytaxtı: Lefkoşa
Dövlət
dili: türk dili
Pul
vahidi:
türk lirəsi
Təhsil
sistemi
Şimali Kipr Türk Respublikası
Aralıq dənizinin şərq sahillərində yerləşir.
Ölkənin müstəqilliyi Türkiyə
Cümhuriyyətindən başqa heç bir dövlət tərəfindən
tanınmayıb. Bununla belə, Şimali
Kipr Türk Respublikası de-fakto müstəqil dövlətdir.
1985-ci ildə qəbul edilmiş Konstitusiyaya
görə, dövlət başçısı prezidentdir.
Ölkədə son illər təhsil sahəsinin
sürətli inkişafı müşahidə edilməkdədir.
Təhsil sisteminə nəzarət, müvafiq qanunların və
yeni normativ-hüquqi sənədlərin hazırlanması
işi Milli Təhsil, Gənclik və İdman Nazirliyi tərəfindən həyata
keçirilir.
Məktəbəqədər təhsil,
ibtidai təhsil və orta təhsilin 12-14 yaşlı
uşaqlar üçün nəzərdə tutulmuş birinci
mərhələsi icbari xarakter daşıyır.
Məktəblərin əksəriyyəti
dövlət tərəfindən maliyyələşdirilir.
Dövlət məktəbləri ilə yanaşı,
genişləndirilmiş təhsil proqramları təklif edən
özəl tədris ocaqları da fəaliyyət göstərir.
Şimali Kiprin təhsil sistemi
aşağıdakı pillələrə bölünür:
* Məktəbəqədər təhsil -
6 yaşa qədər olan uşaqlar üçün nəzərdə
tutulub;
* İbtidai təhsil - 6-11 yaşlı
uşaqlar üçün nəzərdə tutulub;
* Orta təhsilin aşağı pilləsi
(əsas təhsil) - 12-14 yaşlı uşaqlar
üçün nəzərdə tutulub;
* Orta təhsilin yuxarı pilləsi - 15-17
yaşlı uşaqlar üçün nəzərdə
tutulub;
* Peşə təhsili;
* Ali təhsil.
Orta təhsilin yuxarı pilləsində
şagirdlər əsasən, lisey və peşə məktəblərində
oxuyurlar. Orta təhsilin yuxarı pilləsi universitetlərə
hazırlıq mərhələsi hesab olunur.
Tam orta təhsil 11 ildir. 12 illik təhsilə
keçmək planlaşdırılsa da, qarşıya
çıxan maneələr aradan qaldırılmamış
bu məsələnin reallaşdırılması
mümkün olmayacaq.
Ölkə üzrə təxminən 1
müəllimə 30 şagird nisbəti qeydə
alınıb. Dərs ili sentyabr ayında başlayır və
iyun ayının sonunda başa çatır.
Şimali Kipr Türk Respublikasında fəaliyyət
göstərən universitetlər müasir təhsil ənənələrini
uğurla tətbiq edir, daha yüksək səviyyəli
mütəxəssis hazırlığı istiqamətində
rəqabət aparırlar. Şərqi Aralıq Dənizi
Universiteti, Yaxın Şərq Universiteti, Kipr Beynəlxalq
Universiteti, Girnə Amerikan
Universiteti, Lefke Avropa Universiteti, Türkiyənin Orta Şərq
Texniki Universitetinin və İstanbul Texniki Universitetinin
Şimali Kiprdəki filiallarında nəinki yerli, həmçinin
kifayət qədər əcnəbi tələbələr təhsil
alır.
Məktəbəqədər
təhsil
Şimali Kiprdə məktəbəqədər
təhsil müəssisələri sırasına körpələr
evi və kreşlər daxildir.
Körpələr evinə 4 yaşına qədər
uşaqlar cəlb edilir. Kreşlərdə isə 4-6
yaşlı uşaqlar təhsil alırlar.
5 yaşlı uşaqların məktəbə
hazırlığını nəzərdə tutan məktəbəqədər
təhsil proqramları 2004-cü ildən etibarən icbari
xarakter daşıyır. Dövlət məktəbəqədər
təhsil müəssisələrində təhsil ödənişsiz
əsaslarla həyata keçirilir.
Məktəbəqədər təhsil
proqramlarının əsas məqsədi şagirdlərin
ümumi və emosional inkişafını təmin etməkdən
ibarətdir. Bununla yanaşı, uşaqların məktəbə
hazırlığı məsələlərinə də
xüsusi diqqət yetirilir, müvafiq kurikulumlar əsasında
tədris aparılır.
İbtidai
təhsil
Uşaqlar 6 yaşından etibarən I sinfə
qəbul olunur. Qeyd etdiyimiz kimi, 5 illik ibtidai təhsil icbari
xarakter daşıyır və ödənişsiz əsaslarla
aparılır.
2002-2003-cü tədris ilinin statistik məlumatlarına
görə, Şimali Kiprdə 344 ibtidai məktəb fəaliyyət
göstərir. Bu məktəblərdə 60 mindən
çox şagirdin təlim-tərbiyəsi ilə təxminən
4000 müəllim məşğul olur.
Dövlət məktəbləri ilə
yanaşı, özəl ibtidai təhsil müəssisələri
də fəaliyyət göstərir. Özəl məktəblərə də Milli
Təhsil, Gənclik və İdman Nazirliyi nəzarət edir.
İbtidai təhsil (6-11 yaş) əsas təhsil
mərhələsinin birinci pilləsi hesab olunur. Orta təhsilin
3 il davam edən aşağı pilləsi isə (12-14
yaş) əsas təhsilin ikinci mərhələsidir. Əsas
təhsil ödənişsiz və icbari xarakter
daşıyır.
İbtidai təhsil şagirdlərin məktəb
həyatında ən mühüm mərhələ hesab
olunur. İbtidai siniflərdə şagirdlərə əsasən
oxu və yazı bacarıqları aşılanır, tarix,
riyaziyyat, ədəbiyyat, coğrafiya və digər fənlər
tədris olunur.
İbtidai məktəblərdə
şagirdlərə əsasən, eyni müəllim dərs
keçir. Musiqi və bədən tərbiyəsi və digər
bu kimi fənləri isə yalnız fənn müəllimləri
tədris edirlər.
Şagirdlər ibtidai təhsil mərhələsini
tamamladıqdan sonra öz təhsillərini orta məktəblərdə
davam etdirirlər.
Orta təhsil
Şimali Kiprdə 12-17 yaşlı
uşaqlar orta təhsil pilləsində oxuya bilərlər.
Orta təhsil iki mərhələdə həyata
keçirilir. İlkin mərhələ adlandırılan orta
məktəbin aşağı siniflərində 12-15
yaşlı uşaqlar təhsil alır. Təhsilin bu mərhələsi
icbari və ödənişsiz əsaslarla həyata
keçirilir. Bu təhsil mərhələsi Türkiyədə
olduğu kimi, "orta okul" adlandırılır.
Orta təhsilin yuxarı pilləsində 3
illik proqram tədris edilir. Şagirdlər orta təhsilin
yuxarı pilləsində lisey və gimnaziyalarda oxuyurlar.
Orta təhsilin yuxarı pilləsində əsasən
əsas təhsil pilləsini uğurla başa vuran şagirdlər
təhsil alır. Orta məktəbin son 3 ilində əsasən
təmayüllər üzrə tədris aparılır. Bu
zaman şagirdlər ixtisas fənlərini və əlavə fənləri
seçməkdə sərbəstdirlər.
Dövlət tərəfindən maliyyələşdirilən
məktəb və kolleclərdə tədris əsasən
türk dilində aparılır. İngilis, alman və
fransız dilləri xarici dil kimi tədris olunur. Orta məktəblərdə
şagirdlərin hamısı vahid məktəbli
formasından istifadə edir.
Dövlət və özəl məktəblərdə
tədris Milli Təhsil, Gənclik və İdman Nazirliyi tərəfindən
müəyyən edilmiş kurikulum əsasında aparılır.
Şagirdlərin bilikləri 1-10 ballıq şkala üzrə
qiymətləndirilir.
Özəl məktəblərdə və
kolleclərdə tədris dili kimi əsasən ingilis dilindən
istifadə olunur. Türk dili isə ikinci dil kimi tədris
edilir. Özəl tədris müəssisələrinin fəaliyyətinə
də Milli Təhsil, Gənclik və İdman Nazirliyi nəzarət
edir. Qeyri-dövlət məktəblərinin nizam-intizam məsələləri
və tədris standartları da nazirlik tərəfindən tənzimlənir.
Məktəblərdə şagirdlərin
dərsdənkənar məşğələlərə cəlb
olunması işinə xüsusi diqqət yetirilir. Təhsil
ocaqlarında təsviri incəsənət, musiqi, idman və
digər dərnəklər fəaliyyət göstərir.
Bütün bunlar uşaqların fərdi
yaradıcılıq qabiliyyətinin və istedadının
inkişaf etdirilməsinə xidmət edir.
Peşə
təhsili
Kiprdə icbari təhsili başa vuran
şagirdlərin təxminən 20 faizi öz təhsilini
texniki və ya peşə məktəblərində davam
etdirir. Bu tədris ocaqlarında təhsil əsasən iki
istiqamətdə - nəzəri və texniki istiqamətlərdə
aparılır.
Texniki və peşə məktəblərində
kənd təsərrüfatı, tibb bacısı, turizm, otel
menecmenti və iaşə xidməti ixtisaslarına yiyələnmək
mümkündür. Onu da qeyd edək ki, peşə təhsili
də orta təhsilin bir hissəsi hesab edilir.
Milli Təhsil, Gənclik və İdman
Nazirliyi texniki və ya peşə məktəblərində tədris
olunan ixtisasların müəyyənləşdirilməsi, eləcə
də məzunların məşğulluğunun təmin
olunması məqsədilə Əmək və Sosial
Müdafiə Nazirliyi ilə yaxından əməkdaşlıq
edir. Odur ki, peşə məktəblərində əsasən
əmək bazarının tələblərinə uyğun
ixtisaslar tədris edilir.
Texniki və peşə təhsili
proqramları çərçivəsində
yaşlıların təhsilinə də imkan
yaradılır. Yaşlıların peşə təhsili
proqramları ömürboyu öyrənmə və təkmilləşmə
prinsipinə əsaslanır.
Ali təhsil
Son illər Şimali Kipr Türk
Respublikasında ali təhsil sahəsinin sürətli
inkişafı müşahidə edilməkdədir. Ölkə
universitetləri yüksək səviyyəli təhsil
proqramları sayəsində dünya arenasında
tanınmağa iddialıdır.
Avropa ölkələrinin əksər hissəsində
olduğu kimi, ali təhsil pilləsində bakalavriatura səviyyəsi
4 il davam edir. Şimali Kipr Türk Respublikası Boloniya prosesinə
qoşulmasa da, bu dərəcə 240 Avropa Kredit Transferi
Sisteminə uyğun gəlir.
Magistratura səviyyəsi diplomdansonrakı
dərəcə kimi qəbul olunur. Bakalavriatura səviyyəsini
bitirən məzunlar öz təhsillərini magistratura səviyyəsində
müvafiq ixtisaslar üzrə davam etdirə bilərlər.
Elmi araşdırmaları əhatə edən
doktorantura ali təhsilin üçüncü səviyyəsi
hesab olunur. Doktoranturaya yalnız magistraturanı bitirmiş məzunlar
qəbul edilirlər. 3 illik təhsil və elmi tədqiqat fəaliyyətini
əhatə edən doktorantura səviyyəsinin sonunda hər
bir doktorant konkret nəzəri müddəalarını
sübuta yetirməli, araşdırmaların nəticələri
ortaya qoyulmalıdır.
Şimali Kiprdə fəaliyyət göstərən
ali təhsil müəssisələri ilbəil beynəlxalq əlaqələrini
və tələbə mübadiləsinin səviyyəsini
yüksəltməyə nail olur. Kipr Beynəlxalq Universiteti,
Şərqi Aralıq Dənizi Universiteti, Lefke Avropa
Universiteti, Girnə Amerikan Universiteti, Yaxın Şərq
Universiteti, Lefkoşa Atatürk Təlim Akademiyası,
Türkiyənin Orta Şərq Texniki Universitetinin və
İstanbul Texniki Universitetinin Şimali Kiprdəki
filiallarında həyata keçirilən layihələr bu tədris
ocaqlarının nüfuzunu daha da artırır, onların
qarşısında yeni perspektiv inkişaf imkanları
açır.
Yüksək nüfuzu ilə fərqlənən
Şərqi Aralıq Dənizi Universiteti beynəlxalq statusa
malikdir. Bu ali məktəbdə dünyanın müxtəlif
ölkələrindən tələbələr təhsil
alır. Universitetdə ümumilikdə 14000-ə yaxın tələbə
müxtəlif ixtisaslara yiyələnir və 1000-dən
çox işçi çalışır.
Lefke Avropa Universiteti, Beynəlxalq Kipr Universiteti,
Girnə Amerikan Universiteti, Orta Şərq Texniki Universiteti
Şimali Kipr filialı və digər ali məktəblərdə
də həm yerli, həm də əcnəbi tələbələr
təhsil alırlar. Bəzi universitetlərdə təlim dili
kimi ingilis dilinə də yer verilir. Kipr universitetlərinə
Birləşmiş Krallıq, Almaniya, Türkiyə, MDB
respublikaları, İordaniya, Hindistan, Misir, Pakistan, Sudan və
digər ölkələrdən olan tələbələr
daha çox maraq göstərirlər.
Beynəlxalq
əməkdaşlıq
Şimali Kipr təhsil və elmi əməkdaşlıq
sahələrində beynəlxalq əlaqələrin
inkişafına xüsusi önəm verir. Bu baxımdan
Boloniya prosesi və onun müddəalarının tətbiqi,
universitetlərarası və beynəlxalq təşkilatlarla
ikitərəfli razılaşmalar, birgə əməkdaşlıq
məsələləri daim diqqət mərkəzində
saxlanılır.
ERASMUS mübadilə proqramı, Aralıq
dənizi ölkələri əməkdaşlıq
proqramları və digər təhsil proqramları üzrə
əlaqələr genişləndirilir. Tələbə
mübadiləsi sahəsində ilbəil daha müsbət nəticələr
qazanılır, elmi əlaqələrin inkişafına hərtərəfli
dəstək verilir.
Onu da qeyd edək ki, Şimali Kipr Türk
Respublikası ilə Azərbaycan arasında elm və təhsil
sahəsindəki əlaqələr ilbəil inkişaf etməkdə,
əməkdaşlığın yeni-yeni istiqamətləri
müzakirə olunmaqdadır.
Bəşarət
MƏMMƏDOV,
Dilrubə
BAYRAMOVA
Yazının
hazırlanmasında Şimali Kipr Türk Respublikası Milli Təhsil,
Gənclik və İdman Nazirliyinin rəsmi məlumatlarından
istifadə olunub.
Azərbaycan müəllimi.- 2012.- 6 aprel.- S.6.