Ukraynada bir ay
(Başlanğıcı
ötən sayımızda)
Yaşıllıqlar
şəhəri Kiyev
Ukrayna
torpağına təyyarədən baxanda
ən çox gördüyün
şey meşələr,
ağaclıqlar, yaşıllıqlar olur.
Bu ölkənin, demək olar
ki, bütün
yaşayış məskənləri yaşıllıq
içində üzür. Doğrudur, bu
yaşıllığı Ukrayna
xalqına Allah bəxş edib,
ancaq xalqın da üstünlüyü ondadır ki, öz təbii sərvətinin
qədrini bilir, onu göz bəbəyi kimi qoruyur. Bir ay
olduğum üç
şəhərin üçündə də: Kiyev, Odessa və Xarkovda on hektarlarca sahəni tutan nəhəng bağları, yeni salınmış,
uşaqlı-böyüklü hər kəsin təmiz hava uda-uda sakitlik
içində dincəlməsi üçün
hər cür şərait
yaradılmış, gül-çiçəklərə qərq
edilmiş geniş
parkları gördükcə Azərbaycanın meşələrinin,
Bakının bağlarının gündən-günə əriyib
yox olmasını gözlərim önünə
gətirir, milli sərvətimizə
düşməncəsinə yanaşdığımıza əmin
oluram. Halbuki
ukraynalılar öz
sağlamlıqları naminə hər ağacın, hər kolun qədrini bilir,
onları övladları kimi sevib qoruyurlar.
Kiyev Şəhəri
Dövlət Arxivinin düz
qarşısında ən azı 20-30 hektar
olan böyük bir yaşıllıq sahə var.
Onun Yelena Teliqa küçəsinə açılan
hissəsi sırayla əkilmiş ağaclardan
ibarət çox böyük
bağdır, sonra eyni
genişlikdə təbii meşəlik başlayır, ondan sonra çox
da hündür olmayan dağ-dərə gəlir.
Hər
gün arxivə getməzdən qabaq və arxivdən çıxandan sonra bir saat
bu park-meşə-dağda gəzişir,
təmiz hava alır, yorğunluğumu
çıxarırdım. Adətən, parkdakı onlarca oturacağın hamısı tutulduğuna görə mən meşəlikdə
və dağlıq hissədə gəzməyə üstünlük verirdim.
Meşədə çoxlu dələ
vardı. Onlarla
dostlaşmışdım. Məni görən kimi qaçıb yanıma gəlirdilər.
Şəhər mağazalarından onlar üçün təmizlənmiş tum alıb gətirirdim, onlar
da əlimdən alıb yeyirdilər.
Bağın daimi dincəlişçiləri
də onlara qoz və başqa meyvələr verirdi.
Burada bir məqama
toxunmağı gərəkli sayıram. Bu böyük ərazinin
meşəlik və dağlıq hissəsi ukraynalı gənclərin
də çox sevimli yeridir. Onlar tez-tez 3-5 nəfərlik dəstələrlə
gəlir, burada yemək yeyir, spirtli içkilər içir.
Yediklərinin artığını, boş şüşələri,
birdəfəlik plastik qabları, qəzet
parçalarını və b. burada atıb çıxıb
gedir, ətrafı əməlli-başlı zibilləyirlər.
Doğrudur, parkın içini hər gün təmizləsələr
də bu sahələrə, demək olar ki, diqqət yetirilmir,
ona görə də zibillik baş alıb gedir. Mən öz
soydaşlarımdan tez-tez özümüzü qınayan
sözlər eşidirəm ki, bizim ağaclıq sahələrdə
yeyib-içmək mədəniyyətimiz
aşağıdır, çünki hara getsək oranı
zibilləyirik. Açığı, Kiyevdəki mənzərəni
görəndən sonra bizim bu sahədə onlardan
üstün olduğumuza inandım.
Babiy Yar
Dediyim bu sahə
"Babiy Yar" adlanır. Kiyevin quzey-günbatan hissəsindəki
bu ərazidə
1941-1943-cü illərdə alman işğalçıları
dinc əhalini: ukraynalıları, yəhudiləri,
qaraçıları, qaraimləri,
eləcə də hərbi əsirləri kütləvi şəkildə
güllələyiblər. Təkcə
150 min nəfərdən artıq
yəhudi məhv edilib.
Şənbə günü - iyulun 21-də arxivdəki dostum Sergey Karamaş məni Babiy Yarla tanış
etdi. Tərslikdən, həmin gün
şiddətli yağış
yağırdı. İkimiz də
çətir götürsək
də başdan-ayağa
su içindəydik.
Buna baxmayaraq, Sergey təxminən
iki saat məni bu böyük
ərazidə gəzdirdi,
müharibədə həlak
olanların xatirəsinə
ucaldılmış bütün
abidələrlə tanış etdi.
Xatırladım ki, Sergey Karamaş bu işə sıravi Kiyev vətəndaşı
kimi deyil, peşəkar arxivçi-tarixçi
kimi yanaşır. O, Babiy Yarda məhv edilmiş bütün insanları milliyyətindən
və dinindən asılı olmayaraq öyrənib, bu haqda kitab hazırlayıb
(təəssüf ki,
maddi imkansızlıq
üzündən onu nəşr etdirə bilmir). Sergeyin aşkara çıxardığı
rəqəmlər hələ
Ukrayna tarixçilərinə
bəlli deyil.
Yağış qanımızı bərk qaraltsa da, S.Karamaşın söylədikləri mənə
çox maraqlıydı. Onun bildirdiyinə görə,
ikinci dünya savaşında 10 milyondan artıq ukraynalı məhv edilib. Doğrudur, faşistlərlə əməkdaşlıqda
bulunaraq öz xalqına silah çevirənlər də
olub, ancaq bütövlükdə Ukrayna
xalqı işğalçılara
qarşı mətanətlə
çarpışıb. Maraqlı burasıdır ki, ukraynalıların nəcib
ürəyi başqa millətləri də işğalçılardan qoruyub.
Kiyev telestudiyasının yanında
Sergey mənə minlərcə
yəhudini ölümdən
xilas etmiş və buna görə
güllələnmiş ukraynalı
keşişə ucaldılan
abidəni də göstərdi.
Yaddaqalan bir fakt
da. Kiyevdə façistlərin qırdığı
qaraçılara vaxtilə
abidə qoyulub, ancaq günlərin birində həmin abidə... oğurlanıb.
Kim?, niyə?, necə? - bilinmir.
İndi onun yerində bircə xatirə daşı durur...
Mən gəzdiyimiz, gördüyümüz yerlərin,
abidələrin hamısının
fotosunu çəkdim. Təəssüf ki, nə
Sergeydən eşitdiklərimin hamısını, nə də
çəkdiyim fotoları burada vermək imkanım var.
Gözəlim Kiyev
Ukraynalılar
öz tarixləriylə və paytaxtlarıyla fəxr edir. Buna haqları da var. Kiyevdə, doğrudan,
çox qədim tikililər, ümumbəşəri önəmli
memarlıq abidələri var. Tez-tez eşidirəm: "Ruslar
bizim tarixi öz adlarına çıxıb". Yeri gəlmişkən,
ilk müstəqil Ukrayna Cümhuriyyətinin prezidenti, akademik
Mixail Sergeyeviç Qruşevski (1866-1934) "Ukrayna-Rusun
tarixi" adlı 10 cildlik möhtəşəm əsərin
müəllifidir və sovet dönəmində həmin kitab
"millətçi" adlandırılaraq yasaqlanıb. Bu gün ukraynalılar həmin irsə yiyə
çıxaraq öz tarixlərini oradan öyrənir.
Bir istirahət günü şəhəri görməyə
çıxdım. İlk dəfə olduğum şəhərləri mən, adətən,
piyada gəzməyi sevirəm. Bu dəfə də elə etdim.
Metronun "Arsenalnaya"
stansiyasında çıxıb, şəhərin yüksək
bir təpəsində yerləşən
məşhur Andrey kilsəsinə baxmaq üçün yol aldım. Addımbaşı möhtəşəm
heykəllərlə və gözəl binalarla
qarşılaşırdım. Filosof, şair və müəllim Qriqori
Skovoroda’nın (1722-1794) heykəlindən az
sonra getman Petro Konaşeviç
Saqaydaçnı’nın (1570?-1622) at
üstündəki əzəmətli abidəsi...
"Andrey enişi" adlı
əyri-üyrü küçəylə üzüyuxarı
- Andrey kilsəsinə doğru
qalxıram. Qarşıma qəribə mənzərələr
çıxır - bir qarı 10-dan
artıq itin zəncirindən çəkə-çəkə
aparır (qayıdanda gördüm ki, itlərin hamısını küçədə
iplə hasarladığı bir yerdə
yatırıb və onlara yardım üçün ianə yığır).
Bir rəssam qız gözəl binanın
qarşısında oturub onun
şəklini çəkir. Küçə boyunca
hərə nəyisə satmaq üçün sərgi düzəldir. Matros paltarlı bir kişinin satış kolleksiyasında "Pravda" oxuyan Leninin nimdaş portretindən
tutmuş dəri zabit
çantasına və ağır dəmir ütüyədək
hər şey var.
Küçədəki 13 saylı ikimərtəbəli ev görkəmli yazıçı Mixail Bulqakov’un (1891-1940) ev-muzeyidir. Giriş qapısının yanında onun
xatirə lövhəsi vurulsa da, binanın sağındakı kiçik həyətdə tunc
heykəli də qoyulub - skamya
üstündə oturmuş
yazıçı sağ
ayağını sol ayağının
üstündən aşırıb və əlləri qoltuğunda fikrə dalıb.
Şir
Ürəkli Riçardın qəsrinin yanından ötərək
kilsəyə yaxınlaşıram. Öncə qonşuluqda hasar
arxasından boylanan Taras
Qriqoryeviç Şevçenko’nun
(1814-1861) - Ukraynanın ən sevimli şairinin heykəli diqqətimi çəkir.
Yanına gedib baxıram. Açığı,
heç xoşuma gəlmir
- keyfiyyətsiz materialdan hazırlanıb,
şairin beli bükülüb, gözlərindən
yazıqlıq tökülür; elə bil, indicə ağlayacaq. İki həftə sonra Xarkovda görəcəyim olduqca
əzəmətli tunc heykəliylə bunu heç cür tutuşdurmaq olmaz.
Nəhayət,
Kiyevin rəmzlərindən birinə çevrilmiş, gerçəkdən son dərəcə tarixi
dəyərli memarlıq abidəsi olan Andrey kilsəsinə çatıram. Memar Bartolemeo Rastrelli’nin barokko
üslubundakı layihəsinə əsasən 1754-də tikilən
bu kilsə apostol Andrey Pervozvannı’nın şərəfinə
adlandırılıb.
Dnepr
çayının sağ sahilində
tikilən kilsədən aşağı yönələn eniş şəhərin yuxarı və
aşağı hissələrini birləşdirir.
Kilsə daha
əzəmətli və şəhərin çox
yerindən görünsün deyə, süni salınmış hündür
təpənin üstündə yerləşdirilib.
İçərisi hədsiz gözəldir. İkonaların və
başqa iri şəkillərin
çərçivələri qızıl təbəqə
ilə örtülüb.
Açığı, Azərbaycanda Mirmöhsün
ağanın Şüvəlandakı türbəsindən başqa, heç yerdə
bu cür gözəl
dini tikili görməmişəm.
Faşist svastikası da
satılır
Andrey kilsəsinin
ətrafı xarici turistlərlə doludur. Onların arasından keçərək
yenidən Andrey enişinə düşür, ancaq bu dəfə üzüaşağı enirəm.
Artıq küçə tanınmaz olub -
onun hər iki tərəfi
başdan-başa suvenirlərlə doludur. Bir anlığa özümü İçərişəhərdə
hiss edirəm. Burada da turistlərə öz
şəhərlərindən xatirə olmaq
üçün ən müxtəlif baha və ucuz əşyalar
satılır. Mən də əzizlərimə bəzi hədiyyələr
alıram.
Satılan
əşyalar içində məni ən çox
təəccübləndirən faşist
svastikaları oldu. Müharibədə milyonlarca insan itirmiş Ukraynanın paytaxtında faşist rəmzlərinin tam
sərbəst satışa çıxarılmasına heyrət
etdim. Doğrudur, svastikalar, əsasən, medal
və ordenlərin içərisindədir, ancaq
harada və necə yerləşməsindən
asılı olmayaraq, o,
artıq suvenirlikdən çıxır (hər halda, mən belə düşünürəm).
Küçənin başqa yerlərində
paltarın qoluna tikmək üçün
svastikalı faşist qartalı da satışa çıxarılıb.
Ümumən
götürdükdə, satış üzərində
dövlətin heç bir
nəzarətinin olmadığı hiss edilir. Məsələn, bir
tərəfdə indiki prezident
Yanukoviç’in portreti
qoyulubsa, lap onun yanında keçmiş
baş nazir, indiki məhbus Timoşenko’nun
əlində ox qisas almağa çalışan təsviri öz müştərisini gözləyir. Stalin’in şəkilləri və büstləri
də az deyil.
Küçənin qurtaracağında satılan rəsm əsərləri
içərisində rus
çarlarının yağlı boyayla
işlənmiş iri portretləri yan-yana düzülüb.
Deyəsən, bunlar ruslar
üçün nəzərdə tutulub.
(Ardı
gələn sayımızda)
Ədalət
TAHİRZADƏ,
Bakı Avrasiya Universitetinin professoru
adalet_tahirzade@yahoo.com
Tel.: +994-50-612-68-13
Azərbaycan müəllimi.- 2012.- 5
oktyabr.- S.8.