Azərbaycan
təhsili yeni inkişaf mərhələsində
Əməkdar
elm xadimi, professor Misir Mərdanovun bu fundamental əsəri
müstəqil dövlətimizin indiki mərhələsində
milli təhsilimizin uğurlu yolla irəlilədiyini təsdiq
edir
Azərbaycan
Respublikasının müstəqilliyinin ilk illərində əsasını
ulu öndər Heydər Əliyevin qoyduğu siyasi və
iqtisadi kurs son zamanlar ölkə Prezidenti İlham Əliyev tərəfindən
uğurla davam etdirilmiş, suveren dövlətimiz təkcə
regionun deyil, həm də Avropanın siyasi cəhətdən ən
sabit ölkəsinə çevrilmiş, beynəlxalq aləmdə
yüksək nüfuz qazanmış, iqtisadi inkişaf tempinə
görə dünyada lider ölkələr sırasına
daxil olmuşdur. Əlbəttə, qısa müddət ərzində
Azərbaycanın bütün sahələrdə sürətli
inkişafı dövlət başçısı İlham Əliyevin
yeni idarəetmə modeli sayəsində mümkün
olmuşdur. Təsadüfi deyildir ki, dünyanın nüfuzlu
ekspertləri və iqtisadçıları Azərbaycanın
dinamik inkişafının səbəblərini də məhz
İlham Əliyevin ölkəni elmi tədqiqatlara və
strateji təhlillərə əsaslanan proqramlarla idarəetmə
modelinin nəticəsi kimi qiymətləndirirlər. Olduqca təqdirəlayiq faktdır
ki, Prezident İlham Əliyevin ölkəmizdə uğurla həyata
keçirilən yeni idarəetmə modeli təhsil sistemində
də müasir menecment modellərinin tətbiqini şərtləndirmişdir.
Son illərdə təhsil sahəsində əhəmiyyətli
uğurların əldə olunması da bilavasitə təhsilin
idarəolunması sisteminin təkmilləşdirilməsi ilə
bağlıdır. Təhsil Nazirliyinin strukturunda dəyişikliklərin
aparılması, o cümlədən monitorinq və qiymətləndirmə,
təhsilin idarəolunmasının məlumat sistemləri,
strateji təhlil, planlaşdırma və kadrların idarəolunması,
akkreditasiya şöbələrinin yaradılması nazirliyin
idarəetmə potensialını xeyli gücləndirmiş,
çevik idarəetməyə zəmin yaratmışdır.
Müstəqillik
illərində Azərbaycan təhsili ümummilli lider Heydər
Əliyevin "Təhsil sahəsi həyatımızın ən
gərəkli, ən mühüm sahəsidir. O, milli məqsədlər,
mənafelər əsasında qurulmalıdır" müddəasına
əsaslanan islahatlar nəticəsində tarixi təcrübə
və nailiyyətlər zəminində bir çox diqqətəlayiq
uğurlar qazanmış, milli dəyərlərə söykənməklə
beynəlxalq təhsil sisteminə uğurla inteqrasiya edə
bilmişdir.
Ulu
öndərin uzaqgörən siyasi kursunun mübariz
davamçısı olan İlham Əliyevin "Təhsil Azərbaycanın
davamlı inkişaf strategiyasının ən öncül
istiqamətlərindən biridir" konsepsiyası isə cəmiyyətin
inkişafında yeni zəmin yaratmaqla yanaşı, dövlət
başçısının bu uzaqgörən fikirlərini
bir daha təsdiqləyir: "Biz maddi dəyərlərimizi,
iqtisadi potensialımızı insan kapitalına çevirməliyik.
Çünki insanın savadı, biliyi onun gələcək
həyatını müəyyən edir, ölkənin hərtərəfli
inkişafına xidmət edir".
Təhsil
sisteminin qarşısında duran əsas vəzifələri
müəyyənləşdirərkən Prezident İlham Əliyev
belə bir vacib məqamı xüsusi
vurğulamışdır: "Neft, qaz Tanrıdan verilən
böyük nemətdir, biz bundan uğurla və məharətlə
istifadə edirik. Amma gec-tez bu təbii sərvətlər
tükənəcək və bilik, zəka, səviyyə isə
ölkəmizin dayanıqlı inkişafını uzun illər
bundan sonra da təmin edəcəkdir. Ən inkişaf etmiş
ölkələrin təcrübəsinə baxsaq, görərik
ki, o ölkənin inkişafında ən aparıcı rol
oynayan neft, qaz deyil, bilikdir, elmi-texniki tərəqqidir, yeni
texnologiyalardır".
"Biz
maddi dəyərlərimizi, iqtisadi potensialımızı
insan kapitalına çevirməliyik" müddəasını
əsaslandıran dövlət başçısının
dediyi kimi, "təhsil əsri" elan edilən XXI əsrdə
yüksək intellektə malik insan kapitalının
formalaşması və güclü iqtisadiyyatın
qurulmasında təhsilin rolu heç vaxt indiki qədər
aktual olmamışdır. Təcrübə göstərir ki,
hər hansı bir dövlətin inkişafını təbii
sərvətlərin bolluğu deyil, bu sərvətlərin
yüksək səviyyədə insan kapitalına çevrilməsi
təmin edir.
Təhsil
sahəsindəki bu uğurlu inkişafın ən bariz
nümunəsi Azərbaycan Respublikasının təhsil
naziri, əməkdar elm xadimi, professor Misir Mərdanovun
"Çaşıoğlu" nəşriyyatında nəfis
şəkildə çapdan çıxmış "Azərbaycan
təhsili yeni inkişaf mərhələsində" adlı
fundamental əsərində özünün geniş əksini
tapmışdır. 2000 nüsxə tirajla
buraxılmış 528 səhifəlik kitabda son illərdə
Azərbaycanda təhsilin inkişafı, Təhsil Nazirliyinin
beynəlxalq qurumlarla birlikdə həyata keçirdiyi
islahatlar, ayrı-ayrı təhsil pillələri üzrə
reallaşdırılan dövlət proqramları, bu istiqamətdə
qazanılan nailiyyətlər, eyni zamanda təhsil sahəsində
mövcud olan problemlər və inkişaf perspektivləri kifayət
qədər geniş şəkildə əhatə
olunmuşdur.
"On
söz"dən, "Giriş"dən və 9 fəsildən
ibarət olan bu kitabda milli təhsil strategiyasının ən
mühüm istiqamətlərinə aydınlıq gətirilmiş,
müstəqillik dövründə milli təhsil siyasətinin
təşəkkülü və inkişaf istiqamətlərinin
hərtərəfli təhlili verilmişdir. Kitabda statistik rəqəmlər
əsasında təhsil sisteminin bütün vəsilələrində-məktəbəqədər
tərbiyə və ümumi təhsil müəssisələrində,
texniki peşə, orta ixtisas və ali məktəblərdə
aparılan islahatların gedişi, nəticələr və
perspektivlər ətraflı şərh olunmuş, eləcə
də əlavə təhsil, ali məktəb elmi məsələləri
diqqətlə araşdırılmışdır. Müəllif
olduqca zəngin faktlar və rəqəmlər əsasında
Azərbaycan təhsilinin hər bir pilləsi və səviyyəsi
üzrə inkişaf meyilləri, problemlər və perspektivlər
barədə fikirlərini, həyata keçirilən konkret tədbirlər
haqqında məlumatları, ölkə təhsilində
aparılan islahatların nəticələrini məntiqi və
xronoloji ardıcıllıqla oxucuların diqqətinə
çatdırmışdır.
Kitab
müəllifi haqlı olaraq qeyd edir ki, təhsil xərclərinin
ilbəil artması Azərbaycan Respublikasının Prezidenti
İlham Əliyevin təhsili dövlət siyasətinin əsas
prioritetlərindən biri hesab etməsi ilə birbaşa
bağlıdır. Belə ki, son illərdə təhsil xərclərinin
artmasının əsasında da həmin konseptual müddəalar
dayanır. Məsələn, təhsilə ayrılan büdcə
2003-cü illə müqayisədə 5 dəfədən
çox artaraq 2008-ci ildə 1.1 milyard manata
çatmış, 2009-cu ildə isə 1.3 milyard manat təşkil
etmişdir. Ayrı-ayrı təhsil pillələri üzrə
bir təhsilalana düşən xərc də son illərdə
dinamik şəkildə inkişaf etmiş, bu rəqəm ildən-ilə
müəyyən qədər yüksəlmişdir.
Bütün təhsil işçilərinin əməkhaqqı,
tələbələrin, aspirantların təqaüdləri
hiss olunacaq dərəcədə
artırılmışdır.
Kitabda
göstərildiyi kimi, son illərdə baş vermiş əsaslı
yeniliklərdən biri də budur ki, təhsil sistemi elmi şəkildə
əsaslandırılmış proqramlar əsasında idarə
olunur. Təhsil tariximizdə ilk dəfə olaraq 16
inkişafyönümlü dövlət proqramı təsdiq
olunmuşdur və uğurla həyata keçirilməkdədir.
Müəllif
iftixarla yazır ki, son illərdə 350 min şagird yerlik
1300-dək yeni məktəb binasının tikilməsi
çağdaş təhsil tariximizin ən parlaq səhifələrindən
biridir. Ümumiyyətlə, ötən dövrdə 700 mindən
çox şagird, yəni bütün şagirdlərin təxminən
50 faizi müasir tələblərə cavab verən məktəblərdə
təhsil almaq imkanı qazanmışdır. Heydər Əliyev
Fondunun prezidenti, millət vəkili Mehriban xanım Əliyevanın
təşəbbüsü ilə "Yeniləşən Azərbaycana
yeni məktəb" və "Uşaq evləri və
internat məktəbləri" proqramları çərçivəsində
son illərdə təhsilin bütün vəsilələrində
maddi-texniki baza yüksək səviyyədə
yaxşılaşdırılmış, son illərdə 226
yeni məktəb tikilmiş, 39 məktəb, 10 uşaq
bağçası əsaslı təmir olunmuşdur.
Müəllifin
vurğuladığı kimi, tədqiqatlar göstərir ki, məktəbəqədər
təhsil uşaqların erkən yaş dövründə
intellektual, fiziki və psixoloji inkişafında, potensial
imkanlarının üzə çıxarılmasında, məktəb
təliminə hazırlanmasında, onlarda mənəvi keyfiyyətlərin,
müstəqillik, yaradıcılıq, təşəbbüskarlıq
və həyati bacarıqların formalaşmasında
mühüm rol oynayır. Maddi sərvətlərin insan
kapitalına çevrilməsinin təməli məhz məktəbəqədər
təhsil müəssisələrində qoyulur. Bu yaş
dövründə uşağın inkişafına xərclənən
vəsait sonradan 17 dəfə artıq gəlir gətirir. Bu səbəbdən
son illərdə məktəbəqədər təhsilin
inkişafı Təhsil Nazirliyinin strategiyasında
mühüm prioritet təşkil edir.
Müəllif
yazır: "Etiraf etmək lazımdır ki, təhsil
sisteminin bu vacib sahəsini dövrün tələblərinə
uyğunlaşdırmaq üçün uzun müddətdən
bəri xeyli cəhdlər göstərilsə də, ictimaiyyəti
razı salan uğurlu nəticələrə hələ nail
olunmamışdır. Ona görə də uşaqların məktəbəqədər
təhsillə əhatə səviyyəsi xeyli müddətdir
ki, 16 faizdən yuxarı qalxmır. Halbuki həmin göstərici
Finlandiyada 99, Fransada, Belçikada 95, Almaniyada 90, bir sıra
MDB ölkələrində isə 50-85 faiz təşkil edir".
Kitabda göstərildiyi kimi, yaranmış vəziyyətlə
bağlı aparılan təhlillər bir daha sübuta yetirdi
ki, məktəbəqədər təhsil sahəsində
yığılıb qalmış problemlərin dövlət
səviyyəsində həllinə imkan və şərait
yaradan proqram xarakterli sənəd qəbul olunmalıdır. Əks
halda, ölkə üzrə yaşayış məntəqələrinin
30 faizində məktəbəqədər müəssisələrin
olmaması, kənd rayonlarında əksər uşaq
bağçalarının heç bir təlim-tərbiyə
şəraiti olmayan uyğunlaşdırılmış
binalarda yerləşməsi, müəssisələrin 30
faizindən çoxunda məcburi köçkünlərin
yerləşməsi, mövcud avadanlıqların yararsız
hala düşməsi və s. kimi problemlərin həlli
müşkülə dönə bilərdi. Olduqca əlamətdar
haldır ki, bu məsələyə xüsusi həssaslıqla yanaşan Prezident
İlham Əliyev 12 aprel 2007-ci ildə
imzaladığı sərəncamla "Azərbaycan
Respublikasında məktəbəqədər təhsilin yeniləşdirilməsi
Proqramı"nı təsdiq edərək, 2007-2010-cu illərdə
ölkəmizdə məktəbəqədər təhsil
tarixində yeni mərhələnin təməlini qoydu.
Proqramın
reallaşdırılması istiqamətində bir sıra tədbirlər
həyata keçirilmiş, təkcə Bakı şəhərində
11 yeni uşaq bağçası istifadəyə verilmiş,
Bakıda və Sumqayıtda 21 uşaq bağçası əsaslı
təmir edilmiş, yeni inşa olunan 32 təhsil müəssisəsi
müasir avadanlıqlarla təchiz edilmişdir.
Bununla
yanaşı, Təhsil Nazirliyinin sifarişinə əsasən
son illərdə 100 adda müxtəlif təlim vəsaitləri
hazırlanmışdır. Belə ki, uşaqlarda diqqətin,
təfəkkürün, nitqin, yaddaşın inkişafına
xidmət edən test kitabları, sadə riyazi təsəvvürlərin
inkişafı üzrə çalışmalar, savad təlimi
üzrə metodik işləmələr, nəfis tərtibatlı
nağıl kitabları və s. hazırlanaraq respublikanın
bütün məktəbəqədər təhsil müəssisələrinə
çatdırılmışdır.
Müəllif
kitabın ən böyük hissəsi olan II fəslini
"Ümumi təhsil" adlandırmışdır. Burada məktəb
tikintisi proqramları, məktəblərin dərsliklə təminatı,
dərslik siyasəti, təhsil sisteminin
informasiyalaşdırılması, pedaqoji kadr təminatı,
xüsusi qayğıya ehtiyacı olan uşaqlarla iş, idarəetmə
sahəsində islahatlar, məktəb-valideyn münasibətləri
və s. kimi aktual məsələlər geniş təhlilə
cəlb edilmişdir.
Kitabdakı
təhlillər göstərir ki, 2003-2004-cü dərs ilinə
nisbətən 2008-2009-cu tədris ilində ümumtəhsil məktəblərinin
sayı 25, təhsil alanların sayı isə təxminən
265 min nəfər azalmış, müəllimlərin
sayı 3702 nəfər artmışdır. Məktəblərin
sayının azalması rasionallaşdırma tədbirlərinin
həyata keçirilməsi, şagird kontingentinin kəskin
azalması nəticəsində bir sıra məcburi
köçkün məktəblərinin bağlanması ilə
əlaqədar olmuşdur. Bu da maraqlıdır ki, 2008-ci ildə
I sinfə gedən şagirdlərin sayı ötənilkinə
nisbətən 1679 nəfər artmışdır. Eyni zamanda
statistikaya görə, həm ölkəmizdə fəaliyyət
göstərən özəl ümumtəhsil məktəblərinin
miqdarında, həm də orada təhsil alan şagirdlərin
sayında artma müşahidə edilmiş, amma müəllimlərin
sayında azalma baş vermişdir.
Sirr
deyil ki, yeni minilliyin əvvəllərində Azərbaycanda
ümumi təhsil sistemində ən ciddi problemlərdən
biri məktəblərin maddi-texniki bazasının yarıtmaz
olması ilə bağlı idi. Ona görə də
ümummilli lider Heydər Əliyev bu sahəyə xüsusi
diqqət yetirmiş, çıxışlarının birində
"Mən bu gün bəyan edirəm ki, yaxın zamanlarda Azərbaycanda
məktəb tikintisi, məktəblərin müasir
avadanlıqlarla təmin olunması, təmir edilməsi ilə
əlaqədar ciddi tədbirlər haqqında öz təkliflərimi
irəli sürəcəyəm" söyləmiş, bu problemin
dövlət üçün prioritet məsələ
olduğunu vurğulamışdı. Həmin
çıxışdan qısa müddət keçdikdən
sonra 4 oktyabr 2002-ci ildə ölkə başçısı
"Azərbaycan Respublikası ümumi təhsil məktəblərinin
maddi-texniki bazasının möhkəmləndirilməsi
haqqında" sərəncam imzalamış, bu sənəd
ümumi təhsilin böhran vəziyyətindən
çıxarılması üçün əsas
olmuşdur. Məhz bu sərəncam təhsil sisteminin
inkişafında mühüm amil olan ümumtəhsil məktəbləri
şəbəkəsinin genişləndirilməsinə, onun
maddi-texniki bazasının möhkəmləndirilməsinə
etibarlı zəmin yaratdı.
Kitab
müəllifinin qeyd etdiyi kimi, sərəncamın icrası
istiqamətində Təhsil Nazirliyi tərəfindən
ölkənin bütün ümumtəhsil məktəblərində
maddi-texniki bazanın monitorinqi aparıldı və nəticələrə
əsasən "Azərbaycan Respublikasında yeni ümumtəhsil
məktəblərinin tikintisi, mövcud məktəblərin əsaslı
təmiri və müasir tədris avadanlıqları ilə təmin
olunmasına dair Proqram (2003-2007-ci illər)"
hazırlandı. Proqram Azərbaycan Respublikası Prezidentinin
17 fevral 2003-cü il tarixli sərəncamı ilə təsdiq
edildi. Həmin sənəddə 5 ildə 44698 yerlik 149 yeni məktəbin,
175 məktəbdə 25560 yerlik 1328 sinif otağının
inşası, 408 məktəbdə əsaslı təmir
işlərinin aparılması nəzərdə tutulurdu.
Professor
Misir Mərdanov bu sahədə həyata keçirilən
uğurlu işlərin geniş statistik mənzərəsini
şərh edərək yazır ki, son illərdə 350 min
şagird yerlik 1300-dək yeni məktəb binasının
tikilməsi çağdaş təhsil tariximizin ən parlaq səhifələrindən
biridir. Ümumilikdə son illərdə 700 mindən çox
şagird, yəni bütün şagirdlərin 50 faizi
müasir tələblərə cavab verən məktəblərdə
təhsil almaq imkanı qazanmışdır.
Kitabda
ümumi təhsil sahəsində görülən
irimiqyaslı layihələr içərisində tədrisin
məzmunu sahəsində həyata keçirilən islahatlar
da geniş təhlil edilmişdir. Əsərdən aydın
olur ki, 2002-ci ildə Dünya Bankı ekspertlərinin
iştirakı ilə Təhsil Nazirliyi tərəfindən
ümumi orta təhsilin məzmununa, onun daim yeniləşdirilməsi
və təkmilləşdirilməsi ilə yanaşı, təhsilalanlarda
həyati bacarıq və vərdişlərin
formalaşmasına daha çox diqqət yetirilməsi məqsədilə
kurikulumların tətbiqinə başlandı. Bu sahədə
ənənəvi problemlər üç istiqamətdə
ümumiləşdirilmiş, əsasən qiymətləndirilmədə
formalizmə üstünlük verilməsi, məzmunun ifrat nəzəri
və abstrakt olması, nəhayət, bu sahədə
şaquli və üfüqi inteqrasiyanın olmaması
mövcud problemlər kimi qeyd edilmişdir.
Müəllifin
qeyd etdiyi kimi, 30 oktyabr 2006-cı ildə təsdiq edilmiş
"Azərbaycan Respublikasında ümumi təhsilin
Konsepsiyası (Milli Kurikulumu)" sənədi əsaslı
dönüşə təkan verdi, yeni tədris standartları
hazırlandı, ibtidai siniflər yeni kurikulumla fəaliyyətə
başladı. Bundan sonra isə təhsilin məzmununun yeniləşdirilməsi
istiqamətində fəaliyyət başlandı. Kitabın
annotasiyasında da vurğulandığı kimi, kitabın əhəmiyyətli
cəhətlərindən biri budur ki, Azərbaycanın təhsil
tarixində ilk dəfə olaraq məzmun (kurikulum)
islahatları, yeni dərslik siyasəti, şagird nailiyyətlərinin
qiymətləndirilməsi üzrə müasir mexanizmlərin
tətbiqi, təhsilin informasiyalaşdırılması, əlavə
təhsil barədə geniş məlumat verilmişdir.
Qeyd
edək ki, kitabda ümumi təhsil məktəblərinin dərsliklə
təminatı, dərslik siyasəti sahəsində həyata
keçirilən dövlət tədbirləri siyasəti ətraflı
təhlil edilmişdir. Bu baxımdan Heydər Əliyevin 26
aprel 1999-cu ildə imzaladığı "Azərbaycan
Respublikasında ümumi orta təhsilin dövlət
standartları" və 15 iyun 1999-cu ildə
imzaladığı "Azərbaycan Respublikasının təhsil
sahəsində İslahat Proqramı"nın qəbulunadək
olan mərhələ birinci mərhələ hesab
edilmişdir. Məqsədyönlü fəaliyyətin nəticəsidir
ki, dərslik siyasətinin birinci mərhələsində I-IV
siniflər üzrə dərsliklərin 90 faizi, V-XI siniflər
üzrə isə 75 faizdən çoxu məzmunca yeniləşdirilmişdir.
Dərslik
islahatının ikinci mərhələsində əldə
edilmiş uğurlar müqayisəli statistik təhlilə əsaslanmışdır.
Bu mərhələnin ən böyük uğuru təbiət,
texniki və dəqiq fənlərə aid yeni nəsil dərsliklərə
keçilməsi idi. Sonralar humanitar fənlər üzrə də
eyni prinsiplə dərslik hazırlığı təmin
edilmişdir.
Böyük
iftixar hissi ilə demək olar ki, Azərbaycan təhsili
tarixində ümumtəhsil məktəblərinin dərsliklərlə
təmin edilməsi, ölkəmizdə dərslik siyasətinin
uğurla həyata keçirilməsi sahəsində
görülən işlər müstəqillik illərini dərslik
inqilabı dövrü kimi xarakterizə etməyə imkan
verir. Qısa bir zaman kəsiyində onlarca fənlər
üçün yeni təfəkkür tərzinə, Azərbaycan
dövlətinin qarşıda qoyduğu tələblərə,
milli ideologiyamıza, dövlətçilik və azərbaycançılıq
fəlsəfi konsepsiyasına, tarixi keçmişimizə,
soykökümüzə uyğun dərsliklər
hazırlamaq, onları çap etmək və məktəblərimizi
təmin etmək olduqca böyük problem idi.
Sevindirici
haldır ki, Azərbaycan dövləti, Təhsil Nazirliyi bu
mühüm işin öhdəsindən müvəffəqiyyətlə
gəldi. 2003-2009-cu illərdə 701 adda dərslik
hazırlandı. 34.256.600 tirajla nəşr edilən bu dərsliklər
pulsuz olaraq məktəblərə verildi. Həmçinin dərsliklərdən
əlavə Heydər Əliyev Fondunun yaxından köməyi
ilə ayrı-ayrı fənlər üzrə 140 adda 1,4
milyon tirajla tədris-əyani vəsait hazırlanıb məktəblərə
göndərilmişdir.
Belə
bir cəhəti də qeyd etmək yerinə düşər
ki, möhtərəm Prezidentimiz İlham Əliyev ulu öndər
tərəfindən əsaslandırılmış
"Müstəqil Azərbaycan Respublikası bütün
dünya azərbaycanlılarının vətənidir"
ideyasını həyata keçirmək üçün
Gürcüstandakı, Dağıstandakı azərbaycandilli
məktəblər, MDB ölkələrində, habelə
Almaniya, Polşa, Macarıstan, Kanada, Böyük Britaniya və
ABŞ-dakı təhsili ana dilində olan bazargünü məktəblərinə
və s. Azərbaycan dilində dərsliklərin göndərilməsini
zəruri hesab etmişdir.
Bütün
dünyada analoqu olmayan bu siyasətin həyata keçirilməsi
dövlətimizin təhsil siyasətinin bütün
dünyada ən humanist, ən demokratik siyasət
olmasının bariz sübutudur.
Əsərdə
professor M.Mərdanovun ciddi diqqət yetirdiyi sahələrdən
biri də ümumi təhsil sistemində biliyin qiymətləndirilməsidir.
Məlum olduğu kimi, beynəlxalq təcrübədə təhsilalanın
biliyinə verilən qiymət həm də müəllimlərin
və məktəbin fəaliyyətinə, valideynin təhsilə
münasibətinə, məktəb rəhbərinin peşəkarlıq
səviyyəsinə verilən qiymət kimi qəbul edilir.
Planlı sovet təhsil sistemində keyfiyyət yox, kəmiyyət
önə çəkildiyindən orta və ali məktəblərdə
bütün məzunların attestat və diplom almaları təbii
hesab edilirdi. Ona görə də bu sahədə ənənəvi
psixoloji baryeri aşmaq hələ də çətindir və
təpkilərlə qarşılanır. Bu sahədə ən
ciddi vəzifə beynəlxalq təcrübənin təbliğidir
ki, burada da başlıca məqsəd onun mahiyyətinin təhsilin
müasir inkişaf tendensiyalarına
uyğunlaşdırılmasıdır. Yeni kurikuluma uyğun
tətbiq edilən standartlarda təsbit olunmuş biliklər
daşıdıqları mahiyyətə görə 3
kateqoriyaya (deklarativ, prosedural və kontekstual) bölündüyündən
onların reallaşdırılması üçün tələb
edilən bacarıqlar da fərqli müəyyən edilir.
Əsərdə
2008-2009-cu dərs ilində ölkənin təhsil tarixində
ilk dəfə olaraq bütün ümumi təhsil məktəblərində
mərkəzləşdirilmiş imtahan formasının tətbiqi
bu sahədə yeni mərhələnin
başlanğıcı kimi qiymətləndirilir.
Azərbaycan
təhsilinin salnaməsi hesab edilən bu əsərdə eyni
zamanda ali və orta ixtisas təhsili sahəsində
görülən işlərin çox geniş elmi-praktik mənzərəsi
yaradılmışdır. Müəllifin haqlı olaraq
vurğuladığı kimi, müstəqillik əldə
edildikdən sonra ölkədə baş verən siyasi-tarixi
proseslər bu sahəyə də öz təsirini göstərmiş,
onu böhran mərhələsindən ümummilli lider Heydər
Əliyevin təkrar hakimiyyətə qayıdışı ilə
baş verən quruculuq prosesi xilas etmişdir.
Dünya
ölkələrinin təcrübəsi təsdiq edir ki, şəxsiyyət
və cəmiyyətin təhsilə tələbatları əbədidir.
Həmin tələbatların ödənilməsində orta
ixtisas və ali təhsilin özünəməxsus rolu var. Azərbaycanın
sosial-iqtisadi inkişafı, formalaşmaqda olan bazar münasibətləri
şəraitində vətəndaşların peşə
ixtisasına olan tələbat və istəklərinin ödənilməsində
orta ixtisas təhsilinin əhəmiyyəti danılmazdır.
Kitabın tarixi fakt və təcrübə əsasında
hazırlanmış bu fəslində orta ixtisas təhsili təbəqəsini
dövlət və özəl təhsil müəssisələrinin
statistikası əsasında şərh edən müəllif
bu sahənin məqsədlərini ətraflı şəkildə
açıqlamışdır.
Əsərdən
məlum olur ki, hazırda ölkəmizdə orta ixtisas təhsili
müəssisələrinin infrastrukturunun yeniləşdirilməsi
istiqamətində bir sıra tədbirlər həyata
keçirilmişdir. İndi 57 dövlət, 3 özəl orta
ixtisas təhsili müəssisəsi 117 ixtisas üzrə
kiçik mütəxəssis hazırlayır.
Sürət
və intensiv dəyişilmə ilə səciyyələnən
müasir zamanda sosial-iqtisadi və mədəni sahələrdə
davamlı inkişafa təkan verən real qüvvə hesab
olunan ali təhsil: cəmiyyətin ahəngdar
inkişafında, cəmiyyətin intellektual
potensialının formalaşmasında, maddi sərvətlərin
insan kapitalına çevrilməsində müstəsna əhəmiyyət
kəsb edir, mühüm rol oynayır. Təsadüfi deyil ki,
respublikada Dünya Bankının dəstəyi ilə
aparılan islahatların mühüm sahəsi ali təhsili əhatə
edir.
Kitabdakı
"Ali təhsilin inkişafı" adlı fəsil məzmun
zənginliyi, beynəlxalq qurumlarla bağlı görülən
işlərin genişmiqyaslı təhlili ilə diqqəti cəlb
edir. Buradan bəlli olur ki, 24 dövlət ali məktəbində
çalışan professor-müəllim heyətinin pedaqoji fəaliyyətinin
məqsəd və vəzifələrinin
aydınlaşdırılması, dövlət büdcəsindən
təhsilə ayrılan vəsaitin həcminin başqa ölkələrdəki
rəqəmlərlə müqayisəli təqdimi, tədrisin
məzmunu və sair məsələlərin elmi-nəzəri
şərhi fəslin pedaqoji, sosial-ictimai dəyərini
artırır.
Kitabın
ayrı-ayrı fəsillərində dünyanın seçilən
ali məktəblərinin siyahısı, ölkə məktəblərinin
reytinqi, ali məktəblərin maddi-texniki durumunu əks etdirən
çoxşaxəli diaqramlar, sxemlər və s. kimi köməkçi
aparatların verilməsi əsərin əhəmiyyətini
xeyli yüksəldir.
Elmi
təhlil, publisistik şərh və fakt, hadisə
bölümü ilə seçilən kitabdakı "Əlavə
təhsil", "Ali məktəb elmi" fəsilləri də
maraq doğurur. Bu istiqamətdə ölkədə
görülən işlərin sistemli şərhi verilərək
qeyd edilir ki, Azərbaycan vətəndaşları bu gün
dünyanın müxtəlif ölkələrinin ən
tanınmış ali məktəblərində yüksək
ixtisaslı kadrlar kimi hazırlanırlar. Son zamanlar
bağlanılmış müqavilələrin,
qazanılmış uğurların analitik təhlili ölkəmizdə
təhsilin inkişaf səviyyəsini bütün
aydınlığı ilə dərk etməyə imkan verir.
Beləliklə,
kitab haqqında mülahizələrimizi yekunlaşdıraraq
professor Misir Mərdanovun "Ön söz"də
yazdığı bəzi fikirlərə də öz
münasibətimizi bildirmək istəyirik. Müəllif
2009-cu ildə qələmə aldığı bu sətirlərdə
yazır: "Artıq 11 ildir ki, Azərbaycan
Respublikasının təhsil naziriyəm. Bu illər ərzində
təhsil sahəsində görülən işlərin
bilavasitə iştirakçısı olmuş, bütün səylərimi
problemlərin, çətinliklərin aradan
qaldırılmasına yönəltmişəm. Hər zaman
istəmişəm və çalışmışam ki, təhsilin
bütün pillələrində effektli yeniliklər olsun, Azərbaycanın
təhsili yeniləşsin, milli və bəşəri dəyərlərə
əsaslansın, Avropa və dünya təhsil sisteminə
uğurla inteqrasiya olunsun. Bu istiqamətdə müəyyən
addımlar atılıb". Hörmətli müəllifin bu
haqlı fikirlərini təsdiqləməklə yanaşı,
ədalət naminə qeyd etməyi lazım bilirik ki, indiyə
qədər Azərbaycanda təhsil sahəsinə rəhbərlik
etmiş nazirlər arasında "Xalq adamı" titulunu
qazanmış 2 nəfərin xidmətlərini xüsusilə
dəyərləndirmək lazım gəlir. Onlardan biri Azərbaycan
pedaqogika elminin korifeylərindən olan akademik Mehdi Mehdizadədir.
Azərbaycan təhsilinə 20 ildən artıq rəhbərlik
etmiş Mehdi müəllim əsl el ağsaqqalı, Azərbaycan
təhsilinin ən ləyaqətli qurucularından biri kimi,
xalqımızın sevimli elm və təhsil xadimi kimi
böyük şöhrət qazanmışdı.
Belə
şəxsiyyətlərdən biri də müstəqillik illərində
respublikamızda böyük təhsil islahatlarının
aparıldığı olduqca mürəkkəb və məsuliyyətli
dövrdə ulu öndər Heydər Əliyevin xeyir-duası
ilə təhsilimizin rəhbərliyinə gətirilmiş, 13
ildən artıq müstəqil dövlətimizin təhsil
strategiyasının hazırlanmasında və həyata
keçirilməsində böyük zəhməti və
layiqli uğurları olan professor Misir Mərdanovdur.
Tam
səmimiyyətlə qeyd etməyi lazım bilirik ki,
bütün şüurlu həyatını milli təhsilimizin
inkişafına həsr etmiş Misir müəllim hazırda
tutduğu vəzifəyə layiq olan ən hörmətli
ziyalımızdır.
Bu
fikirləri ifadə edərkən Azərbaycanın görkəmli
xalq şairi Bəxtiyar Vahabzadənin aşağıdakı
misraları yada düşür.
Bəli,
əziz dostum, bunu yaxşı bil,
Şöhrət
də zəhmətlə yaşa dolmalı!
Vəzifə
insana şan-şöhrət deyil,
İnsan
vəzifəyə şöhrət olmalı!
Görkəmli
təhsil təşkilatçısı professor Misir Mərdanov
tərəfindən yazılmış "Azərbaycan təhsili
yeni inkişaf mərhələsində" adlı əsəri
müstəqillik illərində Azərbaycanda təhsilin
inkişafı sahəsində əldə edilən
böyük nailiyyətləri konkret faktlar və rəqəmlər
əsasında ümumiləşdirən, Azərbaycan dövlətinin
təhsil siyasətini, onun fəlsəfəsini tutarlı elmi
dəlillərə söykənərək açan qiymətli
tədqiqat əsəridir. Bu qiymətli əsər təhsil tədqiqatçıları,
mədəniyyət tarixçiləri və
bütövlükdə çoxminli təhsil işçiləri
üçün qiymətli hədiyyədir.
Bu
kitabın ingilis və rus dillərində nəşri müstəqil
Azərbaycan Respublikasının təhsil siyasətinin beynəlxalq
aləmdə yayılmasına müsbət təsir göstərə
bilər.
Bütövlükdə
bu fundamental kitab müasir dövrdə müstəqil
respublikamızda milli təhsilin hazırkı vəziyyəti,
təhsil quruculuğu, inkişaf perspektivləri kimi
mühüm məsələlərə aydınlıq gətirən
aktual bir əsər kimi çox böyük əhəmiyyətə
malikdir. Əminik ki, bu mühüm əsər Azərbaycan təhsil
sistemində özünün layiqli yerini tutacaqdır.
Abuzər
XƏLƏFOV,
Bakı
Dövlət Universiteti kitabxanaşünaslıq
kafedrasının müdiri, BMT
yanında Beynəlxalq
İnformasiyalaşdırma
Akademiyasının akademiki,
əməkdar elm xadimi, tarix elmləri
doktoru, professor,
Knyaz ASLAN,
Bakı Dövlət Universiteti
kitabşünaslıq
və nəşriyyat işi
kafedrasının müdiri,
pedaqogika üzrə fəlsəfə
doktoru, dosent
Azərbaycan müəllimi.- 2012.- 6
aprel.- S.4.