12 illik ümumi təhsil - gələcəyə nəzər

"Təhsil haqqında" Azərbaycan Respublikasının Qanununda ümumi təhsilin müddəti 11 il müəyyənləşdirilmişdir: ibtidai təhsil (I-IV siniflər), ümumi orta təhsil (V-IX siniflər), tam orta (X-XI siniflər). 9 illik ümumi orta təhsil icbaridir. Tam orta təhsil səviyyəsində təhsilin təmayüllər üzrə təşkili nəzərdə tutulmuşdur.

Beynəlxalq təcrübəyə nəzərə salsaq, inkişaf etmiş əksər dövlətlərdə (ABŞ, İngiltərə, Almaniya, Yaponiya, Finlandiya, Hollandiya, İsveç və s.) ümumi təhsilin müddəti 12 il və daha artıqdır. Hazırda dünyada çox az ölkə var ki, bunlarda həmin müddət 10 (11) il təşkil edir.

12 illik ümumi təhsilin prioritet qəbul olunduğu bir vaxtda dinamik iqtisadi inkişaf tempinə malik Azərbaycanda bu modelin tətbiqi zəruri ehtiyac kimi meydana çıxır. Ölkəmizdə aparılan təhsil islahatlarının uğurlu nəticələrindən biri kimi mütərəqqi dünya təcrübəsi əsasında yeni dövlət təhsil standartlarının qəbul edilməsi, ümumi təhsilin məzmununun şəxsiyyətin formalaşdırılmasına, şagirdlərdə təfəkkürün, məntiqi düşüncənin, tədqiqatçılığın, ünsiyyət mədəniyyətinin və digər zəruri həyati bacarıqların inkişafına yönəldilməsi və bununla da pedaqoji kadrlara, şagirdlərin hazırlıq səviyyəsinə verilən tələblərin xeyli yüksəlməsi, təlim texnologiyalarının mahiyyət etibarı ilə yeniləşməsi, təhsildə inteqrativlik meyillərinin güclənməsi hazırkı dövrdə 12 illik təhsilə keçidi şərtləndirən başlıca arqumentlərdən hesab edilir. Təbii ki, yeni vəzifələri yalnız yeni meyarlarla həyata keçirmək mümkündür.

12 illik ümumi təhsilə keçidi hazırkı müddətin mexaniki sürətdə 1 il artırılması kimi başa düşmək düzgün deyildir. Bu, çox mürəkkəb, ciddi hazırlıq və gərgin əmək tələb edən prosesdir. İlk növbədə, təhsil rəhbərləri, pedaqoji kollektivlər və valideynlər psixoloji cəhətdən həmin prosesə hazır olmalıdırlar, bu məqsədlə geniş maarifləndirmə işləri görülməlidir. Eyni zamanda ümumtəhsil məktəblərinin tədris planları, təhsil proqramları (kurikulumları), dərsliklər yenidən işlənməli, müvafiq normativ-hüquqi sənədlərdə dəyişikliklər edilməlidir.

12 (13) illik ümumi təhsilin tətbiq olunduğu ölkələrdə təhsil səviyyələri üzrə müddət müxtəlif cür modelləşdirilir. Bəziləri ibtidai, digərləri isə, bizim terminologiya ilə desək, ümumi orta təhsilin müddətinə önəm verirlər.

Uzun müddətdir ki, Azərbaycanın 11 illik ümumi təhsilində 4+5+2 modeli tətbiq edilir. "Təhsil haqqında" Qanuna görə, 9 illik ümumi orta təhsil icbari elan olunduğundan 12 illik təhsilə keçid zamanı məhz ümumi orta təhsil səviyyəsinin müddətinin 1 il artırılaraq 10 il müəyyən edilməsi və beləliklə də 12 illik ümumi təhsilin 4+6+2 şəklində modelləşdirilməsi daha məqsədəuyğundur. Bu, gələcəkdə yalnız icbari ümumi orta təhsil almaqla kifayətlənən şagirdlərin fənlər üzrə bilik və bacarıqlara yiyələnməsinin səmərəliliyini xeyli artıra bilər.

12 illik ümumi təhsilə keçid ideyası ictimaiyyətə məlum olduqdan sonra yəqin ki, hamını bu sual daha çox maraqlandırır: yeni təhsil modelinin üstünlükləri nədən ibarətdir? Bunları, əsasən, aşağıdakı kimi qruplaşdırmaq olar:

* Tədris proqramları nisbətən yüngülləşəcək, şagirdlərin fənlər üzrə həftəlik təlim yükü azalacaqdır.

* Təhsil proqramlarının yüngülləşməsi ilə tədris prosesində psixoloji gərginlik minimuma enəcək və bu amil şagirdlərin sağlamlığına, təhsilin keyfiyyətinə müsbət təsir göstərəcəkdir.

* Proqram materiallarının, əsasən, sinifdə mənimsədilməsi, ev tapşırıqlarının həcminin nisbətən azalması, şagirdlərin inkişafetdirici tədbirlərə cəlbi üçün imkanlar genişlənəcəkdir.

* Əlavə dərs saatları yaranacaq və bu, müəllimlərin maddi vəziyyətinin yaxşılaşması ilə nəticələnəcəkdir.

* 11-12-ci sinifləri əhatə edəcək tam orta təhsil səviyyəsində təhsil şagirdlərin meyil və marağı əsasında müxtəlif təmayüllər üzrə xüsusi tədris planları və təhsil proqramları (kurikulumları) tətbiq edilməklə təşkil olunacaqdır ki, bu da ali məktəblərə hazırlıq üçün hərtərəfli şərait yaradacaq və repetitorluğun qarşısını xeyli alacaqdır.

Aydın ƏHMƏDOV,

Təhsil Nazirliyinin şöbə müdiri

Azərbaycan müəllimi.- 2012.- 2 mart.- S.3.