Azərbaycan dili və ədəbiyyat müəllimləri ən yaxşı "açıq dərs" uğrunda yarışdılar

Bakı Şəhəri üzrə Təhsil İdarəsi təhsilin keyfiyyətinin yüksəldilməsi, fənn müəllimlərinin tədris prosesində yaradıcı fəaliyyətinin səviyyəsinin öyrənilməsi və təbliği məqsədi ilə ötən ilin dekabrından start verdiyi fənn aylıqlarını davam etdirir. İdarənin Təhsil Şurasının 31 yanvar 2012-ci il tarixli qərarı ilə fevral-mart aylarında paytaxtın ümumtəhsil müəssisələrində "Azərbaycan dili və ədəbiyyat fənn aylığı" elan olunmuş, aylıq çərçivəsində bir sıra nominasiyalar üzrə müsabiqələr, digər tədbirlər keçirilmişdir. Aylığın əsas tədbirlərindən biri "Ən yaxşı "açıq dərs" nominasiyası üzrə müsabiqə idi. Paytaxtın çoxsaylı ümumtəhsil müəssisələrinin yüzlərcə müəllimi bu müsabiqəyə qatılaraq işlədikləri tədris ocaqlarında "açıq dərs"lər aparmış və bu yolla özlərinin pedaqoji-metodik məharətlərini, müasir təlim prinsiplərini, yeni təlim metodlarını və texnologiyalarını necə mənimsədikləri və tətbiq etdiklərini nümayiş etdirirlər. Belə dərslərdən üçü martın 3-də Bakının Binəqədi rayonunda yerləşən 283 nömrəli məktəb-liseydə oldu. Həmin gün müsabiqənin təşkilat komitəsinin sədri və üzvləri, məktəbin Azərbaycan dili və ədəbiyyat müəllimləri həmkarları Xuraman Yusif-Kənanın IX "a" sinfində ədəbiyyatdan, Ruhəngiz Cəbiyevanın VII "b" sinfində Azərbaycan dilindən, Ofeliya Məmmədovanın VIII "c" sinfində ədəbiyyatdan apardıqları "açıq dərs"ləri müşahidə edib qiymətləndirdilər.

Dərslərdə biz də iştirak edirdik.

IX "a" sinfində mövzu Xəlil Rza Ulutürkün "Mənim dilim" şeirinin təhlili idi. Müəllim X.Yusif-Kənan sinfi yoxladıqdan sonra mövzu, dərsin quruluşu, şagirdlərin hazırladıqları işlər, hansı fənlərlə inteqrasiya aparılacağı, nəzərdə tutulan hədəflər barədə qısa məlumat verdi. Dərs forması olaraq qruplarla iş seçilmiş, yaradılmış 3 qrupa "Vətən dili", "Ana dili", "Oğuz dili" adları verilmişdi.

Təşkilati hissə başa çatdıqdan sonra "Koroğlu" operasının uvertürası səsləndirildi. Musiqinin müşayiəti ilə istiqlal şairi Xəlil Rza Ulutürkün tərcümeyi-halından fraqmentləri, dilimizin qorunması ilə bağlı onun fikirlərini əks etdirən slaydlar ekranda nümayiş olundu. Şairin ifasında şeirdən bir parça səsləndirildi. Şagirdlər nümayiş olunanlar barədə öz fikirlərini bildirdilər və müəllimin filmin məzmunu ilə bağlı suallarını cavablandırdılar.

Bu qayda ilə dərsdə motivasiya yaradıldıqdan sonra tədqiqat sualı qoyuldu və qruplara müstəqil iş üçün tapşırıq verildi. "Tapşırıq-1"də şagirdlərdən Xəlil Rza Ulutürkün "Mənim dilim" şeirindən bir parçanı ifadəli söyləmək təklif olunur, şeirdə ana laylası haqqında nə deyildiyi, "bu dildədir yüz abidə, min abidə" misrası ilə şairin nə demək istədiyi, Azərbaycanı nəyə bənzətdiyi soruşulurdu. Tapşırığın icrası üçün verilən vaxt başa çatdıqdan sonra qruplardan nümayəndələr çıxış edib şeirdən parçalar söylədilər, sualları cavablandırdılar, cavablara əlavələr etdilər. Sonra bir neçə sualdan ibarət "Tapşırıq-2" qruplara təqdim olundu. Suallar şeirin məzmunu, ideya-bədii xüsusiyyətləri, şairin məramı ilə bağlı məsələləri əhatə edirdi. Şagirdlər həmin sualları da cavablandırdılar. Müəllim tərəfindən cavablar ümumiləşdirildi və qiymətləndirmə aparıldı.

Sonra əyləncəli tapşırıq verildi. Şagirdlər bir-bir müəllimin stoluna yaxınlaşaraq buradakı "qiymətli əşyalar" saxlanılan sandıqçadan suallar yazılan vərəqlər çıxarıb cavablandırdılar. Həmin vərəqlərdə dilimizin Konstitusiyada təsbiti, ölkəmizdə 1 avqust tarixinin nə günü olması və s. kimi suallar yazılmışdı. Həmin sual-tapşırıqların tələbinə müvafiq olaraq şagirdlər habelə dil haqqında atalar sözü və aforizmlər söylədilər, ulu öndər Heydər Əliyevin, digər məşhur simaların dilə dair müdrik fikirlərini səsləndirdilər, hər qrupdan bir nəfər dəvət olunaraq təqdim olunan testi cavablandırdı.

Danışıqda tez-tez işlənən əcnəbi sözlərdən imtina edilməsi ilə bağlı da dərsdə iş aparıldı, şagirdlərə belə sözləri işlətməmək (məsələn, "dayanacaq" əvəzinə "ostanovka", "nəfəslik" əvəzinə "fortoçka" və s.), evdə ailə üzvlərini buna alışdırmaq, beləliklə, dilimizin təmizliyini, saflığını qorumaq məsləhət görüldü. Müəllim bildirdi ki, dilimizə dövlət tərəfindən qayğı göstərilsə də onun saflığını qorumaq hər kəsin vətəndaşlıq borcudur.

Dərsdə Azərbaycan dili, Azərbaycan tarixi fənləri ilə məharətlə inteqrasiya yaradılaraq şagirdlərə dilimizin tarixi, lüğət tərkibi, semantik-qrammatik xüsusiyyətləri barədə də yığcam məlumat verildi.

Dərs qrupların fəaliyyətinin müxtəlif kriteriyalar üzrə qiymətləndirilərək evə tapşırıq verilməsi və Emin Sabitoğlunun "Şirin dil" mahnısının səslənməsi ilə başa çatdı.

Ruhəngiz Cəbiyevanın VII "b" sinfində Azərbaycan dilindən apardığı dərsin mövzusu isə "Köməkçi nitq hissələri və onların cümlədə rolu" idi. Burada da qruplarla iş forması seçilmiş və sinif "Zəfər", "Qələbə" və "İnam" qruplarına bölünmüşdü.

Dərs Dövlət himninin ifası ilə başlandı.

Müəllim ötən dərslərdə öyrənilənlərin təkrarı və motivasiya üçün siniflə sual-cavab apardı. Sual-cavabla əsas nitq hissələri, onların tərifi, cümlədə hansı üzv olması barədə keçmiş biliklər yada salındı və yeni dərsin mövzusu elan olundu.

Müəllim şagirdlərə dərsə marağı gücləndirmək üçün "Nə artıqdır" mövzusunda tapşırıq verdi. Tapşırıqda qrammatik məna baxımından digər sözlərdən fərqlənən sözün tapılması nəzərdə tutulurdu.

Tapşırıq qruplar tərəfindən düzgün cavablandırıldı və onlar bir-birlərini qiymətləndirdilər.

Sonra motivasiya yaradıldı. Müəllim məlumat verdi ki, dilimizdə leksik mənası olan sözlərlə yanaşı belə mənası olmayan sözlər də vardır ki, onlar da nitqimizdə mühüm rol oynayır.

Şagirdlərə daha bir maraqlı tapşırıq təqdim olundu. Qruplar ekranda nümayiş olunan 3 kinofilmdən parçalarda qəhrəmanların nitqindəki köməkçi nitq hissələrini tapıb göstərdilər. Sonra səhnəcik nümayiş olundu: qoşma, bağlayıcı, ədat, modal sözlər və nidanı təmsil edən şagirdlər bu nitq hissələrinin əhəmiyyəti, cümlədə rolu barədə şeir parçaları söylədilər, onlar haqqında qısa məlumat verdilər.

Bu mərhələnin qiymətləndirilməsi aparıldıqdan sonra mövzunun necə mənimsənildiyini yoxlamaq üçün qruplara test tapşırıqları və onları cavablandırmaq üçün 3 dəqiqə vaxt verildi. Qrup liderləri düzgün cavabları təqdim etdilər və qiymətləndirildilər.

Müəllimin tapşırığı ilə qruplar bir-birlərinə suallar ünvanladılar, iş vərəqlərində təqdim olunmuş müstəqil işi həll etdilər. Verilmiş mətndə buraxılmış köməkçi nitq hissələrinin müəyyənləşdirilməsi və yerinə yazılması tapşırığı da şagirdlər tərəfindən müvəffəqiyyətlə icra olundu.

Dərsin ən maraqlı məqamlarından biri mövzu ilə bağlı krossvordların həlli oldu. Şagirdlər onun həlli üçün aparılan sual-cavabda fəal iştirak etdilər. Sonra BİBÖ cədvəli üzrə iş aparıldı və şagird qiymətləndirildi.

Həmin gün 283 nömrəli məktəb-liseydə dinlədiyimiz üçüncü dərs VIII "c" sinfində keçilən ədəbiyyat dərsi oldu. Dərsin mövzusu "Qurbanəli bəy" hekayəsi və onun təhlili" idi. Dərsi aparan müəllim Ofeliya Məmmədova da qruplarla iş formasını seçmişdi. Onun təklifi ilə "Molla Nəsrəddin", "Poçt qutusu", "Naxçıvan" qruplarının liderləri özlərini təqdim etdilər.

Dərsin məqsədi, istifadə olunan təlim üsulları, resurslar müəllim tərəfindən elan olunduqdan sonra ulu öndər Heydər Əliyevin Naxçıvana səfərlərinin birindən fraqmentlər proyektor vasitəsi ilə ekranda canlandırıldı. Səfər zamanı ümummilli liderin Naxçıvan, xüsusilə də məşhur Nehrəm kəndi haqqında dediyi sözlər ətrafında müsahibə aparılmaqla motivasiya yaradıldı.

Naxçıvanın ölkəmizə bir çox tanınmış dövlət xadimləri, alimlər, yazıçılar, şairlər verdiyi, onlardan birinin də Cəlil Məmmədquluzadə olduğu qeyd edildi, ədibin yaradıcılığına qısa ekskurs olundu. Beləliklə, mövzuya keçid təmin edildi. Qruplara kartoçkalar paylandı, şagirdlər onların üzərində müstəqil işlədilər. Qrup liderləri tapşırığa verdikləri cavablarda Cəlil Məmmədquluzadənin həyatı, əsərləri, onun nəşr etdiyi məşhur "Molla Nəsrəddin" jurnalı haqqında xeyli biliyə malik olduqlarını nümayiş etdirdilər, ədibin yaradıcılığına qiymət verdilər.

Müəllim yeni mövzu ilə bağlı sual-cavab apardı. Həmin sual-cavab əsasında hekayənin məzmunu şagirdlər tərəfindən nəql olundu. Şagirdlər hekayənin qəhrəmanı Qurbanəli bəyə münasibətlərini bildirib onun davranışını, hərəkətlərini, sözlərini təhlil etdilər. Şagirdlərdən biri Qurbanəli bəy qiyafəsində lövhəyə çıxdı. Digər şagirdlər ona suallar ünvanladılar. "Qurbanəli bəy" sualları cavablandıraraq o vaxt nə üçün belə hərəkət etməsini, nə üçün pristavın xanımına yaltaqlanmasını, verdiyi sözə nə üçün əməl etməməsinin "səbəblərini" izah etdi.

Dərsin sonrakı mərhələlərində şagirdlər test tapşırıqları, krossvordlar üzərində işlədilər. Dərsin sonunda isə onlara evdə bu mövzuda esse yazmaq tapşırıldı.

"Açıq dərs"lər başa çatdıqdan sonra onların müzakirəsi aparıldı. Hər üç müəllim dərsə yaxşı hazırlaşmış, maraqlı resurslar əldə etmişdi. Dərsin mövzusuna uyğun üsullar və iş formaları seçmişdi. Hər üç dərsdə İKT-dən istifadəyə geniş yer verildi, şagirdlərin müstəqil və yaradıcı işləmələri, dərsin bütün mərhələlərində onların fəallığı təmin olundu. Hər mərhələ üzrə qiymətləndirmə düzgün aparıldı və qiymətləndirmə zamanı şagirdlər tərəfindən yoldaşlarının fəaliyyətinə qiymət verilməsi təşkil olundu. Maraqlı keçən hər üç dərsdə qarşıya qoyulan məqsədlər əldə olundu, dərsin təhsilləndirici, inkişafetdirici və tərbiyələndirici vəzifələri yerinə yetirildi. Bütün bunları müzakirələrdə söz alan aylığın təşkilat komitəsinin sədri Həvva Əsgərova, üzvləri Vəzihə Məmmədova, Zabit Yunisov, Elmira Allahverdiyeva da öz çıxışlarında qeyd edib dərsləri yüksək qiymətləndirdilər.

Tədbiri yekunlaşdıran 283 nömrəli məktəb-liseyin direktoru Şükufə Axundova "açıq dərs"ləri aparan müəllimlərin yüksək hazırlıq və peşəkarlıq nümayiş etdirdiklərini vurğuladı, aylıq çərçivəsində təhsil ocağında görülmüş digər işlər barədə məlumat verdi.

Yusif ƏLİYEV

Azərbaycan müəllimi.- 2012.- 27 aprel.- S.8.