Peterburq ali məktəblərində
oxumuş tələbələrimiz
AMEA Şəki Regional
Elmi Mərkəzinin direktoru,
professor Zəkəriyyə Əlizadə
və mən 7-16 sentyabr 2011-ci il tarixində Sankt-Peterburq
şəhərinə elmi ezamiyyətə
gedərək Sankt-Peterburq Mərkəzi Tarix Arxivində (SPb.
MTA) və Sankt-Peterburq Rusiya
Dövlət Tarix Arxivində (SPb. RDTA)
çalışdıq. Zəkəriyyə
müəllimi Şəkinin tarixi və sənayesi
(xüsusən ipəkçiliyi) ilə bağlı sənədlər
maraqlandırırdı, mən isə Azərbaycandan gedərək
Piter ali məktəblərində
oxumuş bütün
soydaşlarımızın, o sıradan
şəkili tələbələrin həyatını
öyrənmək istəyirdim. İlk iş günündə arxivlərin iş rejimi ilə
tanışlıqdan sonra bəlli oldu ki, SPb.
MTA həftədə cəmi 4 gün
açıq olur və buradakı materiallar yalnız Peterburqa
aiddir, Şəkiyə aid
materiallar isə SPb.
RDTA-də saxlanılır. Vaxt hədsiz məhdud
olduğuna görə belə
razılaşdıq ki, sabahdan
Zəkəriyyə müəllim SPb.
RDTA-də araşdırma aparsın, mən isə tələbələrin
işlərinin saxlanıldığı SPb.
MTA-də çalışım. Belə bölgü
aparmağın səmərəli işləməyimizə
gerçəkdən faydası dəydi və hər ikimiz çalışdığımız
arxivlərdən maraqlandığımız sahələr
üzrə çoxlu yeni
materiallar əldə etdik.
"Azərbaycan
müəllimi"nin oxucularını ali təhsil tariximizlə,
Peterburqda oxumuş tələbələrlə bağlı
materiallar daha çox maraqlandırdığına görə
burada yalnız onlara aid yeni bilgiləri təqdim edəcəyik.
Bu başdan bildirim ki, SPb. Mərkəzi Tarix Arxivinin işlədiyi
4 gün ərzində vaxtdan maksimum istifadə etsək də
(nahar fasiləsinə çıxmamaqla) bu şəhərdə
oxumuş azərbaycanlı tələbələrin yalnız
bir qismini aşkarlaya bildik, çünki təkcə Peterburq
Universitetinin 14-cü fondda saxlanılan tələbə
işlərinin siyahısı ilə tam
tanışlığa vaxt çatmadı - hərəsi orta
hesabla 300 səhifədən artıq olan siyahıların
yalnız 13 cildinə (1916-cı ilədək) baxa bildik. Tələbələrin
şəxsi işləri ilə tanışlığa gəlincə,
arxiv, bir qayda olaraq, araşdırıcılara gündə
yalnız 3 iş (sənəd toplusu) verir, ancaq təkidli
xahişlərimizdən sonra son 2 günün hərəsində
15 sənədə baxa bildik.
SPb. Mərkəzi
Tarix Arxivindən Piter ali məktəblərində
oxumuş aşağıdakı tələbələrin
adlarını öyrənə bildik və onlardan ad-soyadı
kursivlə verilənlərin şəxsi işləriylə
tanış olaraq gərəkli qeydlər götürdük. Bir çox adlar və soyadlar yanlış
yazılıb; onları burada düzgün
yazılışda verməyə
çalışmışıq.
Xatırladaq
ki, aşağıda xronoloji ardıcıllıqla verdiyimiz
siyahıda ad-soyadın qarşısındakı rəqəm
tələbənin arxivdəki şəxsi işinin nömrəsini,
mötərizədəki tarixsə tələbənin həmin
şəxsi işinin başlandığı ili
(başqa sözlə, tələbəliyə qəbul, yaxud
yenidən qəbul ilini) bildirir.
Peterburq Universiteti
SPb. MTA, fond 14, siyahı 3, cild 6:
21576.
Əmircanov Maskun (Möhsün) bəy Süleyman bəy
oğlu (1881-ci il)
21881. Məlikpaşayev
Şamir bəy Baba bəy oğlu (1881)
23773.
Tahirov Nəsir bəy
Mirzə Həsən bəy oğlu (1884)
24305.
Topçubaşov Əlimərdan bəy Əliəkbər bəy
oğlu (1884)
24689.
Hüseynzadə Əli bəy Molla Hüseyn oğlu (1886)
Fond 14, siyahı 3, cild 7:
28214. Vəkilov
Səməd ağa (1891)
29246. Vəkilov
Əsəd bəy Əhməd ağa oğlu (1892)
30485.
Qaibov Nadir bəy (1893)
31457.
Eminov Mustafa bəy (1895)
Fond 14, siyahı 3, cild 8:
33818.
Paştov (Paşayev, Tağıyev?) Məhəmməd Aslam bəy
oğlu (1897)
34649.
Əfəndiyev Əbdülqədir Molla Şüeyb oğlu
(1897)
36155. Kərimov
Əli bəy İsmayıl oğlu (1899)
Fond 14, siyahı 3, cild 9:
39278.
Əmircanov Həşim bəy Şirəli bəy oğlu
(1901)
40327. Səfikürdski
Aslan bəy Ağalar bəy oğlu (1902)
Fond 14, siyahı
3, cild 10:
42511.
Makinski Zülfüqar bəy Məhəmmədqulu bəy
oğlu (1904)
43218. Səfikürdski
Nəsrəddin bəy Ağalar bəy oğlu (1904)
43457.
Əlibəyov Sabir bəy Ağasəlim bəy oğlu (1905)
44340. Rəfibəyov
Məhəmməd bəy (1905)
Fond 14, siyahı 3, cild 11:
43457.
Əlibəyov İsa bəy Bala bəy oğlu (1906)
46086. Məhəmmədbəyov
Hacı Əli bəy oğlu (1906)
46244.
Xoyski İsgəndər xan (1906)
47514.
Əliyev Hüseyn (1906)
47620.
Zülqədərov Əli bəy Allahyar bəy oğlu (1906)
47998. Xəlilov
Səid (1906)
48273.
Axundov Əliəkbər bəy (1906)
49352.
Hacıbəylinski İslam bəy Abbasqulu bəy oğlu (1907)
49435.
Hacınski Sadıq bəy İsa bəy oğlu (1907)
49490.
Seyidov Miryaqub Seyid oğlu (1907)
49691.
Əliyev Məhəmmədəli Hacı Məhəmmədhüseyn
oğlu (1907)
50070.
Süleyman bəy Abbas bəy oğlu (1907)
50114.
Qasımov Qasım Kərbəlayı Mahmud oğlu (1907)
51223. Mirzə
İbrahim xan (1907)
51766.
Topçuyev Rəhim bəy (1908)
51889.
Hacınski Əhməd bəy İsa bəy oğlu (1908)
52499. Əfəndiyev
Məhəmməd bəy Rəşid bəy oğlu (1908)
52538.
İsmixanov Vey[səl/Veyis?] Sultan oğlu
(1908)
52603.
Makinski Abbasəli bəy Bəhram bəy oğlu (1908)
53467.
Şahtaxtinski Əliqulu (1908)
Fond 14, siyahı 3, cild 12:
56832.
Mirbağırov Mirməhəmməd Mirəhməd oğlu
(1910)
57368. Məhəmmədov
Əsədullah Məşədi Hüseyn oğlu (1910)
59095.
İsmayıl xan Həsən Nağı (1911) (həmçinin
bax: 65661)
59144.
Adıgözəlov İmamverdi bəy İsgəndər bəy
oğlu (1911)
59426. Mirzəyev
Bəhram bəy Rüstəm bəy oğlu (1911)
59691.
İsrafilov Əbumüslüm bəy Mirzə Cəbrayıl
bəy oğlu (1911)
59722.
Xan-Makinski Kamil paşa Nəsrulla xan oğlu (1911)
60014.
Sadıqov Əkbər Hacı Xəlil oğlu (1912)
60184.
Yenikeyev Davud Rüstəm bəy oğlu (1912)
61242.
Hacıbəyov Ceyhun bəy Əbdülhüseyn bəy
oğlu (1912)
61274.
Adıgözəlov Baxşəli bəy İsgəndər bəy
oğlu (1912)
61325. Heydərov
Osman bəy İsa bəy oğlu (1912)
63350.
Hacıyev İsgəndər Kərbəlayı İsrafil
oğlu (1913)
63606.
Abdullayev Kazım Kərbəlayı Əli oğlu (1913)
Fond 14, siyahı 3, cild 13:
64298. Nəbiyev
Mahmud Əbdürrəhim oğlu (1914)
65144.
Adıgözəlov Rəşid bəy İsgəndər bəy
oğlu
65661.
İsmayıl xan Həsən Nağı (1914)
66371.
Hacınski Əli bəy İsa bəy oğlu (1915)
67577.
Adıgözəlov Əbdülhəmid bəy Cavad bəy
oğlu (1915)
68232.
Şahtaxtinski Hüseynəli ağa Baxşəli ağa
oğlu (1915)
68344.
Temirov Abbas Əbdül oğlu (1915)
68517.
Sultanov Zülfüqar bəy Nəzər bəy oğlu (1915)
68519.
Fiqarov Hacı Həsən Hacı Əlimərdan oğlu
(1915)
68929.
Xanlarov Ağacəbrayıl bəy Məhəmmədəli bəy
oğlu (1916)
69236.
Sultanov İsmayıl bəy Mehdi bəy oğlu (1916)
Fond 14, siyahı 15:
3431.
Tağıyev Ağazeynalabdin Sadıq oğlu (1915)
Peterburq Mülki Mühəndislər
İnstitutu
Fond 184, siyahı 3:
820. Heydərov
Ömər bəy İsa bəy oğlu (1904)
Peterburq Politexnik İnstitutu
Fond 478, siyahı 1:
59.
Əminov Ağa Ağakərim oğlu (1907)
1359.
Mehdiyev Miryaqub Mirəziz oğlu (1909)
Fond 478, siyahı 3:
308.
Atamalıbəyov Abbas bəy Seyfullah bəy oğlu (1914)
1388.
Hacınski Camo bəy Süleyman bəy oğlu (1909)
Peterburq Dağ İnstitutu
Fond 963, siyahı 1:
13022. Vəzirov
Aslan bəy Zeynalabdin bəy oğlu (1915)
Peterburq Elektrotexnika İnstitutu
Fond 990, siyahı 3:
143.
Əfəndiyev Məhəmmədəmin Molla Mustafa oğlu
(1917).
Son 4 institut üzrə sistemli
araşdırma aparmağa vaxt qalmadı, ona görə də
yalnız maraqlandığımız bəzi tələbələrin
işlərini seçərək onlarla tanış
olduq.
Siyahının təqdimatıyla yanaşı, iki mühüm məqamı
xatırlatmalıyıq: 1) adıçəkilən tələbələrin
heç də hamısı oxuduğu ali məktəbi
bitirməyib; 2) Sankt-Peterburq/Peterburq/Petroqrad Universitetində
oxuyan tələbələrin böyük əksəriyyəti
hüquq fakültəsində təhsil alıb (onlar
haqqında ayrıca yazılar verəcəyik).
Siyahıda kursivlə göstərilmiş
tələbələrin şəxsi
işlərindəki, demək olar ki, bütün fotoşəkillərin
və ən mühüm sənədlərin elektron surətinin
çıxarılması üçün son iş
günündə arxivə sifariş verdik, ancaq qiymətlərin
çox baha olduğunu görərək siyahını
yarıbayarı ixtisar etməli olduq. Yerdə qalan 94 səhifəlik
sənəd üçün Rusiya xəzinəsinə 23 min
rubl (təxminən 600 manat) nağd vəsait ödədik. (Bu
sözləri Rusiya arxivlərində araşdırma aparacaq həmkarlarımıza
xəbərdarlıq üçün yazırıq).
Burasını hökmən qeyd etməliyik ki, arxivin əməkdaşları
səmərəli işləməyimizə hər cür
şərait yaratdılar. Fürsətdən istifadə edərək
onlara: arxivin direktor müavini Yelena Alekseyevna Suntsovaya (direktor
İrina Borisovna Şeluxina bu vaxt məzuniyyətdə idi),
oxu zalının müdiri Mariya Mixaylovna Perekalinaya, arxivist
Artyom Sergeyeviç Borisova dərin minnətdarlığımızı
bildiririk.
İnşallah, arxivdən əldə
etdiyimiz materialları "Azərbaycan
müəllimi"nin qarşıdakı
saylarında oxucularımıza silsilə şəklində təqdim
edəcəyik.
Ədalət TAHİRZADƏ,
Bakı Avrasiya Universitetinin professoru
adalet_tahirzade@yahoo.com
Azərbaycan müəllimi.- 2012.-
17 fevral.- S.5.