Dərsliklərə
qərəzsiz yanaşmaq lazımdır
Hazırda ən aktual
problemlərdən biri orta məktəb dərslikləridir. Maraqlı və sevindirici bir
haldır ki, bu gün hamı - alim də, şagird də,
valideyn də, müəllim də dərslikdən
danışır. Ancaq qəribədir
ki, danışanların bir qismi dərsliklərdə ancaq
nöqsan və səhv axtarır.
Bu səhvi isə az qala "cinayət tərkibli
nöqsan" kimi qələmə verir, məsələnin
mahiyyətinə varmadan hər yerdə qınaq obyekti
axtarırlar. Bu məqalə, bəlkə də, yazılmayacaqdı. Ancaq
dərsliklərin heç də təsadüfi deyil,
hansısa bir mənbədən qaynaqlanaraq məqsədyönlü
şəkildə tənqid obyektinə çevrilməsi məni
bir müəllim kimi narahat etdi və öz fikirlərimi
bölüşməyi məqsədəuyğun hesab etdim.
Haqqı çatan da, çatmayan da,
kurikulumu mənimsəyən də, mənimsəməyən də
yeni proqramlar əsasında yazılmış V sinif
dərslikləri haqqında yüksək tribunalarda,
KİV-də, İnternet səhifələrində öz
fikirlərini "süzgəcdən keçirməmiş",
qərəzli şəkildə cəmiyyətin müzakirə
obyektinə çevirməyə, bu yolla dərsliklər,
onları qiymətləndirən ekspertlər, məsul şəxslər
və təşkilatlar haqqında mənfi rəy
formalaşdırmağa çalışır.
Bu
gün müzakirə obyektinə çevrilən dərsliklərə
misal olaraq V sinif "Azərbaycan dili" və "Ədəbiyyat"
dərsliklərini göstərmək olar. Bu dərsliklər
ilk dəfə olaraq yeni proqramlara əsasən tərtib edilib.
Ədəbiyyat dərsliyi
variativdir. Bu isə bəzilərinin
nə üçünsə narazılığına səbəb
olub. Əslində bu, sivil cəmiyyət
üçün normal bir haldır. Dünyanın bir çox
ölkələrində bu qəbulediləndir: standart əsas
amil, dərslik isə standartların reallaşmasında vasitələrdən biri hesab
edilir. Amma nə üçünsə bizdə buna
qısqanclıqla yanaşır və dərsliklərin
variativliyini tənqid edirlər.
Bu, mətbuatda, televiziyada da qabarıq şəkildə
özünü büruzə verir, cəmiyyətdə dərsliklər
haqqında istər-istəməz mənfi rəyin
formalaşmasına gətirib çıxarır.
"Variativ dərsliklər
varsa, testlər yazılanda bəs hansı kitabdan istifadə
ediləcək" - ən çox rast gəlinən və səsləndirilən sualdır. Amma bu sualı verib cəmiyyətlə cavabdeh şəxslər
arasında süni şəkildə dilemma yaradanlar unudurlar ki,
orta məktəbdə fənlərin,
o cümlədən də ədəbiyyatın tədrisinin məqsədi
şagirdə test yazmağı
və testə cavab verməyi öyrətmək
deyil. Ədəbiyyatın əsas
məqsədi şagirdə estetik zövq aşılamaqla onda
insani keyfiyyətlərin formalaşdırılması,
öyrəndiyini həyatda tətbiq etmək
bacarığı, gözəl nitqlə danışmaq,
özünü təqdimetmə bacarığı və s. formalaşdırmaqdır.
Bir
müəllim, eyni zamanda kurikulum təlimçisi kimi deyə
bilərəm ki, standartın mahiyyətini başa
düşüb onu
alqışlayan və təlim prosesində uğurla tətbiq
edən müəllimlər, təlim nəticələrinə
görə nailiyyət əldə edən şagirdlər,
bacarıqlı, peşəkar müəllimlər tərəfindən
təlim prosesinə cəlb edilən valideynlərimiz də az
deyildir.
Əlbəttə
ki, bu prosesin icra edilməsində, dərsliyin məzmununun
düzgün qavranılmasında və cəmiyyətə təqdim
edilməsində müəllimin aparıcı rolu və
funksiyası danılmazdır.
Mən V
sinifdə dərs deyirəm. Azərbaycan dili və ədəbiyyat
fənnini tədris edirəm. Hesab edirəm ki, V sinif üçün nəzərdə
tutulmuş "Azərbaycan dili" və "Ədəbiyyat"
dərslikləri fənn kurikulumları əsasında
yazılmış ilk dərslik olsa da, bu sahədə
atılmış uğurlu addımlardır.
"Azərbaycan dili" dərsliyində
verilən mətnlər aktualdır, didaktik xarakterlidir, şagirdlərin marağına səbəb
olur, onları düşünməyə sövq edir, tədqiqata
yönəldir. Şagirdlər müstəqil fikir söyləməklə
yanaşı, yoldaşlarının fikrinə münasibət
bildirir, onlarda tolerantlıq, ədalətlilik kimi müsbət
keyfiyyətlər formalaşır və müəllimin
yönəltməsi addım-addım şagirdini təlim nəticələrinə
doğru istiqamətləndirir.
Mövzu əsasında şagirdlərin
yazılı və şifahi təqdimatları problemin həllinə
zəmin yaradır. Problem sinifdəcə həll olunur.
Bəzən müəllimlər tərəfindən
dərslikdə qrammatik qaydaların az olmasına dair iradlar
eşidirəm. Bu gün müəllimlərin
əksəriyyəti şagirdlərə qayda dəftəri
tutdurur, yüklənmiş dilçilik qaydalarını
bütün istisnaları ilə
yazdırırlar. Ancaq həmin müəllimlərin nəzərinə
çatdırmaq istərdim ki, standart dövlətin müəllim
və şagird qarşısında qoyduğu tələbdir.
Standart isə şagirdin
yüklənməsinin əleyhinədir. Bu gün biz məktəblərdə
dilçi alimlər yox, düzgün yazmağı və
oxumağı bacaran, öz fikirlərini aydın şəkildə şərh etməyi və dinləyənə
çatdırmağı bacaran şagirdlər yetişdirməliyik.
Bu, dövrün tələbidir. Kurikulumun mahiyyətini bilməyən
bəzi müəllimlərin standartın tələbindən
kənara çıxması dərsliklərə və
aparılan təhsil islahatına zərbə vura bilər.
Dərslikdə zəruri dil
qaydalarını öyrətmək və tətbiq etmək
üçün kifayət qədər tapşırıqlar
vardır. Əsas və vacib
olan odur ki, bu
tapşırıqlar yerinə yetirilərkən məqsədyönlü
iş aparılsın, şagirdlərdə yaradıcı və
məntiqi təfəkkür formalaşdırılsın. Bir
metodist müəllim kimi tam əminliklə deyərdim ki, dərslikdəki
tapşırıqlar, araşdırma xarakterli
çalışmalar bunun üçün əlverişli zəmin yaradır.
Mən "Ədəbiyyat" dərsliklərinə
də münasibət bildirmək istərdim. Bir metodist müəllim
kimi hər iki "Ədəbiyyat" dərsliyi ilə
tanışam və deyərdim ki, hər iki dərslik
standartların reallaşması baxımından əhəmiyyətlidir.
Düzdür, ilk olduğu üçün hər iki dərslikdə
müəyyən çatışmazlıqlar var. Ancaq bu
çatışmazlıqlar, bəzilərinin dediyi kimi, o qədər
də ciddi problemlər yaratmır. Mən dərsliklərin
daha çox mütərəqqi cəhətlərindən
danışmaq istəyirəm.
Dərs dediyim V sinifdə "Təhsil"
nəşriyyatı tərəfindən çap olunmuş "Ədəbiyyat"dan
istifadə edirəm. Bu
dərsliyi yeniliklərə əsaslanan dərslik hesab etmək
olar. Dərslikdə oxu və yazı paralel şəkildə
öyrədilərək bir vəhdət
yaradır. Standartlar verilmiş mətnlər və
tapşırıqlarda reallaşaraq şagirdlərdə nəzərdə
tutulan bacarıqları formalaşdırmağa imkan verir.
Şagirdlər bu
tapşırıqlar əsasında düşünür, ifadəli
oxu bacarığına yiyələnir, öz fikirlərini
şərh edərək mətndəki hadisələri həyatla
əlaqələndirirlər. Bədii nümunələrin tədrisi
zamanı müəlliflər tərəfindən təqdim
olunan suallar və yaradılan problemli situasiya şagirdləri müstəqil olaraq öz
düşüncələrini, bir-birindən maraqlı
fikirlərini söyləməyə, eyni zamanda təhlil
bacarığına təhrik
edir. Bununla yanaşı, şagirdlər hadisələri fərqli
sonluqla bitirməyə də can atırlar ki, bu da onlarda ibtidai
siniflərdə formalaşdırılan bir bacarıqdır. Bu
bacarıq şagirdlərdə
yazılı və şifahi nitqin inkişafına təkan verən
amil kimi qiymətləndirilməlidir.
Dərslikdə
ədəbiyyat nəzəriyyəsindən verilən məlumatlar
və bu məlumatların əməli tətbiqinə imkan verən
tapşırıqlar şagirdlər tərəfindən
asanlıqla mənimsənilir və onların yaradıcı
işində öz müsbət həllini tapır.
Şagird
təsviri xarakterli mətnlərin,
təsvir vasitələrinin nə olduğunu dərslikdəki
məlumat və müəllimin düzgün istiqamətləndirməsi
nəticəsində şüurlu surətdə dərk edir, bədii
nümunələr üzərində iş apararaq öz
fikirlərini müstəqil şərh edir. Bu da şagird
nitqinin zənginləşməsinə, nitqin düzgün
formalaşmasına və qurulmasına, fənn üzrə tələb
olunan bacarıqların formalaşmasına xidmət edir.
Ənənəvi
dərsliklərdən fərqli olaraq yeni dərsliklərlə
təmasda olan şagirdlər onlara təkcə "öyrən,
danış" prinsipindən
deyil, "münasibət bildir, müqayisə et, nəticə
çıxar" prizmasından yanaşırlar.
Ulu
öndər Heydər Əliyev demişdir: "Təhsil millətin
gələcəyidir". Bu gün biz təhsil
islahatına və onun
aparılmasına düzgün münasibət bəsləməklə
gələcəyimizin bünövrəsinin möhkəm olmasına xidmət etməliyik. Bu
istiqamətdə görülən işləri düzgün
qiymətləndirmək üçün qərəzli fikir və
münasibətlərdən uzaq olmaq, xırda nöqsanları
məqsədyönlü şəkildə böyüdüb təbliğat
aparmaqla problemə çevirmək və onu cəmiyyətə
təqdim etmək təhsildəki inkişafımıza arxadan
vurulan zərbədir.
Gəlin
birləşək, əgər nöqsan varsa, araşdıraq,
müzakirə edək, aradan qaldıraq. İnkişafa
doğru gedən yol bunu tələb edir.
Yeganə HÜSEYNOVA,
əməkdar müəllim
Azərbaycan
müəllimi.- 2012.- 28 dekabr.- S.7.