Yeni
maliyyələşmə mexanizminin ali təhsil müəssisələrində
tətbiqinin nəticələri və
qarşıda duran vəzifələr
Ali təhsildə aparılan islahatın
əsas xətti- yeni maliyyələşmə mexanizmi
Müasir
dövrdə dünyada baş verən qloballaşma prosesi tədricən
sosial həyatın bütün sferalarına, o cümlədən
təhsil sferasına da sirayət edir. Beləliklə,
iqtisadiyyatın və biznesin qloballaşması və beynəlmiləlləşməsi
proseslərinin sürətli inkişafı ali təhsilin
qarşısında qlobal bazarın dəyişən şərtlərinə
və tələblərinə cavab verən daha peşəkar
kadrların hazırlanması kimi yeni məqsədlər qoyur.
Bu baxımdan ölkəmizdə son dövrlərdə təhsil
sahəsində, eləcə də ali təhsildə həyata
keçirilən nəticəyönümlü islahat
proqramları böyük əhəmiyyət
kəsb edir. Qeyd etməliyik ki, ali təhsildə
hazırda aparılan islahatların əsas istiqamətləri
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2009-cu il 22 may tarixli 295
nömrəli sərəncamı ilə təsdiq olunmuş
"2009-2013-cü illərdə Azərbaycan
Respublikasının ali təhsil sistemində islahatlar üzrə
Dövlət Proqramı"na əsasən müəyyən
edilir və həyata keçirilir. Sözügedən
Dövlət Proqramının əsas məqsədi ölkənin
ali təhsilinin dünya təhsil sisteminə inteqrasiyası,
onun məzmununun Boloniya prosesinin prinsiplərinə uyğun
qurulması, ali təhsilin rəqabətqabiliyyətliliyinin təmin
edilməsi, ölkə iqtisadiyyatının inkişaf tələblərinə
uyğun ali təhsilli kadrlara tələbatın ödənilməsi,
əhalinin ali təhsil almaq imkanlarının təmin edilməsi
üçün iqtisadi və sosial baxımdan səmərəli
ali təhsil sisteminin formalaşdırılmasıdır.
Aparılan
uğurlu islahatların nəticəsində artıq bu gün
Azərbaycanın ali təhsil sistemi Avropa ali təhsil məkanına
inteqrasiya istiqamətində inkişaf edir.
Dünya təcrübəsi
göstərir ki, ali təhsildə keyfiyyətin əldə
olunması, effektiv idarəetmənin və ayrılan vəsaitlərdən
səmərəli istifadənin təmin edilməsi
üçün ən vacib amillərdən biri də ali təhsilin
maliyyələşdirilməsində yeni və mütərəqqi
mexanizmlərin
tətbiq olunmasıdır.
Bu baxımdan ölkə
Prezidentinin "Ali təhsil müəssisələrində
yeni maliyyələşmə mexanizminin tətbiq edilməsi
barədə" 10 fevral 2010-cu il tarixli Fərmanının
icrası çərçivəsində görülən tədbirlər
ali təhsildə aparılan islahatların əsas hərəkətverici
qüvvəsi hesab olunmalıdır. Belə ki, qeyd olunan Fərmana əsasən
2010-2011-ci tədris ilindən Azərbaycan Respublikası ərazisində
fəaliyyət göstərən ali təhsil müəssisələrində
dövlət büdcəsinin vəsaiti hesabına maliyyələşdirmənin
dövlət sifarişi əsasında adambaşına maliyyələşdirmə
prinsipi əsasında həyata keçirilməsinə
başlanılmışdır.
Ali təhsildə yeni maliyyələşmə
mexanizminin tətbiqi ilə bağlı görülən
işlər
Ali təhsildə
yeni maliyyələşmə mexanizminin tətbiqi ilə
bağlı ötən dövr ərzində, yəni 2010, 2011 və 2012-ci illərdə
görülən işləri
qısaca olaraq aşağıdakı kimi təsvir etmək
olar:
2010-cu il ərzində görülən
işlər və nəticələr
Ölkə
Prezidentinin "Ali təhsil müəssisələrində
yeni maliyyələşmə mexanizminin tətbiq edilməsi
barədə" 10 fevral 2010-cu il tarixli Fərmanının icrası istiqamətində
Təhsil, Maliyyə və İqtisadi İnkişaf nazirliklərinin
müvafiq əməkdaşları ilə birlikdə
müzakirələr aparılmış, yeni maliyyələşmə
mexanizminin tətbiqi ilə bağlı normativ sənədlər
hazırlanmışdır. Belə ki, bununla əlaqədar
olaraq Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin "Ali təhsil
müəssisələrində yeni maliyyələşmə
mexanizminin tətbiq edilməsi
haqqında" 25 iyun 2010-cu il
tarixli 120 nömrəli Qərarı
qəbul olunmuş, ayrı-ayrı ixtisaslar üzrə
dövlət sifarişi ilə ali təhsil müəssisələrinin
bakalavriat və magistratura səviyyəsində hər bir təhsilalana
düşən təhsil xərclərinin miqdarı müəyyənləşdirilmişdir.
Bu qərara əsasən, həmçinin "Azərbaycan
Respublikasında ali təhsil müəssisələrində
yeni maliyyələşmə mexanizminin tətbiqi ilə
bağlı dövlət sifarişi ilə ali təhsil müəssisələrinin
bakalavriat və magistratura səviyyələrində kadr
hazırlığının maliyyələşdirilməsi
Qaydalar"ı təsdiq edilmişdir.
2010/2011-ci
tədris ilində dövlət və özəl ali təhsil
müəssisələrində dövlət büdcəsinin
vəsaiti hesabına maliyyələşdirmə dövlət
sifarişi əsasında həyata
keçirilmiş və ölkədə fəaliyyət
göstərən 51 ali təhsil müəssisəsindən
35-i (27 dövlət, 8 özəl) dövlət sifarişinin
yerinə yetirilməsində iştirak etmiş, 16-sı isə
iştirak etməmişdir.
2010/2011-ci
tədris ilində ali təhsilin bakalavriat səviyyəsinə
dövlət sifarişi üzrə qəbul planı 10529 nəfər
olmuş, dövlət sifarişi üzrə müvafiq
ixtisaslara faktiki qəbul isə 9788 nəfər təşkil
etmişdir. Nəticədə
dövlət sifarişi 741 nəfər kəsirlə yerinə
yetirilmişdir.
Magistratura səviyyəsinə
dövlət sifarişi üzrə təsdiq edilmiş qəbul
planı isə 2070 nəfər olduğu halda, dövlət
sifarişi üzrə müvafiq ixtisaslara faktiki qəbul 1125 nəfər
təşkil etmiş və nəticədə ali təhsilin
bu səviyyəsi üzrə dövlət sifarişi 945 nəfər
kəsirlə yerinə
yetirilmişdir.
Dövlət sifarişi üzrə
kadr hazırlığının dövlət büdcəsindən
maliyyələşdirilməsinə başlanılması
üçün, ilk növbədə, Azərbaycan
Respublikası Nazirlər Kabinetinin "Ali təhsil müəssisələrində
yeni maliyyələşmə mexanizminin tətbiq edilməsi
haqqında" 25 iyun 2010-cu il
tarixli 120 nömrəli Qərarına əsasən dövlət
sifarişinin yerinə yetirilməsində iştirak edən
ali məktəblərlə Təhsil Nazirliyi, həmçinin
ali məktəblərlə tələbələr
arasında müvafiq müqavilələr
bağlanılmışdır.
2010/2011-ci tədris ilində
dövlət sifarişi üzrə ali təhsil müəssisələrinin
I kurs bakalavriat və magistratura səviyyələrinə qəbul
olmuş tələbələrin
təhsili ilə bağlı xərclərin maliyyələşdirilməsi
üçün respublika Maliyyə
Nazirliyi tərəfindən ayrı-ayrı ali məktəblər üzrə təsdiq edilmiş müvafiq
bölgüyə əsasən Təhsil Nazirliyinə 2010-cu
ilin sentyabr-dekabr ayları üzrə ayrılan 6081933 manat məbləğində
vəsait müvafiq qaydada ali təhsil müəssisələrinin
hesabına köçürülmüş və həmin ali
təhsil müəssisələrinə bu vəsaitin səmərəli
və təyinatı üzrə xərclənməsi barədə
tapşırıqlar verilmişdir.
Eyni zamanda dövlət
sifarişi üzrə kadr hazırlığının yerinə
yetirilməsi ilə bağlı ayrılan büdcə vəsaitlərinin
ali məktəblər tərəfindən təyinatı
üzrə səmərəli xərclənməsi, mövcud
resurslardan daha rasional istifadənin təmin edilməsi,
qarşıya çıxan problemlərin
aradan qaldırılması ilə bağlı təkliflərin
müzakirə edilməsi və s. ilə əlaqədar 2010-cu
ildə vaxtaşırı ali məktəb
rəhbərləri və baş mühasiblərinin
iştirakı ilə aşağıdakı müvafiq
kollegiya və müşavirələr keçirilmişdir.
* 17 iyun 2010-cu il tarixdə
"Maliyyələşdirmə mexanizminin tətbiqi ilə
bağlı ölkə başçısının
müvafiq Fərmanının icrası vəziyyəti, bununla
əlaqədar qüvvəyə
minəcək yeni qaydalar, mövcud problemlər, qarşıya
çıxa biləcək risklər, həmçinin bu
problemlərin həlli və risklərin
aradan qaldırılması yolları barədə təkliflər"
mövzusunda Azərbaycan Respublikasının Prezidenti
yanında Təhsil üzrə komissiyanın sədri, Prezident
Administrasiyasının rəhbəri Ramiz Mehdiyevin rəhbərliyi
və təhsil, maliyyə və iqtisadi inkişaf nazirlərinin,
həmçinin ali məktəb
rəhbərlərinin iştirakı ilə geniş
müşavirə;
* 22 oktyabr 2010-cu il tarixdə Təhsil
Nazirliyində təhsil, maliyyə, iqtisadi inkişaf nazirlərinin,
Tələbə Qəbulu üzrə Dövlət
Komissiyasının sədrinin, respublika Nazirlər Kabinetinin
şöbə müdirinin, ali məktəb
rektorlarının iştirakı ilə "Ali təhsildə yeni maliyyələşmə
mexanizminin tətbiqi ilə bağlı
mövcud vəziyyət, təkliflər və qarşıda
duran vəzifələr" haqqında kollegiya iclası;
* 03 dekabr 2010-cu il tarixdə Təhsil
Nazirliyində Maliyyə Nazirliyinin məsul əməkdaşının
iştirakı ilə "Ali təhsil müəssisələrində
yeni maliyyələşmə mexanizminin tətbiqi,
qarşıya çıxan problemlər, onların həlli
yolları və təkliflər" mövzusunda ali məktəblərin
baş mühasiblərinin seminar-müşavirəsi.
Yuxarıda göstərilən
tədbirlərdə aparılan müzakirələrin və
Maliyyə Nazirliyi ilə aparılmış
danışıqların nəticəsi olaraq 2010/2011-ci tədris
ilində dövlət sifarişi üzrə kadr
hazırlığının yerinə yetirilməsi
üçün 2010-cu ilin sentyabr-dekabr ayları üzrə
dövlət ali təhsil müəssisələrinə
ayrılmış vəsait Maliyyə Nazirliyinin müvafiq əmrinə
əsasən 2010-cu ilin sonunda dövlət büdcəsinə
silinməmiş və növbəti ilə
keçirilmişdir.
2011-ci
il ərzində görülən işlər və nəticələr
2011/2012-ci tədris ilində
dövlət və özəl ali təhsil müəssisələrində
dövlət büdcəsinin vəsaiti hesabına maliyyələşdirmə
dövlət sifarişi əsasında həyata keçirilmiş və
ölkədə fəaliyyət göstərən 51 ali təhsil
müəssisəsindən 34-ü (27 dövlət,
7 özəl) dövlət sifarişinin yerinə yetirilməsində
iştirak etmiş, 17-si isə iştirak etməmişdir.
2011/2012-ci
tədris ilində ali təhsilin bakalavriat səviyyəsinə
dövlət sifarişi üzrə qəbul planı 10816 nəfər
olmuş, dövlət sifarişi üzrə müvafiq
ixtisaslara faktiki qəbul isə 9656 nəfər təşkil
etmişdir. Nəticədə dövlət sifarişi 1160 nəfər
kəsrlə yerinə yetirilmişdir.
Magistratura səviyyəsinə
dövlət sifarişi üzrə təsdiq edilmiş qəbul
planı isə 2378 nəfər olduğu halda, dövlət
sifarişi üzrə müvafiq ixtisaslara faktiki qəbul 1473 nəfər
təşkil etmiş və nəticədə ali təhsilin
bu səviyyəsi üzrə dövlət sifarişi 905 nəfər
kəsirlə yerinə
yetirilmişdir.
2010/2011-ci və 2011/2012-ci tədris
illərində dövlət sifarişi üzrə ali təhsil
müəssisələrinin bakalavriat və magistratura səviyyələrinə
qəbul olmuş tələbələrin təhsili ilə bağlı xərclərin
maliyyələşdirilməsi üçün Maliyyə
Nazirliyi tərəfindən ayrı-ayrı ali məktəblər
üzrə təsdiq edilmiş müvafiq bölgüyə əsasən
Təhsil Nazirliyinə 2011-ci büdcə ili üzrə
ayrılan 24574033 manat məbləğində vəsait
müvafiq qaydada ali təhsil müəssisələrinin
hesabına köçürülmüşdür.
10 mart 2011-ci il tarixdə Təhsil
Nazirliyində təhsil, maliyyə nazirlərinin rəhbərliyi
və ali məktəblərin rektorlarının
iştirakı ilə "Ali təhsildə yeni maliyyələşmə
mexanizminin tətbiqi ilə bağlı mövcud vəziyyət,
ilkin nəticələr və təkliflər"
mövzusunda geniş müşavirə
keçirilmiş və müşavirədə Təhsil Nazirliyinin
aşağıdakı təklifləri müzakirə
edilmişdir:
1.
Dövlət sifarişi üzrə hər bir təhsilalana
düşən xərclərin miqdarına yenidən
baxılması və bu məbləğlərin
artırılması;
2.
Oxşar və eynitipli ixtisaslar üzrə bir təhsilalana
düşən təhsil xərclərinin miqdarı yenidən
baxılaraq uyğunlaşdırılması;
3.
Dövlət sifarişi üzrə bir təhsilalana
düşən təhsil xərclərinin miqdarının
vaxtaşırı indeksasiyasının aparılması;
4.
Dövlət əhəmiyyətli ixtisaslara dövlət
sifarişi ilə qəbulla bağlı müsabiqə
ballarının fərdi qaydada müəyyənləşdirilməsi;
5.
Ali məktəblərin bəzi ixtisaslarına olan
inhisarçılığın aradan qaldırılması ilə
bağlı tədbirlərin görülməsi;
6.
Dövlət sifarişi üzrə
müsabiqə ballarının ixtisas qrupları üzrə
deyil, eyniyönümlü ixtisaslar üzrə müəyyənləşdirilməsi
(məsələn, kənd təsərrüfatı,
texnologiya, neft, aviasiya və s.);
7.
Ali məktəblərin ayrı-ayrı ixtisaslarına ödənişli əsaslarla
qəbul üzrə təhsil haqlarının həmin ixtisasa
dövlət sifarişi üzrə müəyyənləşdirilmiş
təhsil xərclərinin miqdarının 60%-indən az
olmayaraq müəyyənləşdirilməsi;
8.
Tələbə statusu qazanmış şəxslərə güzəştli təhsil kreditlərinin
verilməsi ilə bağlı müvafiq Qanunun qəbul edilməsi;
9.
Büdcədənkənar vəsaitlər
üzrə gəlir və xərclər smetalarının təsdiq
edilməsi, il ərzində büdcədənkənar vəsaitlər
üzrə gəlir və xərclərin dürüstləşdirilməsi
prosedurlarının sadələşdirilməsi, bu səlahiyyətlərin
ali məktəblərə verilməsi;
10.
İlin sonunda büdcədənkənar vəsaitlər
üzrə gəlirlərin dövlət büdcəsinə
silinməməsi və bu vəsaitin növbəti ilə
keçirilməsi;
11.
Dövlət ali təhsil müəssisələrinə
tələbə qəbulunun planlaşdırılması və
tələbələrin yerləşdirilməsi zamanı
dövlət sifarişi üzrə və ödənişli əsaslarla
təhsil alan tələbələrin sayı arasında
mütənasibliyin yaradılması qaydalarının hazırlanması;
12.
Dövlət ali təhsil
müəssisələrində
ödənişli əsaslarla təhsil alan və ödənişdən
azad edilən məcburi
köçkün statuslu tələbələrin təhsili
ilə bağlı xərclərin dövlət büdcəsinin
vəsaiti hesabına kompensasiya olunması.
Qeyd olunan təkliflər ali təhsil
müəssisələrində yeni maliyyələşmə
mexanizminin tətbiqi ilə bağlı yaranmış problemlərin
aradan qaldırılması məqsədi ilə Təhsil
Nazirliyi tərəfindən irəli
sürülmüş və artıq
2011-ci ildən bu təkliflərin reallaşdırılmasına
başlanılmışdır.
Belə ki, 2011/2012-ci tədris ili
üçün ali təhsil müəssisələrinə tələbə
qəbulunun proqnoz layihəsi hazırlanarkən müvafiq
dövlət ali təhsil müəssisələrinin təkliflərinə
əsasən ayrı-ayrı ixtisaslar üzrə dövlət
sifarişi üzrə müəyyənləşdirilmiş təhsil
xərclərinin məbləği ilə həmin ixtisaslarda ödənişli
əsaslarla kadr hazırlığı üçün müəyyənləşdirilmiş
təhsil haqları məbləği
arasında uyğunsuzluq aradan qaldırılmış və
ali təhsil müəssisələrinin ayrı-ayrı ixtisaslarına ödənişli əsaslarla
qəbul üzrə təhsil haqlarının məbləği
orta hesabla həmin ixtisasa dövlət sifarişi üzrə
müəyyənləşdirilmiş təhsil xərclərinin
miqdarının 60%-indən az olmayaraq müəyyənləşdirilmişdir.
Azərbaycan Respublikası
Prezidentinin "Azərbaycan Respublikasının dövlət
ali təhsil müəssisələrində ödənişli
əsaslarla təhsil alan məcburi köçkünlərin
təhsil xərclərinin ödənilməsi haqqında"
2011-ci il 14 sentyabr tarixli 1722 nömrəli sərəncamına
əsasən 2011/2012-ci tədris
ilindən etibarən dövlət ali təhsil müəssisələrinin
bakalavriat və magistratura təhsil səviyyələrinə
yeni qəbul olunmuş və ödənişli əsaslarla təhsil
alan məcburi köçkün statusu olan Azərbaycan
Respublikası vətəndaşlarının təhsil
müddəti ərzində təhsil haqqı
məbləğlərinin Azərbaycan Respublikası Nazirlər
Kabinetinin 2010-cu il 25 iyun tarixli 120 nömrəli qərarı
ilə təsdiq edilmiş təhsil xərcləri
miqdarında dövlət büdcəsinin vəsaiti
hesabına ödənilməsinə
başlanılmışdır.
Bununla əlaqədar olaraq
dövlət ali təhsil müəssisələrinə
2011/2012-ci tədris ilində ödənişli əsaslarla qəbul
olmuş və təhsil haqqının ödənişindən
azad edilən məcburi köçkün statuslu tələbələr
barədə tələb olunan müvafiq məlumatlar Təhsil Nazirliyi tərəfindən toplanılaraq
ümumiləşdirilmiş və Maliyyə Nazirliyinə təqdim
olunmuşdur. Öz növbəsində, məcburi köçkün statuslu
tələbələr barədə təqdim olunmuş məlumatlar
əsasında Maliyyə Nazirliyi tərəfindən
müvafiq ali təhsil müəssisələri üzrə Təhsil
Nazirliyinə ayrılmış
vəsait həmin ali təhsil müəssisələrinin
hesabına köçürülmüşdür.
2011-ci
ildə ali təhsildə yeni maliyyəşmə mexanizminin tətbiqi
ilə bağlı əldə olunan əsas nəticələrdən
biri də dövlət ali təhsil müəssisələrinin
hesabında olan vəsaitlərin ilin sonunda büdcəyə
silinməməsi olmuşdur. Belə ki, 2011-ci
ilin sonunda Maliyyə Nazirliyinin müvafiq əmrinə əsasən
dövlət ali təhsil müəssisələrinin
hesablarında olan bütün büdcə və büdcədənkənar
vəsaitlər dövlət büdcəsinə silinməmiş
və növbəti ilə keçirilmişdir.
2012-ci ilin 8 ayı ərzində
görülən işlər və nəticələr
2012-ci ildən
başlayaraq büdcədənkənar vəsaitlərin idarə
olunması və xərclənməsi ilə bağlı
dövlət ali təhsil müəssisələri
üçün mövcud olan bütün məhdudiyyətlər
aradan qaldırılmış və bununla əlaqədar demək
olar ki, bütün səlahiyyətlər ali təhsil müəssisələrinə
verilmişdir. Belə ki, hazırda dövlət ali təhsil
müəssisələri əldə etdikləri büdcədənkənar
vəsaitlərin xərc istiqamətlərini Təhsil Nazirliyi ilə
razılaşdırmaqla sərbəst müəyyən edir və
bu vəsaitlərin xərclənməsini müstəqil surətdə
həyata keçirirlər.
İlin əvvəlində
"Azərbaycan Respublikasının dövlət ali təhsil
müəssisələrində ödənişli əsaslarla
təhsil alan məcburi köçkünlərin təhsil xərclərinin
ödənilməsi haqqında" 2011-ci il 14 sentyabr tarixli
1722 nömrəli sərəncamın icrası ilə əlaqədar
Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin "Azərbaycan
Respublikasının dövlət ali təhsil müəssisələrində
ödənişli əsaslarla təhsil alan məcburi
köçkünlərin təhsil xərclərinin ödənilməsi
ilə bağlı bəzi məsələlər barədə" Qərarı olmuş və bu Qərara
əsasən aşağıdakı müqavilələr təsdiq
edilimişdir:
- Dövlət
ali təhsil müəssisələrində ödənişli
əsaslarla təhsil alan məcburi köçkünlərlə
onlara təhsil xidmətləri göstərən dövlət
ali təhsil müəssisəsi arasında yaranan münasibətlərə
dair "Dövlət ali təhsil müəssisəsi ilə
ödənişli əsaslarla təhsil alan
"Qaçqınların və məcburi
köçkünlərin (ölkə daxilində
köçürülmüş şəxslərin) statusu
haqqında" Azərbaycan Respublikasının Qanununa
uyğun olaraq məcburi köçkün statusu olan Azərbaycan
Respublikasının vətəndaşı arasında
Nümunəvi Fərdi Müqavilə";
- Azərbaycan
Respublikasının dövlət ali təhsil müəssisələrində
ödənişli əsaslarla təhsil alan məcburi
köçkünlərə təhsil xidmətləri
göstərən ali təhsil müəssisəsi ilə Azərbaycan
Respublikasının Təhsil Nazirliyi arasında yaranan
münasibətlərə dair "Azərbaycan
Respublikasının Təhsil Nazirliyi ilə dövlət ali təhsil
müəssisəsi arasında "Qaçqınların və
məcburi köçkünlərin (ölkə daxilində
köçürülmüş şəxslərin) statusu
haqqında" statusu olan və ödənişli əsaslarla
dövlət ali təhsil müəssisəsində təhsil
alan şəxslərə göstərilən təhsil xidmətlərinin
dəyərinin dövlət büdcəsinin vəsaiti
hesabına ödənilməsi barədə Nümunəvi
Çərçivə Müqaviləsi".
Eyni zamanda,
qeyd olunan Qərara əsasən Azərbaycan
Respublikasının Təhsil Nazirliyinə, Azərbaycan Respublikasının
Qaçqınların və Məcburi Köçkünlərin
İşləri üzrə Dövlət Komitəsinə, Azərbaycan
Respublikasının Tələbə Qəbulu üzrə
Dövlət Komissiyasına və
dövlət ali təhsil müəssisələrinin rəhbərlərinə aidiyyəti üzrə müvafiq
tapşırıqlar verilmişdir.
Bununla
yanaşı, 2012-ci ilin əvvəllində Təhsil Nazirliyi
tərəfindən dövlət sifarişi üzrə
2010/2011-ci tədris ilində ali təhsil müəssisələrinə
qəbul edilmiş tələbələr barədə məlumatlar
Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin "Ali təhsil
müəssisələrində yeni maliyyələşmə
mexanizminin tətbiq edilməsi
haqqında" 25 iyun 2010-cu il
tarixli 120 nömrəli Qərarının
tələblərinə uyğun olaraq dəqiqləşdirilmiş
və müvafiq forma üzrə icmallaşdırılaraq
Maliyyə Nazirliyinə təqdim edilmişdir. Təqdim olunan məlumatlara
əsasən 2010/2011-ci tədris ilində ali təhsil müəssisələrinə
qəbul edilmiş tələbələrin təhsil xərclərinin
2012-ci il ərzində ödənilməsi məqsədilə
Təhsil Nazirliyinə müvafiq vəsait
ayrılmışdır.
2011/2012-ci
tədris ilindən başlayaraq dövlət sifarişi əsasında
tibb ixtisasları üzrə baza ali təhsili əsasında həkim-mütəxəssis
hazırlığı formalarından biri kimi rezidenturada kadr
hazırlığına başlanılmışdır. Belə ki, "Təhsil
haqqında" Qanunda tibb
ixtisasları üzrə rezidentura təhsili ilə
bağlı müddəalar təsbitlənmişdir.
Qeyd etməliyik ki, bir çox inkişaf etmiş ölkələrdə
olduğu kimi, rezidentura təhsilinin Azərbaycanda tətbiqi əsasən ölkəmizin ali tibb təhsili
sisteminin dünya tibb təhsili məkanına inteqrasiyası,
tibbi təhsilin keyfiyyətinin ümumavropa tibb təhsili
sisteminin prinsiplərinə uyğunlaşdırılması,
yüksək ixtisaslı həkim-mütəxəssislərin
hazırlanması, habelə ölkəmizdə verilmiş tibb
təhsili sənədlərinin beynəlxalq səviyyədə
tanınması məqsədini daşıyır. Bununla əlaqədar
Nazirlər Kabinetinin 18 mart 2010-cu il tarixli 50 nömrəli Qərarı
ilə "Rezidentura təhsilinin məzmunu və təşkili
qaydaları" təsdiq edilmiş və bu qaydalara əsasən
rezidenturanın təşkili ilə bağlı əsas
istiqamətlər, ixtisaslar üzrə müvafiq təhsil
proqramları, təhsil alanların hazırlıq səviyyəsinə
qoyulan tələblər, rezidenturada təhsil müddəti,
baza təhsil müəssisələri, tədris yükü və
"Rezidenturada həkim-mütəxəssis
hazırlığı aparılan həkim ixtisaslarının
siyahısı" müəyyən edilmişdir. Nəticədə
2011/2012-ci tədris ili üçün dövlət
sifarişi ilə rezidenturaya qəbul planı 300 nəfər
müəyyənləşdirilmiş və həmin tədris
ilindən Səhiyyə Nazirliyinin sistemində olan təhsil,
elm müəssisələrində və aparıcı
klinikalarda müvafiq ixtisaslar üzrə kadr
hazırlığına başlanılmışdır.
Bununla əlaqədar olaraq Maliyyə Nazirliyinin əmrinə əsasən
Səhiyyə Nazirliyinin sistemi
üzrə 10 müəssisədə rezidenturada kadr
hazırlığı ilə bağlı xərclərin ödənilməsi
məqsədilə 2012-ci il üçün Təhsil
Nazirliyinə 541728 manat vəsait ayrılmışdır.
Eyni zamanda Maliyyə Nazirliyi ilə
aparılan müzakirələrin nəticəsi olaraq
2011/2012-ci tədris ilindən ali təhsil müəssisələrində
təhsil alan və Prezident təqaüdünə layiq
görülən tələbələrin təqaüdlərinin
müəyyən hissəsinin ödənilməsi
üçün cari ildən müvafiq qaydada əlavə
büdcə vəsaitinin ayrılmasına qərar
verilmişdir. Belə ki, hazırda Prezident təqaüdünün
aylıq məbləğinin 150
manat, dövlət sifarişi üzrə bir tələbəyə
düşən illik təhsil xərclərinin məbləğinin
isə orta hesabla 1700 manat olduğunu nəzərə alsaq, bu
təqaüdün ödənilməsinin müvafiq ali təhsil
müəssisələrində hansı maliyyə çətinliklərini
yaratdığını aydın görmək olar. Bu səbəbdən yuxarıda qeyd olunduğu kimi, tələbələrə
ödənilən Prezident təqaüdünün müəyyən
hissəsinin (bir tələbəyə aylıq 81,6 manat
olmaqla) ödənilməsi məqsədilə dövlət
büdcəsindən əlavə vəsaitin ayrılması qərara
alınmış və bu məqsədlə 2011/2012-ci tədris
ilində müvafiq ali təhsil müəssisələrinə
qəbul olmuş və Prezident təqaüdü alan 100 tələbə
üçün 2012-ci ildə Təhsil Nazirliyinə 97920
manat vəsait ayrılmışdır.
Yeni
mexanizmin tətbiqi ilə bağlı ali məktəblərin
qarşısında duran vəzifələr
Yuxarıda qeyd olunanlardan
göründüyü kimi, ali təhsildə yeni maliyyələşmə
mexaniziminin tətbiqi nəticəsində dövlət ali təhsil
müəssisələrinin maliyyə muxtariyyəti xeyli
artmış və bu istiqamətdə bir çox müsbət
nəticələr əldə olunmuşdur.
Eyni zamanda qeyd etməliyik ki,
yeni maliyyələşmə mexaniziminin tətbiqi bir sıra
aspektlər üzrə, o cümlədən təhsilin keyfiyyətinin yüksəldilməsi
baxımından ali təhsil müəssisələrindən
daha məsuliyyətli
olmağı tələb edir. Belə ki, son 2 ildə
aparılan tələbə qəbulu nəticəsində bir
sıra dövlət ali təhsil müəssisələri demək
olar ki, dövlət sifarişli yerlər üzrə çox
zəif nəticə əldə etmişlər. Qeyd
olunanları sonuncu tədris ili üzrə qəbul nəticələri
üzrə aşağıdakı cədvəldən daha
aydın görmək olar:
Təhsil
Nazirliyinin tabeliyində olan dövlət ali təhsil müəssisələrinə
2011/2012-ci tədris ilində bakalavriat və magistratura səviyyələri
üzrə tələbə qəbulunun
nəticələri barədə
MƏLUMAT
Cədvəldən
göründüyü kimi, dövlət sifarişi üzrə
qəbulun sayının ümumi qəbulda xüsusi payı
müxtəlif ali təhsil müəssisələri üzrə
bir-birindən kəskin fərqlənir. Təbii ki, dövlət
sifarişli yerlər üzrə qəbul olanların
sayının ildən-ilə aşağı düşməsi
müvafiq dövlət ali təhsil müəssisəsinə
ayrılan büdcə vəsaitlərinin azalması deməkdir.
Bu da sonda dövlət ali təhsil müəssisəsinin gələcək
fəaliyyətini sual altına qoyur. Bu baxımdan ali təhsil
müəssisələri təhsilin keyfiyyətinin yüksəldilməsi,
eləcə də mövcud resursların daha rasional istifadəsi
ilə bağlı təxirəsalınmaz tədbirlər
görməlidir. Bu kimi tədbirlərə paralel və
artıq kafedraların, fakültələrin
bağlanılması, artıq ştatların ixtisar
olunması, lüzumsuz xərclərə yol verilməməsi,
kommunal xərclərə qənaət
edilməsi və s. aiddir.
Digər tərəfdən onu
da qeyd etməliyik ki, aparılan tələbə qəbulu nəticəsində
dövlət sifarişi üzrə az tələbə əldə
edən dövlət ali təhsil müəssisəsi, əksinə
bu saya tərs mütənasib olaraq ödənişli əsaslarla
daha çox tələbə qəbul edir. Bu
da, öz növbəsində, həmin ali təhsil müəssisəsinin
büdcədənkənar vəsaitlərinin xeyli artması
deməkdir. Bu baxımdan büdcədənkənar
gəlirlərin, ilk növbədə, müdafiə olunan xərclərə
və prioritet istiqamətlərə
yönəldilməsi zəruridir. Belə
ki, aparılan təhlillər göstərir ki, bir sıra ali
məktəblər əldə etdikləri büdcədənkənar
vəsaitləri, eləcə də
dövlət sifarişi üzrə kadr hazırlığının yerinə yetirilməsi ilə
bağlı ayrılmış vəsaiti Təhsil Nazirliyi ilə
razılaşdırmadan, ilk növbədə,
müdafiə olunmuş xərc istiqamətlərinə
(işçilərin əməkhaqqı, müavinət, tələbələrə
verilən təqaüdlər və istifadə olunmuş
kommunal xidmət haqlarının dəyəri üzrə
ödənişlərə) deyil, digər istiqamətlərə
(ezamiyyə, cari və əsaslı təmir
xərclərinə, inventar və avadanlıqların
alınmasına) yönəldirlər.
Ali
təhsildə yeni maliyyələşmə mexanizminin tətbiqi ilə əlaqədar yaxın gələcəkdə həyata keçirilməsi
müzakirə edilən məsələlər
Qeyd etməliyik ki, ali təhsildə
yeni maliyyələşmə mexanizminin tətbiqi ilə
bağlı həm hüquqi bazanın təkmilləşdirilməsi,
həm də digər istiqamətlərdə görülən
işlər Təhsil Nazirliyi ilə
Maliyyə Nazirliyi arasında aparılan uğurlu əməkdaşlığın
nəticəsidir. Belə ki, ali təhsildə
yeni maliyyələşmə mexanizminin tətbiqinə
başlanıldığı ilk gündən həyata
keçirilən bütün tədbirlər Maliyyə
Nazirliyinin dəstəyi ilə həyata keçirilmiş və
qarşıya çıxan problemlərin aradan
qaldırılması ilə bağlı Təhsil Nazirliyində
keçirilən kollegiyalarda, müşavirələrdə
və seminarlarda irəli sürülən təkliflər
sözügedən nazirlik tərəfindən müsbət
qarşılanmışdır.
Hazırda
Maliyyə Nazirliyi ilə bu istiqamətdə əsasən 2 sənəd
layihəsi müzakirə olunur. Bunlardan biri
dövlət sifarişi üzrə hər bir təhsilalana düşən xərclərin
miqdarına yenidən baxılması və bu məbləğlərin
artırılması ilə əlaqədar Azərbaycan
Respublikası Nazirlər Kabinetinin "Ali təhsil müəssisələrində
yeni maliyyələşmə mexanizminin tətbiq edilməsi haqqında" 25 iyun 2010-cu il tarixli 120 nömrəli Qərarında dəyişikliklərin
edilməsi ilə bağlı Maliyyə Nazirliyi tərəfindən
təqdim olunmuş sənəd layihəsidir. Belə ki, dövlət sifarişi üzrə
kadr hazırlığının yerinə yetirilməsi məqsədilə mövcud normativlərə uyğun
ayrılan vəsait əksər ali məktəblərdə
yalnız əməkhaqqı və təqaüd xərclərinin
ödənilməsinə kifayət edir. Bu da dövlət
sifarişi üzrə keyfiyyətli kadr
hazırlığının təmin edilməsi üçün müvafiq
maddi-texniki bazanın yaradılmasına və
saxlanılmasına şərait yaratmır. Digər
tərəfdən, dövlət sifarişi üzrə hər
bir təhsilalana düşən xərclərin miqdarı təsdiq
olunduqdan sonra, yəni 2010-cu ilin
sentyabrında və 2011-ci ilin dekabr ayında tələbələrə,
doktorantlara ödənilən təqaüdlərin məbləğləri,
eyni zamanda su, kanalizasiya xidmətləri və kommunal xidmətlərlə
bağlı xərclərin dəyəri artmışdır.
Qeyd olunan sənəd layihəsinə əsasən dövlət
sifarişi üzrə hər bir təhsilalana düşən xərclərin
miqdarının orta hesabla 45% artırılması nəzərdə
tutulur.
Respublika Maliyyə Nazirliyi ilə
hazırda müzakirə olunan digər məsələ isə
dövlət ali təhsil müəssisələrində
işçilərin əməkhaqqı məsələlərini
tənzimləyən normativ-hüquqi sənədlərin ləğv
edilməsi ilə bağlı Qərar layihələri ilə
əlaqədardır. Belə ki,
bu sənəd layihələrinə əsasən dövlət
ali təhsil müəssisələrində işçilərin
əməkhaqqı məsələlərinin mövcud əmək
qanunvericiliyinin və müvafiq normativ-hüquqi aktların tələbləri
gözlənilməklə həmin ali təhsil müəssisələri
tərəfindən sərbəst şəkildə
müəyyənləşdirilməsi nəzərdə
tutulur. Əlbəttə, bu da öz növbəsində,
dövlət ali təhsil müəssisələrinin səlahiyyətlərinin
artırılması istiqamətində növbəti ciddi
addım kimi qiymətləndirilməlidir.
Bir
daha qeyd etməliyik ki, dövlət ali təhsil müəssisələrinin
səlahiyyətlərinin artırılması, eyni zamanda
onların bu istiqamətdə məsuliyyətlərini də
artırır. Belə ki, ali məktəblər
son nəticədə təhsildə keyfiyyətin yüksəldilməsinə
nail olmaq üçün, öncə qeyd etdiyimiz kimi,
mövcud resurslardan, həmçinin əldə edilən
maliyyə resurslarından daha səmərəli, rasional şəkildə istifadəni təmin etməlidirlər.
Bu baxımdan ali təhsildə yeni maliyyələşmə
mexanizmi ilə əlaqədar tətbiq olunan yeniliklər ali təhsil
müəssisələrindən vaxtında təxirəsalınmaz
tədbirlərin görülməsini tələb edir və
onların qarşısında yeni və həlli vacib vəzifələr
qoyur.
Şahrza
ƏLİYEV,
Təhsil
Nazirliyinin İqtisadiyyat
şöbəsinin müdiri, iqtisad elmləri
üzrə fəlsəfə doktoru
Azərbaycan müəllimi.- 2012.- 14
sentyabr.- S.11.