İxtisasartırma təhsili kredit-modul sistemində

Azərbaycan Respublikasının təhsil sistemində ixtisasartırma təhsilinin özünəməxsus yeri var. Azərbaycan təhsilində çalışan hər bir rəhbər və digər pedaqoji işçilər qloballaşan dünyada baş verən yeniliklərdən, elmi-texniki tərəqqinin nailiyyətlərindən xəbərdar olmasa, ölkədə gedən təhsil prosesində müasirliyi təmin edə bilməz. Ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə 1999-cu ildə qəbul edilmiş Təhsil İslahatı Proqramı çərçivəsində müxtəlif səpgidə dövlət sənədləri möhtərəm Prezidentimiz İlham Əliyev tərəfindən davam etdirilən təhsilin inkişafı istiqamətində 17 dövlət proqramı qəbul edilmişdir. Haqqında söhbət açacağımız ixtisasartırma təhsili əlavə təhsilin bir istiqamətidir. Bu təhsil istiqaməti hazırda pedaqoji sahədə çalışan həm rəhbər pedaqoji işçilər, həm də digər kateqoriyalardan olan pedaqoji kadrlara olduqca vacib təhsil sahəsidir. Ənənəvi ixtisasartırma təhsilindən fərqli olaraq yeni texnologiyalara əsaslanan, məzmun etibarilə müasirliyi təmin edilən, tələbyönümlülüyü ilə seçilən, təfəkkürə əsaslanan, nəticəyönümlülüyə stimul verən və müasir qiymətləndirmə ilə yekunlaşan kurikulumların ixtisasartırma təhsilinə tətbiq edilməsi dövlətimizin əlavə təhsilə olan qayğısının nəticəsidir.

Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 06 sentyabr 2010-cu il tarixli 163 nömrəli qərarı ilə "Əlavə təhsilin məzmunu, təşkili və hər hansı istiqaməti üzrə təhsil alan şəxslərə sənədlərin verilməsi qaydaları" təsdiq edilmişdir. Həmin qərar Təhsil Nazirliyinin 1297 nömrəli əmri ilə elan edilmişdir.

İxtisasartırma təhsilinin yeni mexanizmi, kredit-modul sisteminə keçilməsi Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin "İxtisasartırma təhsilinin Kurikulum Çərçivəsi və ixtisasartırma təhsili proqramlarının qiymətləndirilməsinə dair təlimatın təsdiq edilməsi barədə" 18 aprel 2012-ci il tarixli 597 nömrəli əmri ilə təsdiq edilmişdir. Əmrin əsas məzmunu məktəbəqədər, ümumi, ilk peşə-ixtisas və məktəbdənkənar təhsil müəssisələrinin rəhbər və pedaqoji kadrları üçün ixtisasartırma təhsilinin modul-kredit əsaslı yeni model üzrə həyata keçirilməsini, ixtisasartırma təhsil sistemində rəqabət mühitinin formalaşdırılmasını, müvafiq ixtisasartırma təhsili proqramlarının qiymətləndirilməsi və tətbiqi mexanizminin yaradılmasını təmin etməkdir. Yeni ixtisasartırma təhsilinə verilən əsas tələblər məqsədli olaraq pedaqoji işçilərin ixtisası üzrə intellektual və peşə hazırlığı səviyyəsinin yüksəldilməsini və təkmilləşdirilməsini daim dəyişən və yeniləşən əmək şəraitinə uyğunlaşdırılmasını, ölkənin sosial, iqtisadi, siyasi və mədəni həyatında fəal, səmərəli iştirakını təmin etməkdir.

İxtisasartırma təhsilinin yeni modul-kredit sisteminə keçməsində gözlənilən nəticələr aşağıdakılardan ibarətdir:

* ümumi pedaqoji-psixoloji biliklər, bacarıqlar və müasir düşüncə tərzi;

* ixtisaslar üzrə biliklər, bacarıqlar və müasir təlim strategiyaları;

* ümumi mədəni səviyyəni və yenilikləri əks etdirən biliklər, bacarıqlar və vərdişlər.

Yuxarıda qeyd olunan gözlənilən nəticələr reallığa çevrilərsə, ixtisasartırma təhsili alan hər bir pedaqoji işçi yeni istiqamətlər əldə edərək real bacarıq və vərdişlər əldə edəcəklər. Həmin istiqamətlər aşağıdakılardır:

* əməkdaşlıq;

* biliklərlə, texnologiya və məlumatla işləmək;

* cəmiyyətdə işləmək kimi bilik və bacarıqlara malik olur.

İxtisasartırma təhsilində məzmun əsas amildir. Bu təhsil istiqamətinin məzmununu təmin etmək üçün üç modullu təlimlərin keçirilməsi vacibdir. Hər bir modulun vəzifəsi və öhdəliyi var.

Qeyd etməliyik ki, ixtisasartırma təhsilinin kredit-modul sisteminə keçməsi ilə əlaqədar tərtib olunmuş proqramlar ixtisasartırma dövrü ərzində (minimum hədd) 90-120 saat təlim keçərək 15-20 kredit ödənməlidir. İxtisasartırma təhsilində 6 saat 1 kredit təşkil edir. Hər bir modulun müəyyən edilmiş müddətlərə görə proqramı tərtib edilir. Hazırda Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunda modullara əsaslanaraq 300-ə qədər proqram hazırlanır. Həmin proqramlar təlimata uyğun olaraq Təhsil Nazirliyində akkreditasiyadan keçdikdən sonra fəaliyyətinə razılıq veriləcəkdir. Yeri gəlmişkən qeyd etməliyik ki, təlimatın təsdiq edilməsi məqsədi ilə verilmiş əmrdə həmin proqramların yoxlanılması ilə əlaqədar komissiya yaradılmışdır. Modulların proqramları ixtisasartıranların seçimindən asılıdır.

I modul - peşə fəaliyyətinin ümumi əsasları üzrə təlim: bu modulun müddəti 30-60 saatlıq olmaqla 5-10 kredit ödənilməlidir. I-II-III modullarda saatların və ödəniləcək kreditlərin miqdarı proqramlardan asılıdır. I modul üzrə hazırlanmış proqramlar üzrə dinləyicilər təlim zamanı təxmini olaraq tələblər əsasında ümumi məqsədlər, peşə fəaliyyətinin ümumi əsasları, təhsilin idarə edilməsi, pedaqogika, psixologiya, metodologiyalar öyrənəcək. Həmin proqramların tələbləri nəticəsində gözlənilən nəticələr əldə ediləcəkdir. I modulda gözlənilən nəticələr aşağıdakılardır:

* peşə fəaliyyətinin ümumi əsaslarını şərh edir;

* təhsilin fəlsəfi, elmi-metodoloji, sosial-iqtisadi, hüquqi, təcrübi və s. əsaslarını şərh edir;

* ümumi pedaqogika, psixologiya və sosiologiyanın məzmununda və metodologiyasında edilən yenilikləri izah edir və şərh edir;

* onları öz peşə fəaliyyətində tətbiq edə bildiyini nümayiş etdirir.

II modul - ixtisas sahələri üzrə təlim: bu modulun müddəti kateqoriyalardan asılıdır. Məsələn: məktəbəqədər təhsil müəssisələrinin rəhbərləri, ümumtəhsil məktəblərinin rəhbərləri və s. 30 saat - 5 kredit, ilk peşə-ixtisas məktəblərinin müəllimləri 60 saat - 10 kredit ödəməlidir. Bu modulda rəhbər və pedaqoji kadrların ixtisasları üzrə təmin didaktikası və metodologiyası, təmin məzmununda və tədrisi metodikasında edilən yeniliklər, kurikulumların tətbiqi, pedaqoji texnologiyaları öyrənərək yeni bilik və bacarıqlar əldə edəcəklər. Həmin modulda gözlənilən nəticələr aşağıdakılardır:

* kurikulum islahatının əhəmiyyətini əsaslandırır;

* müvafiq kurikulumların strukturunu, məzmunu və səciyyəvi xüsusiyyətlərini şərh edir;

* müvafiq kurikulumların tətbiqi üzrə zəruri bilik və bacarıqlar əldə etdiyini, peşə vərdişlərinə malik olduğunu nümayiş etdirir;

* ixtisas üzrə fənn didaktikasını və metodologiyasını izah və şərh edir;

* fənnin tədrisində İKT-dən istifadə üzrə yeni bilik və bacarıqlara, peşə vərdişlərinə və müasir dünyagörüşünə malik olduğunu nümayiş etdirir.

III modul bütün kateqoriyalar üzrə 30 saat - 5 kredit ödəməklə yekunlaşacaq. Modulda peşə fəaliyyəti üzrə innovativ nəzəriyyələrə, üsullara və təcrübəyə, təlim və tədris üzrə yeni texnologiyalara (fəal təlim, tənqidi təfəkkür, birgə təlim və s.) İKT-nin tədrisə tətbiqi, təhsil işçilərinin fərdi maraq dairələri və əsas fəaliyyət sahələri ilə əlaqədar olan yeni bilik və bacarıqlar əldə edəcəklər. Bu mərhələdə gözlənilən nəticələr aşağıdakılardan ibarətdir:

* peşə fəaliyyəti üzrə yeni texnologiyalardan, innovativ nəzəriyyələrdən, üsullardan və qabaqcıl təcrübədən istifadənin əhəmiyyətini şərh edir;

* öz peşə fəaliyyətində yeni texnologiyalardan, innovasiyalardan və qabaqcıl təcrübədən istifadə etmək üçün bacarıq və vərdişlərə, müasir dünyagörüşünə malik olduğunu nümayiş etdirir;

* fərdi maraqlarının, tələbat və ehtiyaclarının təmin olunduğunu nümayiş etdirir.

Bu modulun nəticələrinə görə dinləyicilərə sertifikatlar verilir. Sertifikat almış dinləyicilər növbəti ixtisasartırma təhsilinə 5 ildən sonra cəlb olunur. Yeri gəlmişkən qeyd etməliyik ki, tərtib olunmuş proqramlar akkreditasiyadan keçdikdən sonra 4 il müddətinə qəbul olunur. Əlavə təhsil müəssisələri hər 4 ildən bir proqramların yeniləşməsini təmin etməlidirlər.

İxtisasartırma təhsilində monitorinqin keçirilməsi və qiymətləndirilməsi yenilikdir. Monitorinqlər daxili (əlavə təhsil müəssisəsi keçirir) və xarici (Təhsil Nazirliyi tərəfindən) olmaqla diaqnostik, formativ və summativ qiymətləndirmələr aparılır. Summativ qiymətləndirmədən sonra yekun olaraq sertifikatlar verilir. Sertifikatların dərəcəsi və toplanan kreditlər müvafiq stimullaşdırıcı tədbirlərin həyata keçirilməsi zamanı nəzərə alınır.

Bütün yuxarıda qeyd olunanlar Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunda təxirəsalınmaz tədbirlər əsasında həyata keçirilir.

Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin "İxtisasartırma təhsilinin Kurikulum Çərçivəsi və ixtisasartırma təhsili proqramlarının qiymətləndirilməsinə dair təlimatın təsdiq edilməsi barədə" əmri institutun rektoru, professor, Milli Məclisin deputatı A.Naxçıvanlının təşəbbüsü ilə institutda geniş müzakirə edilir və proqramların hazırlanması, ixtisasartırma təhsilində monitorinqlərin keçirilməsi, qiymətləndirilməsi və sertifikatların verilməsi ilə əlaqədar geniş müzakirələr keçirilir. Hazırda ixtisasartırma təhsilinin kredit-modul sisteminə keçməsi ilə bağlı müasir proqramlar hazırlanır. Bunun üçün müvafiq kafedra və şöbələrə tapşırıqlar verilmişdir.

İxtisasartırma təhsilinin keyfiyyətinin yüksəldilməsi və müasirləşdirilməsi üçün institutumuzda beynəlxalq təcrübədən geniş istifadə olunur. Artıq 7 ildən çoxdur ki, institut rəhbərliyi Rusiya, Türkiyə, İngiltərə, Almaniya, Avstraliya, Fransa, Ukrayna, Gürcüstan, Belarus, Qazaxıstan və digər ölkələrlə təcrübə mübadiləsi aparır.

İxtisasartırma təhsilində beynəlxalq təcrübəyə əsaslanan mövcud yanaşmalar vardır. Yüksək ixtisas dərəcəsi əldə etmək, ömür boyu öyrənmək, fəallıq və təcrübə mübadiləsi aparmaq və tərəfdaşlıq etmək yenilik olaraq ixtisasartırma təhsilinə dəstək verir və onun aktuallığını artırır.

İnstitutumuzun rəhbərliyi belə qənaətə gəlir ki, təhsil kurikulumlarının hazırlanması ağır bir prosesdir. Ona cəmiyyətin bütün zümrələrindən olan insanlar (mütəxəssislər, müəllimlər, valideynlər, şagirdlər və b.) cəlb edilirlər. Dünyada kurikulumların yaradılması işi ilə xüsusi qurumlar məşğul olur. Həmin qurumlar öz ətrafına fəal qüvvələri toplayaraq cəmiyyətin tələbatlarına uyğun məzmun və texnologiyalar sistemi hazırlayırlar. Azərbaycan Müəllimlər İnstitutu həmin qurumlardan biridir. Respublikanın müxtəlif regionlarından ixtisasartırma təhsilinə cəlb olunan hər bir pedaqoji işçi ilə yeni təlim texnologiyaları, xüsusən kurikulumların tətbiqi sahəsində məqsədyönlü iş aparır. Belə ki, hər tədris ili ərzində ümumtəhsil məktəblərinin 4 min nəfərədək müəllimi kurikulumların tətbiqi ilə əlaqədar 24 günlük treninqlərdə iştirak edib sertifikat alır. Hazırkı dövrü əvvəlki illərlə müqayisə edəndə kurikulumların tətbiqində qazanılan müvəffəqiyyətlər kifayət qədər uğurludur. Ənənəvi ixtisasartırma təhsilinin yeni modeldə olması həmin uğurları xeyli artıracaq. İnstitutumuzda əvvəllər müasir təlim texnologiyaları əsasında dərs aparan müəllimlərin sayı kifayət qədər deyildisə, indi institutumuzda belə təlim keçən müəllim və metodistlərin sayı xeyli artıb. İxtisasartırma təhsilinin maddi-texniki bazası möhkəmləndirilib. İndi institutda 12 auditoriya, 2 akt zalı, 6 treninq otağı, 5 kompüter mərkəzi, elektron lövhə ilə təchiz edilmiş 7 otaq ixtisasartırma təhsilinə cəlb olunan pedaqoji işçilərin ixtiyarına verilib. Məqsədimiz Azərbaycan təhsilində tətbiq olunan yenilikləri, tendensiyaları və təhsilin müasirləşdirilməsi istiqamətində görülən işlərin davamlı olmasını təmin etməkdir.

Rahim ƏZİZOV,

Azərbaycan Müəllimlər

İnstitutunun əlavə təhsil üzrə prorektoru

Azərbaycan müəllimi.- 2012.- 11 may.- S.7.