"Müəllim özü nümunə olmaqla tələbəsini tərbiyələndirə bilər"

Səhifəmizin bugünkü qonağı BDU-nun jurnalistika fakültəsinin mətbuat tarixi kafedrasının professoru, Prezident təqaüdçüsü Şirməmməd Hüseynovdur

M.V.Lomonosov adına Moskva Dövlət Universitetinin jurnalistika fakültəsi 1925-ci ildə yaradılıb. 25 iyun 1954-cü ildə həmin fakültənin Elmi Şurasında MDU-nun mətbuat tarixi kafedrasının müdiri, professor A.Portyankinin rəhbərliyi ilə namizədlik dissertasiyasını birinci müdafiə edən tələbə Şirməmməd Ağaməmməd oğlu Hüseynov olub. Şirməmməd Ağaməmməd oğlu Hüseynov elmi fəaliyyətinə görə 1948-ci ildə "Nizami" təqaüdünə, iki dəfə: 1966-1972-ci illərdə "Qızıl qələm" mükafatına, 1988-ci ildə "Respublikanın əməkdar jurnalisti" adına, 1991-ci ildə "Zərdabi mükafatı laureatı" adına, 1992-ci ildə "Yusif Məmmədəliyev adına mükafat"a, 1998-ci ildə "Məhəmməd Əmin Rəsulzadə adına mükafat"a layiq görülmüşdür. 2005-ci ildən Prezident təqaüdçüsüdür. Şirməmməd Hüseynov 1954-1961-ci illərdə ADU-nun (indiki BDU) filologiya fakültəsi, jurnalistika kafedrasının baş müəllimi, sonra dosenti, 1962-1969-cu illərdə filologiya fakültəsinin dekan müavini, 1970-1976-cı illərdə ADU-nun jurnalistika fakültəsinin dekanı, 1976-1980-ci illərdə mətbuat tarixi və ideoloji iş metodları kafedrasının müdiri vəzifələrində çalışıb. 1988-ci ildən bu günə kimi BDU-nun jurnalistika fakültəsində mətbuat tarixi və ideoloji iş metodları kafedrasının professorudur.

Şirməmməd müəllimi ilk dəfə 34 il öncə auditoriyada görmüşəm. Tələbəsi olmuşam, mühazirələrini dinləmişəm. Şirməmməd müəllim dərs dediyi tələbələrə deməzdi ki, mənə qulaq asın, dərsimdən qalmayın, dediklərimi qeyd eləyin. Onun böyük anlamda dərsinin cazibəsinə düşən biz tələbələri qoşa saatların nə vaxt bitməsini hiss etməzdik. Şirməmməd müəllimin mühazirələri hələ oxumağa macal tapmadığımız dəyərli bir kitabın içindəkilər deməkdi... o mühazirələr olduqca maraqlı idi.

Şirməmməd müəllim bizə doğru düşünməyi, doğru yazmağı öyrədib. Müxtəlif kurslarda "Partiya-sovet mətbuatı tarixi", "Burjua mətbuatının tənqidi" fənlərini tədris edən tanınmış pedaqoq, əslində öz mühazirələri ilə həmişə daha çox milli mətbuatımızın qaranlıq səhifələrinə işıq tutub.

Jurnalistlər ordusunda onun yetirmələrini məhz eyni bir cəhət birləşdirir, doğmalaşdırır: Milli ruh, milli təəssübkeşlik.

Unudulmaz müəllimimizlə hazırda çalışdığı Bakı Dövlət Universitetində, jurnalistika fakültəsinin mətbuat tarixi kafedrasında görüşdük. Özünəməxsus həmişəki təbəssümü üzündə, göstərdiyi mənbələri eynəksiz oxuyurdu...

-17 dekabr 1924-cü ildə Şəkidə anadan olmuşam. Atam əvvəllər Şəki İpək fabrikində işləyib. Sovet hökuməti gələndən sonra xırda ticarətlə məşğul olub.

...Nəsil şəcərəm barədə kitablarımda da yazmışam. Mənim ata nəslimin də, ana nəslimin də nümayəndələri çox namuslu, qeyrətli, sanballı, bir sözlə, düz adam kimi tanınıblar.

Üç yaşım hələ tamam olmamış, 1927-ci ildə atam vəfat edib. Üç qardaş, üç bacı qalmışıq anamın ümidinə. Heç bir təhsil görməyən, evdar qadın olan anamın məşəqqətli günləri atamın ölümündən sonra başlayıb. O vaxta qədər çöl işi nədir bilməyən anam gedib ipək fabrikində baramaaçan fəhlə işləyib, baramaların vaxtı çatanda onları saf-çürük edib yaxşıya-pisə ayırıb.

Fabrikdən aldığı halal maaşıynan bizi böyüdüb, çalışıb ki, hər bir ehtiyacımızı ödəsin. Oxumağımızın da qeydinə qalıb, ali təhsil ardınca getməyimizdə də özünün zəhmətli işi, alın təri bahasına dayağımız olub.

Anam işdə olanda ailənin ilk övladı- böyük bacım bizim tərbiyəmizlə, dərslərimizlə məşğul olub, yeməyimizi- içməyimizi hazırlayıb. Bəlkə də elə bu səbəbdən altı bacı- qardaşdan beşimiz ali təhsil almışıq, bircə o bacım oxuya bilməyib. Çox zəhmətkeş olub böyük bacım. Həm bizə baxardı, həm də vaxt tapan kimi qış corabları toxuyardı. O corabların satışından gələn qəpik-quruş ehtiyac, qayğı yükü ağır olan ailə büdcəmizə əvəzsiz bir kömək idi...

Bayaq dediyim kimi, anam özü evdar qadın olsa da, tanınmış, savadlı nəsildən idi... Bir vaxtlar Qafqazın Şeyxülislamı Molla Fərəc Pişnamazzadə olub, anam Sara xanım onun bacısı qızıdı. Dayılarım da təhsilli adamlardı...

Biz rayon mərkəzində yaşayırdıq. Valideynlərimin beşinci uşağı idim. Ailəmizdə düzlük o qədər əsas şərt idi ki, qonşumuzun alça və ya gavalı ağacının budaqları çəpərin üstündən aşıb bizim tərəfə əyilsə də, ağlımıza gəlməzdi ki, meyvələrdən birinə əl uzadaq...Hətta özü qopub yerə düşənləri də anam bizə yığdırar, deyərdi ki, aparın verin sahibinə...Əgər qonşu apardığınız meyvələrdən sizə verərsə, yeyərsiz, verməzsə, haramdı, toxunmazsız. Bax, beləcə halallığa öyrətməklə böyüdüb anam bizi...

- Şirməmməd müəllim, məktəb illəri ilə bağlı xatirələriniz də maraqlı olardı...

- Altı yaşım olanda birinci sinfə getmişəm. Orta təhsil illərim Şəkidə keçib. Məktəb üzrə fərqlənən şagirdlərdən sayılırdım. Keçirilən respublika olimpiadalarında iştirak edər, qazandığım uğurlarla həmişə məktəbimizin, müəllimlərimin başını uca edərdim.

...Bax, bu şəkli görürsən? Ön cərgədə sağdan dördüncü dayanan mənəm. 30 iyul 1940-cı ildə Soçidə çəkilib. Mənim üçün çox qiymətli fotoşəkildi. Bu gün də dəyərli bir xatirə kimi qoruyub saxlayıram.

1940-cı ilin yayında on beş müttəfiq respublikadan olimpiadalarda yer tutmuş əlaçı şagirdləri seçib Soçiyə dincəlməyə göndərmişdilər.

Olimpiadada fəxri yer tutduğuma görə Azərbaycan Respublikasından Soçiyə göndərilmiş beş nəfər azərbaycanlı şagirdin biri mən idim. O günlərin yadigarıdı bu şəkil...

Oxuduğum Şəki şəhəri, Mirzə Fətəli Axundov adına 2 nömrəli orta məktəbi on altı yaşımda "əla" qiymətlərlə başa vurmuşam. Məktəbimizin birinci buraxılış məzunlarındanam.

...1941-1943-cü illərdə Şəki ikiillik Müəllimlər İnstitutunun fizika-riyaziyyat fakültəsində oxumuşam və bitirmişəm. Bu məktəbin də birinci buraxılış məzunlarındanam.

Bir müddət Zaqatalanın Varxian, Şəkinin Aşağı Göynük, Oxut kənd orta məktəblərində fizika-riyaziyyat müəllimi, "Nuxa fəhləsi" qəzetində ədəbi işçi işlədim.

1945-1950-ci illərdə Azərbaycan Dövlət Universitetinin filologiya fakültəsinin jurnalistika şöbəsində təhsil aldım, universiteti fərqlənmə diplomu ilə bitirdim. Yenə də birinci buraxılış...

Hər yerdə birinci buraxılış məzunu olmağım da sırf taleyin qismətidi. Adam hətta özü bilərəkdən istəsə belə, birinci olmaq tarixlərini bu cür ardıcıllıqla düzə bilməz.

- Qələm əhli adətən vaxt qıtlığından şikayətlənir...

- Mənim vaxt qıtlığı problemim olmayıb. Jurnalistika şöbəsində oxuya- oxuya, tələbəsi olduğum universitetin "Lenin tərbiyəsi uğrunda" qəzetində redaktor müavini, daha sonra "Azərbaycan müəllimi" qəzetində şöbə müdiri işləmişəm.

Vaxtımı elə bölürdüm ki, dərslərimi də yüksək səviyyədə oxuyurdum, mənə həvalə edilən işi də axşama qoymurdum.

- Universitet illəri arxada qaldı...

- Bu dəfə təhsilimi Rusiyada davam etdirdim. 1950-1954-cü illərdə M.V. Lomonosov adına Moskva Dövlət Universitetinin jurnalistika fakültəsinin aspiranturasında təhsil aldım...

Moskva dövrü ömrümün qızıl hərflərlə yazılan ən səmərəli illəri olub.

Mənim dissertasiyamın mövzusu 1917-1920-ci illəri əhatə edirdi. Bütün mənbələr əski əlifbaynan, ərəb dilindəydi. Hələ Bakıda tələbə olduğum illərdə öz respublikamızın kitabxanalarında, arxivlərində elmi işim üçün lazım olan materialları əldə edə bilmirdim. Nədənsə, onların istifadəsinə imkan yaradılmır, icazə verilmirdi. Amma Moskvada bu qadağa ilə üzləşmədim. Orada oxuduğum dövrdə sərasər dörd il kitabxanaları, arxivləri araşdırdım, Azərbaycan mətbuatına dair mənbələri tapıb üzə çıxardım.

Bu sırada məqam tapdıqca Üzeyir Hacıbəyovun, Soltan Məcid Əfəndiyevin, Nəriman Nərimanovun, Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin də vaxtilə qadağan edilmiş əsərlərinin üzünü köçürüb nüsxələyirdim. Moskvada oxuduğum illərdə bir dəqiqəmi də boş yerə sərf etmirdim. O dövrdəki arxiv araşdırmalarımın, qeyd dəftərlərimin hamısını bu günə kimi saxlamışam. Atalar deyib, saxla samanı, gələr zamanı...

İndi də əlimdə elə mövzular var ki, onları araşdırmaq, bərpa edib millətə tanıtmaq, geniş oxucu auditoriyasının ixtiyarına vermək gərəkdir.

- Elmi araşdırmalarınızın əsas mövzusu?

- Mən milli mətbuat tariximizin 1917-1920-ci illər dövrünün və Məhəmməd Əmin Rəsulzadə irsinin araşdırıcısıyam. Mətbuatımızı təmsil edən hər bir qələm əhli nədən yazdığına və necə yazdığına ciddi yanaşmalıdır.

Mənim vurğulamaq istədiyim odur ki, 1917-1920-ci illər milli mətbuatımızın tarixini əks etdirən qiymətli materiallar dərindən öyrənilməli, tədqiq və təbliğ olunmaqla yanaşı, həm də hifz edilib qorunmalıdır. İndi daha qadağalar da yoxdur. Sağ olsun arxiv əməkdaşları, işləmək istəyənə hər cür şərait yaradırlar. Əsas odur ki, araşdırıcının özünün çalışmağa həvəsi, şövqü ola...

Tarixlə məşğul oldunsa, gərək hər şəraitdə obyektiv olasan, səhvsiz işləməyi bacarasan.

- Moskvada senzura səddi ilə heç qarşılaşmadınız?

- Bu cəhətdən doğrudan mənim bəxtim gətirmişdi. Moskvada - Qlavlit adlanan idarədə azərbaycanlı senzor vardı- Əlihüseyn Əliyev. Rus qadınla evlənmişdi, həmişəlik Moskvada yaşayırdı.

Əlihüseyn əslən şəkiliydi, üstəlik də orta məktəb yoldaşım idi. Yazılarımı senzor kimi o yoxlayırdı. Baxdığı materiallarımın da çapına şəxsən özü icazə verirdi. Əlihüseynin qoyduğu dərkənardan sonra, kimin ixtiyarı vardı ki, ağzını açıb bir kəlmə söz desin. Mən də Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin əsərlərinin üzünü köçürürdüm, sonda müəllifin adının yerində yazırdım "Üzeyir Hacıbəyov"... "Nəriman Nərimanov"... "Soltan Məcid Əfəndiyev"... Onlar bolşevik yazarlar sayıldığından, problem yaranmırdı. Əsl müəllifin də adının altından xətt çəkib işarələyirdim ki, sonradan baxanda özüm də müəyyən edə bilim ki, əsər əslində hansı müəllifindir. Hamısını Bakıya gətirdim...Bu illər ərzində 26 adda kitab hazırlayıb nəşr etdirdim. Oxuculara təqdim etdiyim materialların hamısı ilk dəfə çap olunur.

Hələ yorulmamışam. İndi də imkan düşdükcə arxivləri araşdırıb yeni mənbələr tapır, əski əlifbadan yeni əlifbaya köçürür, kompüterdən çıxartdırır, nüsxələdirəm... Sonra aparıram şərqşünaslıq fakültəsinə, göstərirəm ərəbşünaslara, farslara. Onlar da öz qeydlərini edirlər. Ərəbcəni Vasim Məmmədəliyev yaxşı bilir. Dediyim odur ki, mən şərqşünaslarla əlaqəli çalışıram. Kitablarımı da sovet dövründən üzü bəri heç vaxt dövlət və ya sponsor hesabına maliyyələşdirməmişəm. Öz halal maaşımdan, təqaüdümdən etdiyim qənaət hesabına demək olar ki, ildə bir kitabım işıq üzü görür. Bütün bu proseslərin hamısı zəhmət, vaxt və vəsait tələb edir.

- Şirməmməd müəllim, neçə ildir BDU-da pedaqoq kimi çalışırsınız?

- 1954-cü ildən bu günə qədər.

- Tələbələriniz sizdən həmişə dərin rəğbət və ehtiramla danışır...

- Bu, sizin fikrinizdir. Mən bu barədə bir söz deyə bilmərəm. Ancaq bildiyim odur ki, dərsimə gecikən deyiləm - bu bir. Hazırlıqsız əsla auditoriyaya girmərəm - bu da iki.

Baxmayaraq ki, eyni sahədə çalışdığım əlli səkkiz ildən artıqdı, hətta bütöv auditoriyaya deyil, ikicə nəfərə belə dərsim olsa, yenə də sabahkı dərsə irəlicədən hazırlaşıram.

Bununla belə, yenə də iddia edə bilmərəm ki, tələbələrim məndən razıdı, ya narazıdı...öyrənirlər, ya öyrənmirlər. Bilirsiz, tələbəni mühazirə nə qədər öyrədirsə, bir o qədər də əsər öyrədir. Gərək nə yazmısansa, qoyasan tələbənin qarşısına, o da oxuya. Müəllim özü nümunə olmaqla tələbəsini tərbiyələndirə bilər, sözlə bu mümkün olan şey deyil.

- Neçə övlad böyütmüsünüz?

- İki qızım var. Fərəh və Lalə. Bizim şəcərədə ümumiyyətlə, elmə, təhsilə maraq həmişə üstün olub. Böyük qızım Fərəh Əliyeva (həyat yoldaşının soyadını daşıyır) sənətşünaslıq elmləri doktoru, Bakı Musiqi Akademiyasının professoru, Mədəniyyət və Turizm Nazirliyində incəsənət şöbəsinin müdiridi.

Qızlarım Bülbül adına musiqi məktəbində oxuyublar... Dörd-beş yaşları olanda apardım ikisini də bəstəkar Süleyman Ələsgərovun yanına (Allah ona rəhmət eləsin), musiqi qavrama qabiliyyətlərini yoxlatdırdım. Süleyman Ələsgərov hər iki qızımın musiqi duyumundan razı qaldı.

Çalıb oxumaq üçün, oynamaq üçün yox, musiqişünaslıq elmi ilə, musiqi tariximizlə məşğul olmaq üçün uşaqlarımı musiqi sahəsinə yönəltdim...

O biri qızım Lalə Hüseynova (bu qızım mənim soyadımı daşıyır) da sənətşünaslıq elmləri üzrə fəlsəfə doktorudu, dosentdi. Bəstəkarlar İttifaqının məsul katibi işləməklə bərabər, həm konservatoriyada çalışır, həm də Heydər Əliyev adına liseydə mədəniyyət tarixindən dərs deyir.

Həyat yoldaşım Ülkər Hüseynova "Elm və həyat" jurnalında redaktorun müavinidir. Bizim dördümüzün - mənim, yoldaşımın və iki övladımızın son on ildə 24 kitabımız çıxıb. 13 kitab mənimdi, 4-ü yoldaşımındı. Yeri gəlmişkən, Lütfi Zadə haqqında Azərbaycan dilində ilk kitabın müəllifi Ülkər xanımdı. 132 nömrəli məktəbin tarixinə həsr edilmiş kitabı da Ülkər xanım hazırlayıb...

Dörd nəvəm var: iki oğlan, iki qız. Dördü də ali təhsil alıb, magistratura bitirib. Ən kiçik nəvəmin 23 yaşı var: Nilufər Rəhimova. Bu saat Yaponiyada məşhur Kioto Universitetində əczaçılıq üzrə magistratura təhsili alır. Onun Yaponiyadakı elmi rəhbəri ötən il Nobel mükafatı aldı. Nilufər ingilis, yapon, fransız, türk, rus dillərini sərbəst bilir. Elmi rəhbəri deyir ki, mən dünyada azərbaycanlılar kimi istedadlı millət görməmişəm, biz yaponlar cəmi iki dil bilirik- yapon dili, bir də ingilis dili, amma azərbaycanlılardan hansı gəlirsə, ən azı beş dil bilir. Təvazökarlıqdan kənar olmasın, nəvələrim hamısı zəhmətkeşdilər, gecəni gündüzə qatıb oxuyublar. İlk nəvəm Əhəd Əliyev Amerikada təhsil alıb. İngiliscə təmiz bilir. Əhədin qardaşı Toğrul Əliyev isə stomatoloqdu. O da təcrübəni Türkiyədə keçib. Oğlanlar Fərəhin uşaqlarıdı, qızlar Lalənin.

Nilufərin böyük bacısı Leyla Rəhimova Heydər Əliyev Fondunda işləyir. İngilis dilini, incəsənət sahəsini çox gözəl bilir. O da həm Bülbül adına məktəbi, həm də konservatoriyanı bitirib.

- 34 il əvvəlki tələbəniz kimi yenə də sizi dinləyirəm.

-Nəinki yazanda, hətta danışanda belə ehtiyatımızı əldən buraxmamalıyıq. Düşmən bəzən öz sözümüzü silaha çevirib bizi vura bilər. Gəncliyi elə ruhda yetişdirməliyik ki, intellektual səviyyəsi, davranışı, dünyagörüşü, dil bilmək qabiliyyəti və digər məziyyətləri ilə millətimizi hər yerdə təmsil edə bilsin.

Hazırladı: Ellada UMUDLU

Azərbaycan müəllimi.- 2012.- 9 noyabr.- S.3.