Yunanıstan Respublikasının təhsil
sistemi
Yunanıstan Respublikası
Ərazisi: 132 min km2
Əhalisi: 10,7
milyon nəfər
Paytaxtı: Afina
Dövlət dili: yunan
Pul vahidi: avro
Təhsil sistemi
Avropanın
cənub-şərqində, Balkan yarımadasında yerləşən
Yunanıstan Respublikasında təhsil bütün pillələr
üzrə demək olar ki, ödənişsizdir. Vətəndaşlarının
təhsil hüququ ölkə konstitusiyasının müvafiq
maddələri ilə təsbit olunur. Ölkə üzrə
əhalinin ümumi savadlılıq səviyyəsi 97,5 faizdir.
Ölkənin
məktəbəqədər təhsil müəssisələrinə
2 yaş yarımdan 6 yaşa qədər olan uşaqlar cəlb
edilir. Məktəbəqədər təhsil icbari deyil.
Valideynlərin istəyindən asılı
olaraq 2-6 yaşlı uşaqlar istənilən dövrdə məktəbəqədər
təhsil müəssisələrinə verilə bilər.
I sinfə
6 yaşı tamam olmuş uşaqlar qəbul edilir. İbtidai təhsil pilləsi 6 il, icbari təhsil dövrü isə 9 il davam
edir. İbtidai təhsil pilləsini başa vuran
şagirdlər orta məktəbin aşağı mərhələsində
(VII-IX siniflərdə) və yaxud da gimnaziyalarda təhsil ala
bilərlər. Gimnaziyalarda da təhsil müddəti 3 il (VII-IX siniflər) davam edir.
Gimnaziyanı
və ya orta məktəbin aşağı mərhələsini
başa vuran şagirdlər təhsillərini davam etdirmək
üçün müəyyən seçim imkanlarına
malikdirlər. Onlar liseylərdə, orta məktəbin yuxarı mərhələsində
(X-XII siniflərdə), yaxud da texniki peşə təhsili
müəssisələrində təhsil ala bilərlər.
İcbari təhsil dövrü 9 il
olduğundan X-XII siniflərdə əsasən şagirdlər
müvafiq ixtisas fənləri üzrə təhsil alırlar.
Bu təhsil
mərhələsi 3 il davam edir.
Orta məktəbin
yuxarı mərhələsinə ümumi orta təhsil
verilir. Liseylərdə isə təhsilin birinci ilində
şagirdlərin ümumi dünyagörüşünün
genişləndirilməsini nəzərdə tutan kurikulum əsasında
dərs keçirilir. Liseylərdə tədris
proqramını yaxşı mənimsəyə bilməyən
şagirdlərə könüllü olaraq texniki peşə
təhsili proqramlarını (2 və ya 3 illik) seçmək
və ya Peşə Təlimi İnstitutlarında təhsillərini
davam etdirmək imkanı verilir. Peşə
Təlimi İnstitutları ümumiyyətlə, təhsil səviyyəsi
kimi müəyyənləşdirilməsə də, həm
gimnaziya və ya orta məktəbin aşağı mərhələsinin,
həm də orta məktəbin yuxarı mərhələsinin
məzunları bu təhsil müəssisələrinə qəbul
edilirlər.
Liseyləri
bitirmiş şagirdlər təhsillərini universitetlərdə,
texnoloji təhsil müəssisələrində, hərbi
akademiyalarda və digər ali məktəblərdə davam
etdirmək üçün ümumi qəbul
imtahanlarında iştirak edirlər.
Yunanıstanda
hər bir təhsil mərhələsinin sonunda şagirdlərə
müvafiq sertifikat verilir. Təhsil mərhələsinin
başa çatdığını bildirən sertifikat
növbəti təhsil mərhələsinin davam etdirilməsi
üçün tələb edilən zəruri sənəd
hesab olunur.
Ölkədə
təhsil siyasətinin həyata keçirilməsinə Milli Təhsil
və Dini İşlər Nazirliyi cavabdehdir. Təhsilin bütün pillələri
üzrə aparılan islahatlar və həyata keçirilən
tədbirlər bu qurumun rəhbərliyi ilə
reallaşdırılır.
Məktəbəqədər təhsil
Yunanıstanda
məktəbəqədər təhsil müəssisələrinin
fəaliyyətə başlaması hələ XIX əsrə
təsadüf edir. Ölkənin müasir məktəbəqədər
təhsil kurikulumunun əsas məqsədi uşaqları məktəbə
hazırlamaqdan, onların düzgün formalaşmasını
təmin etməkdən ibarətdir.
Uşaqlar
2 yaş yarımdan məktəbəqədər təhsil
müəssisələrinə qəbul edilir. Yaş qruplarına görə
uşaqlar körpələr evi (2-4 yaş) və ya uşaq
bağçalarına (4-6 yaş) gedə bilərlər.
Onu da qeyd edək ki, məktəbəqədər
təhsil müəssisələri ödənişsiz əsaslarla
fəaliyyət göstərir.
Uşaq
bağçalarında balaca fidanların fiziki, əqli və
sosial inkişafı üçün hərtərəfli imkan
yaradılır. Məktəbəqədər təhsilin strukturu,
müddəti və bu sahədə çalışan müəllimlərin
fəaliyyəti vahid normativ-hüquqi sənədlərlə
tənzimlənir.
Məktəbəqədər
təhsil müəssisələri iş rejiminə görə
də bir-birindən fərqlənir. Bəzi məktəbəqədər
təhsil müəssisələri yarım, digərləri isə
bütöv iş günü ərzində fəaliyyət
göstərirlər.
İbtidai təhsil
Yunanıstanda
6 yaşı tamam olmuş uşaqlar ibtidai təhsil mərhələsinə
qəbul edilir. İbtidai təhsil mərhələsini başa vuran
şagirdlərə müvafiq sertifikat təqdim olunur. Bu mərhələdə dərslər həftədə
5 gün, gündə 7 saat olmaqla keçirilir.
İbtidai
siniflərdə şagirdlərin sayı 25-30 nəfər
arasında dəyişir. Müəyyən hallarda, sinifdə
şagirdlərin və müəllimlərin sayında dəyişiklik
ola bilər.
Qeyd etdiyimiz
kimi, ibtidai təhsil mərhələsi 6 il
davam edir. İbtidai təhsil mərhələsində
şagirdlər dövlət və ya özəl tədris
müəssisələrində oxuya bilərlər. İbtidai təhsil mərhələsini başa vuran
şagirdlər orta məktəbin aşağı mərhələsini
və ya gimnaziyaları seçmək imkanına sahibdirlər.
Adi
ibtidai məktəblərdən əlavə, bütün
gün ərzində fəaliyyət göstərən,
xüsusilə də hər iki valideyni işləyən
uşaqlar üçün nəzərdə tutulmuş ibtidai
təhsil müəssisələrinə də ciddi ehtiyac
duyulur. Xüsusi qayğıya ehtiyacı olan qüsurlu
uşaqlar üçün də ayrıca ibtidai məktəblər
fəaliyyət göstərir.
Orta təhsil
Yunanıstanda
orta təhsil pilləsi üzrə həm dövlət, həm
də özəl tədris müəssisələri fəaliyyət
göstərir. Qeyd
etdiyimiz kimi, orta təhsil dövrü iki mərhələyə
bölünür:
* orta məktəbin aşağı mərhələsi;
* orta məktəbin yuxarı mərhələsi.
Orta məktəbin
aşağı mərhələsi VII-IX, orta məktəbin
yuxarı mərhələsi X-XII sinifləri və ya orta təhsil
pilləsini əhatə edir. İcbari təhsil dövrü 9 il olduğundan X-XII siniflərdə əsasən
şagirdlər müvafiq ixtisas fənləri üzrə təhsil
alırlar. Bu təhsil pilləsi icbari olmasa da,
şagirdlərin əksəriyyəti X-XII siniflərdə
oxumağa maraq göstərirlər.
Qeyd
etdiyimiz kimi, ibtidai təhsil mərhələsini başa vuran
şagirdlər orta məktəbin aşağı mərhələsində
və ya gimnaziyalarda təhsil ala bilərlər. Gimnaziyada da təhsil müddəti 3 il (VII-IX siniflər) davam edir.
İncəsənət,
idman təmayüllü gimnaziyalarla yanaşı,
Yunanıstanda əcnəbilər və xüsusi
qayğıya ehtiyacı olan şagirdlər üçün
də müvafiq təhsil müəssisələri fəaliyyət
göstərir. Əcnəbilər üçün nəzərdə
tutulmuş gimnaziyalarda dil və tədris çətinlikləri
ilə üzləşən şagirdlər üçün
xüsusi kurslar təşkil edilir.
Gimnaziyalarda
şagirdlərin qiymətləndirilməsi əsasən gündəlik aparılan testlər
əsasında müəyyən edilir. Bundan əlavə,
dərs ilinin sonunda yazılı imtahanlar da həyata
keçirilir. Hər hansı bir fənn
üzrə imtahanlardan keçə bilməyən şagirdlər
sentyabr ayında təkrar imtahan verirlər. Bu zaman da uğur qazana bilməyən şagirdlər
həmin sinfi təkrar oxuyurlar.
Gimnaziyanı
və ya orta məktəbin aşağı mərhələsini
başa vuran şagirdlər təhsillərini davam etdirmək
üçün sərbəst seçim imkanına malikdirlər. Onlar liseylərdə, orta məktəbin
yuxarı mərhələsində və yaxud da texniki peşə
təhsili müəssisələrində təhsil ala bilərlər.
Orta məktəbin
yuxarı mərhələsinə ümumi orta təhsil
verilir. Liseylərdə isə təhsilin birinci ilində
şagirdlərin ümumi dünyagörüşünün
genişləndirilməsini nəzərdə tutan kurikulum əsasında
dərs keçirilir, onlara hərtərəfli bilik və
bacarıqlar aşılanır. Odur ki,
şagirdlər müasir dövrün tələblərinə
uyğun olaraq yetişdirilir.
Liseylər
əsasən üç sinifdən ibarət olur. Liseylərdə tədrisin
ilk ilində ümumi fənlər keçirilsə də,
ikinci tədris ilindən şagirdlər müəyyən
istiqamət üzrə ixtisas seçirlər. Bu istiqamətlər nəzəri, praktik və
texnoloji istiqamətlərdən ibarətdir. İkinci və üçüncü tədris illərində
şagirdlər həm məktəb, həm də milli səviyyədə
imtahan verirlər.
Liseydə tədris
proqramını yaxşı mənimsəyə bilməyən
şagirdlər könüllü olaraq texniki peşə təhsili
proqramlarını (2 və ya 3 il davam edir)
seçmək və ya texniki peşə təhsili institutlarında
təhsillərini davam etdirmək hüququna sahibdirlər.
Liseylərlə
yanaşı, gənc işçilər üçün
dördillik təhsil təklif edən və axşam fəaliyyət
göstərən liseylər də var. Həmçinin
ixtisaslaşmış idman, dini, musiqi liseyləri də fəaliyyət
göstərir.
Texniki peşə təhsili
Yunanıstanda
əksər texniki peşə məktəbləri Milli Təhsil
və Dini İşlər Nazirliyinin tabeliyindədir. Bəzi texniki peşə məktəbləri
isə İşçi Qüvvəsinin İşə Qəbulu
Təşkilatının nəzarəti altındadır.
Texniki peşə
məktəblərinin əsas məqsədi şagirdləri ümumi biliklərlə
təmin etmək və onları əmək bazarına
hazırlamaqdan ibarətdir. Peşə məktəblərində
mühəndislik, elektronika, elektrotexnika, tətbiqi incəsənət,
toxuculuq və geyim, inşaat, iqtisadiyyat və idarəetmə,
kənd təsərrüfatı istehsalı, gigiyena, əczaçılıq,
yeyinti sənayesi, ətraf mühit, dənizçilik, gəmiçilik,
informasiya elmləri, estetika və bərbərlik ixtisasları
üzrə kadrlar hazırlanır. Həmin
ixtisaslar yerli sosial-iqtisadi tələbatdan, şagirdlərin
marağından asılı olaraq dəyişə bilər.
Bu təhsil
müəssisələrinin tədris kurikulumlarında nəzəriyyə
ilə laboratoriya işləri birlikdə əks olunub. Laboratoriya
tapşırıqları Məktəb Laboratoriyaları Mərkəzləri
adlanan ayrıca bölmələrdə tədris olunur.
Texniki
peşə məktəblərində tədris iki mərhələdə
həyata keçirilir. Birinci
mərhələ 2 il, ikinci mərhələ
isə 1 il davam edir. Peşə təlimi müəssisələrində
qiymətləndirmə hər mərhələnin yekununda
keçirilən imtahanlar vasitəsilə aparılır.
Yaşı 50-ni ötmüş şəxslər
axşam fəaliyyət göstərən texniki peşə məktəblərində
təhsil ala bilərlər.
Qeyd
etdiyimiz kimi, Peşə Təlimi İnstitutlarında da əmək
bazarının tələblərinə uyğun mütəxəssislər
hazırlanır. Bu institutlar təhsil səviyyəsi kimi müəyyənləşdirilməsə
də, həm gimnaziya və ya orta məktəbin
aşağı, həm də yuxarı mərhələsinin
məzunları bu təhsil müəssisələrində
oxuya bilərlər.
Ali təhsil
Yunanıstanda
ali təhsil müəssisələri
müstəqil qurum kimi fəaliyyət göstərirlər. Ali məktəblər müstəqil idarəetmə
hüququna sahib olsa da, Milli Təhsil və Dini İşlər
Nazirliyinin nəzarəti altındadır. Belə ki,
nazirlik ali təhsil müəssisələrinə
maliyyə yardımı göstərir və ali təhsil
müəssisələri ilə bağlı siyasətin yerinə
yetirilməsinə cavabdehlik daşıyır.
Qeyd
etdiyimiz kimi, orta məktəb məzunları milli qəbul
imtahanları vasitəsilə universitetlərə qəbul
olunurlar. Ali təhsil müəssisələrinə qəbul
olunmaq üçün məzunlardan orta məktəbi bitirməyə
dair sertifikat və zəmanət məktubu tələb olunur.
Ali məktəblərə qəbul prosesi Milli Təhsil
və Dini İşlər Nazirliyinin nəzarəti altında
həyata keçirilir.
Ali təhsil
sisteminin Boloniya prosesinin tələblərinə uyğun
qurulması baxımından Avropa təhsil məkanında
baş verən müvafiq dəyişikliklər uzun müddətdir
ki, Yunanıstanda müzakirə mövzusuna çevrilib. Belə ki, Avropa ölkələrinin
əksəriyyəti beynəlxalq dərəcə, təhsildə
keyfiyyət proqramlarına keçdikləri halda, Yunanıstan
bu cəhətdən xeyli geridə qalır.
Ali təhsilin
ptiçio adlandırılan birinci mərhələsinin
tamamlanması bakalavr səviyyəsinə uyğun gəlir. Bu dövr 4 il davam
edir. Lakin təhsil müddəti baytarlıq, mühəndislik
ixtisasları üzrə 5 il, tibb sahəsi
üzrə isə 12 il davam edir. Ptiçio dərəcəsinin
alınması növbəti təhsil mərhələsində
oxumağa və iş tapmağa imkan yaradır.
Universitetlərdə
ikinci təhsil mərhələsi 4 semestr davam edir. Diplomdansonrakı ixtisaslaşma
adlandırılan bu mərhələ magistratura səviyyəsinə
uyğun gəlir.
Universitetlərdə
üçüncü təhsil pilləsi sırf elmi tədqiqat
işlərini əhatə edir. Bu mərhələ
dünyanın digər ölkələrindəki doktorantura səviyyəsinə
uyğun gəlir. Yunanıstanda bu dərəcə
proqramı Didaktoriko adlanır.
Yunanıstanda
24 universitet və 16 texniki institut fəaliyyət göstərir. Onlardan Afina Kənd Təsərrüfatı
Universiteti, Afina İqtisadiyyat və Biznes Universiteti, Afina Milli
Kapodistrian Universiteti, Afina Milli Texniki Universiteti, Egey Universiteti,
Mərkəzi Yunanıstan Universiteti, Krit Texniki Universiteti,
İonanina Universiteti, Makedoniya Universiteti, Patras Universiteti,
Pelopones Universiteti, Piras Universiteti, Saloniki Aristotel Universiteti,
Fessaliya Universiteti, Frakiya Demokritos Universiteti, Qərbi Makedoniya
Universiteti ən nüfuzlu ali məktəblər
sırasında yer tutur.
Qeyri-universitet
sektoruna aid hesab olunan texnoloji təhsil müəssisələri
ali təhsilin mühüm bir hissəsini təşkil
edir. Eyni statusa malik olan hərbi akademiyalar isə
Müdafiə Nazirliyinin tabeliyində fəaliyyət göstərirlər.
Ölkədə
özəl universitetlər demək olar ki, yox dərəcəsindədir. Müəyyən özəl
institutlar tərəfindən təqdim edilən diplomlar
dövlət tərəfindən tanınmır.
1920-ci
ildən fəaliyyət göstərən Afina Kənd Təsərrüfatı
Universiteti ölkə iqtisadiyyatının inkişafına
layiqli töhfələr verməkdədir. Yunanıstanın ən qədim
universitetlərindən biri olan bu təhsil müəssisəsi
bir çox ixtisaslar üzrə yüksək səviyyəli
mütəxəssis hazırlığını həyata
keçirir.
Nüfuzlu ali
məktəblərdən biri olan Makedoniya Universitetinin fəaliyyətində 1990-cı ildən yeni dövr
başlanıb. 1990-cı ildən bu ali məktəbdə
əlavə kafedralar, yeni fakültələr
açılıb. Universitetdə iqtisadiyyat,
biznes idarəetməsi, beynəlxalq iqtisadiyyat və siyasət,
mühasibatlıq və maliyyə, tətbiqi informatika sahələri
üzrə mütəxəssislər yetişdirilir.
Yaşlıların təhsili
Yaşlıların
təhsilinin qeyri-rəsmi tarixi qədim yunan dövrünə
gedib çıxır. Bir sıra araşdırmalarda qədim Yunanıstanda
keçirilən incəsənət festivalları
yaşlıların təhsilinin ən erkən forması kimi
səciyyələndirilir.
Hazırda
Yunanıstanda yaşlıların təhsili 2 sistem əsasında
həyata keçirilir:
* yaşlıların rəsmi təhsili;
* yaşlıların qeyri-rəsmi təhsili.
Yaşlıların
rəsmi təhsil proqramları 4 mərhələyə
bölünür:
* yaşlıların əsas təhsili;
* yaşlıların orta təhsili;
* müəllimlərin ixtisasartırma təhsili;
* yaşlılar üçün texniki peşə
təhsili.
Yaşlıların
qeyri-rəsmi təhsil proqramları isə müxtəlif
hökumət təşkilatları, bank və kilsələr
tərəfindən maliyyələşdirilə bilər. Yaşlıların qeyri-rəsmi
təhsili kurslarının şəxsi təşəbbüslər
əsasında, xidmət sistemləri və icmalar tərəfindən
də yaradılması mümkündür. Həmçinin xüsusi olaraq qadınlar, ailələr,
valideynlər, fermerlər, ahıl şəxslər, gənclər,
qüsurlu insanlar və mühacirlər üçün də
müvafiq kursların fəaliyyətinə təsadüf
olunur.
Elmi tədqiqatlar
1981-ci
ildən etibarən Avropa İttifaqının üzvü olan
Yunanıstanın elmi tədqiqat siyasəti 2007-2013-cü illər
üzrə Milli Strateji İnkişaf Planına uyğun olaraq
müəyyənləşdirilir. Bu siyasətin əsasında
elmi tədqiqat sahəsində prioritet istiqamətlər
üzrə həyata keçirilən tədbirlərə dəstək
vermək, tədqiqat infrastrukturlarını modernləşdirmək,
elmi tədqiqat layihələrinin daha çox beynəlmiləl
xarakter almasına nail olmaq və müvafiq investisiya xərclərini
artırmaq məsələləri durur.
Ölkənin
elmi tədqiqat siyasəti Milli Təhsil və Dini İşlər
Nazirliyinin nəzdində fəaliyyət göstərən Tədqiqat
və Texnologiya üzrə Ümumi Katiblik tərəfindən
həyata keçirilir. Tədqiqat və Texnologiya üzrə Ümumi
Katiblik milli elmi tədqiqat sektorunun konseptual inkişafı və
təşkili məsələlərinə cavabdehlik
daşıyır. Tədqiqat və
Texnologiya üzrə Ümumi Katiblik ikitərəfli əməkdaşlıq
çərçivəsində bir sıra ölkələrin
müvafiq qurumları ilə səmərəli əlaqələr
yaradıb. Yunanıstan Avropa elmi tədqiqat
məkanının ən fəal tərəfdaşlarından
biri kimi tanınır.
Elmi tədqiqatlar
əsasən 12 tədqiqat mərkəzi, 24 universitet və 15
Texnoloji Təhsil İnstitutu tərəfindən həyata
keçirilir. Tədqiqat və Texnologiya üzrə Ümumi
Katiblik həm əsas, həm də tətbiqi tədqiqatlar
aparan 12 tədqiqat mərkəzinin işini əlaqələndirir.
Bu tədqiqat mərkəzləri arasında
Afina Elmi Tədqiqat üzrə Milli Mərkəz və Kretdə
yerləşən Tədqiqat və Texnologiya üzrə Mərkəz
daha çox məşhurdur.
Bunlarla yanaşı, Yunanıstan
TEMPUS, ARİON, ERASMUS, LEONARDO, SOCRATES və digər beynəlxalq
təhsil və mübadilə proqramlarında fəal
iştirak edir. Ölkə elm, təhsil sahəsində əməkdaşlıq
və tələbə mübadiləsi məsələləri
baxımından da bir sıra uğurların qazanılmasına
nail olub.
Bəşarət MƏMMƏDOV,
Dilrubə BAYRAMOVA
Yazının hazırlanmasında
Yunanıstan Respublikası Milli Təhsil və Dini İşlər
Nazirliyinin rəsmi məlumatlarından istifadə olunub.
Azərbaycan müəllimi.- 2012.- 24
fevral.- S.6.