Ümumi təhsil sistemində əsas
hədəflər və vəzifələr
"İndiki zamanda yaxşı təhsil
almaq çox önəmlidir. Bu, o deməkdir ki,
gələcəkdə uşaqlar, gənclər həyatda
özlərinə layiq yer tutacaqlar. İnkişaf etmiş
ölkələrin təcrübəsinə nəzər
salsaq, görərik ki, o ölkələr inkişaf edir ki,
orada təhsil yüksək səviyyədədir, yeni
texnologiyalar tətbiq olunur. Ümumiyyətlə,
dünyada gedən tərəqqinin əsas əlaməti və
səbəbi bilikdir, savaddır. Ona görə də Azərbaycanda
yeni gənc nəslin yetişdirilməsi və tərbiyə
olunmasında təhsilin, məktəbin çox böyük əhəmiyyəti
var".
İlham
ƏLİYEV,
Azərbaycan
Respublikasının Prezidenti
Birləşmiş Millətlər
Təşkilatı tərəfindən XXI əsrin "Təhsil
əsri" elan edilməsi beynəlxalq aləmdə
ictimai-siyasi mövqeyindən və nüfuz dairəsindən
asılı olmayaraq, bütün dünya dövlətlərinə
ünvanlanmış bir xəbərdarlıq mesajıdır. Bu mesajda inkişafın mənbəyində
yalnız təhsilin, təhsilli cəmiyyətin
dayandığı, hər bir xalqın rəqabətə
davamlılığının və ümidli gələcəyinin
bilavasitə təhsil sahəsində qazanılan nailiyyətlərlə
bağlı olduğu həyati reallıq kimi bir daha öz təsdiqini
tapır. XXI əsrin "Təhsil əsri"
elan olunmasına müasir dövrümüzdə
qloballaşma meyillərinin getdikcə güclənməsi zəmin
yaratsa da, bu çağırışda müəyyən qədər
şərtilik də duyulmaqdadır. Çünki insan cəmiyyətinin
yaranışından ta hazırkı zəmanəmizə qədər
ötüb keçən tarixi yola nəzər
salsaq, bəşəriyyətin tərəqqisi,
sivilizasiyaların təşəkkülü və bir-birini əvəz
etməsi baxımından elə bütün əsrlərin
"Təhsil əsri" məqamında qiymətləndirilməsini
daha obyektiv gerçəklik hesab etmək olar. Tarixən müxtəlif qərinələrə, əsrlərə
təsadüf edən və zaman-zaman dünyanın mənzərəsini,
insanların təfəkkürünü, düşüncə
və baxışlarını dəyişən, mənəviyyatlarında
dərin izlər buraxan kəşflər, ixtiralar, milli mənəvi,
mədəni abidələr öz dövrünə
görə müxtəlif səviyyələrdə həyata
keçirilən təhsilə və onun nəticələrinə
borcludur. Məntiqi cəhətdən
yanaşsaq, bu kəşflərin, ixtiraların, mədəniyyət
abidələrinin müəlliflərinin timsalında
onların təmsil etdikləri ölkələrdə təhsilin
səviyyəsi, hər şeydən əvvəl, təhsilə,
təhsillənməyə olan münasibət haqqında da aydın
təsəvvür yaranır.
Ümumdünya elminə, incəsənət
və mədəniyyətinə Bəhmənyar, Xətib Təbrizi,
Nizami Gəncəvi, Əcəmi Naxçıvani, Nəsirəddin
Tusi, Fəzlullah Rəşidəddin, Mirzə Kazım bəy,
Üzeyir bəy Hacıbəyli, Lütfi-Zadə kimi dahilər
bəxş etmiş Azərbaycanda milli maraqlara söykənən
mütərəqqi təhsil ənənələri daim
mövcud olmuşdur. Təsadüfi deyil ki,
bütün Zaqafqaziya məkanında ilk dünyəvi
ümumi təhsil məktəbi 180 il bundan əvvəl Azərbaycanda
(Şuşa şəhəri) yaranmışdır. Ümumiyyətlə
isə, yaşı 100 və daha çox olan ümumtəhsil
məktəblərimizin sayı 80-dən artıqdır.
XX
əsrdə ölkəmizin təhsil sahəsində əldə
etdiyi mühüm irəliləyişlərin sovet hakimiyyəti
dövrünə təsadüf etməsi, heç şübhəsiz,
tarixi faktdır. Bununla belə, təhsilin siyasiləşdirilməsi
və vahid ideologiyaya tabe etdirilməsinin nəticəsi olaraq,
sovet təhsil sisteminin dünyada aparıcı, ən mütərəqqi
və dinamik inkişaf edən bir sistem olması barədə
cəmiyyətdə formalaşdırılan fikir bu sistemin
çərçivəsindən kənara çıxmaq,
nöqsanlı cəhətlərini görmək, ciddi dəyişikliklər
etmək, dünya təcrübəsindən bəhrələnmək
meyillərini, demək olar ki, heçə endirmişdi. Ayrı-ayrı təhsil mütəxəssislərinin,
qabaqcıl müəllimlərin təcrübəsini əks
etdirən və onların adları ilə adlandırılan bəzi
layihələr isə hər yerdə tətbiq olunmur, bir
sıra hallarda reklam xarakteri daşıyırdı. Şəhərlər,
rayon mərkəzləri istisna edilməklə
kənd yerlərində məktəblərin əksəriyyəti,
uşaq bağçalarının isə böyük əksəriyyəti
zəruri təlim-tərbiyə şəraitindən məhrum
uyğunlaşdırılmış binalarda yerləşirdi.
İnşa edildiyi vaxtdan 20-30 il və daha artıq müddət
keçməsinə baxmayaraq, bir dəfə də əsaslı
təmir edilməyən, inventar-avadanlıqları dəyişilməyən,
tədris laboratoriyaları, idman zalı, kitabxanası olmayan məktəblərin
sayı üstünlük təşkil edirdi. Fənlər
üzrə tədris proqramları məzmun standartları əsasında
deyil, mövzular toplusu şəklində tərtib olunur, idraki
fəallıqdan çox əzbərçiliyə daha
geniş şərait yaradılırdı. Pedaqoji
işçilərin təkmilləşdirilməsi və
ixtisasının artırılması prosesi, əslində,
formal xarakter daşıyırdı və s.
O
dövrdən bizi 20 il ayırsa da, reallıqları bir daha
xatırlamaq, yaddaşları təzələmək bu
günümüzü qiymətləndirmək və gələcəyi
düzgün müəyyənləşdirmək
baxımından çox vacibdir. Biz dövlət müstəqilliyinin
xalqımıza bəxş etdiyi dəyərləri, haqlı
olaraq, müntəzəm vurğulayırıq, lakin
keçmiş zamandan qalan əngəllərin
yaratdığı problemlərə az toxunuruq. Halbuki müstəqillik
illərində görülən işlərə həmin
problemlərin xüsusi çəkisinin fonunda qiymət vermək
daha obyektiv olardı.
Tarixi hadisələrin
inkişafına təkrar olaraq yenidən nəzər salsaq,
müstəqillik dövründə 1991-ci ilin sonlarından
başlayaraq 1993-cü ilin iyun ayına qədər ölkədə
hökm sürən siyasi böhran, başıpozuqluq, xaos və
növbəti günə ümidsizlik ulu rəhbərimiz Heydər Əliyevin 1993-cü il iyunun 15-də Azərbaycanda
ikinci dəfə siyasi hakimiyyətə
qayıdışından sonra əmin-amanlıq və sabitliklə
əvəz edilsə də, xəyanətlərin, dövlət
çevrilişlərinə cəhdlərin
qarşısının alınması üçün xeyli
vaxt lazım oldu. Bu mənada müstəqil Azərbaycanda
iqtisadi və sosial sahələrdə quruculuq işlərinə
keçidin tarixi yalnız 1996-97-ci illərə təsadüf
edir. O dövrdə ulu öndər Heydər Əliyev
tərəfindən təhsil sahəsində islahatlar aparmaq
ideyasının irəli sürülməsi zamanına görə
cəsarətli addım olmaqla yanaşı, müdrik dövlət
xadiminin "Təhsil millətin gələcəyidir"
konseptual müddəasının dönməzliyinə əyani
sübut idi. 1998-ci ildən sonra ölkəmizin təhsilində
həyata keçirilmiş genişmiqyaslı
islahatyönümlü işlərin, infrastruktur
quruculuğunun, innovativ təhsil layihələrinin əsasını
məhz ümummilli liderimizin proqram xarakterli həmin tezisi təşkil
etmişdi.
Təhsil islahatları
ideyasının gerçəkləşdiyi 1998-99-cu illərdə
bu islahatların ilk olaraq təhsilin hansı pilləsindən
başlanması məsələsi də gündəmdə
idi. Çünki özünəməxsus problemlər
baxımından onların hər birində köklü dəyişikliklər
aparılması zəruri hesab olunurdu. Bununla belə,
islahatlara bütün pillələrdə eyni vaxtdan
başlamaq da fiziki cəhətdən mümkün deyildi. O dövrdə islahatların ilk hədəfi kimi
ümumi təhsil sahəsinin seçilməsi belə bir məntiqə
əsaslanırdı ki, vətəndaşların kütləvi
şəkildə ən çox cəlb edildiyi bu sistemdə
aparılan forma, məzmun və mahiyyət dəyişiklikləri
birmənalı olaraq özündən əvvəlki və
sonrakı pillələrə də təsirsiz
ötüşməyəcək, bu sahələr üzrə
islahat istiqamətlərinin müəyyənləşdirilməsinə
real zəmin yaradacaqdır. Növbəti illərin təcrübəsi
həmin yolun doğruluğunu bir daha təsdiq etdi.
Niyyətimiz
ötüb keçən tarixə sadəcə nəzər
salmaq deyildir. Məsələ bundadır ki,
müstəqilliyimizin sabitlik dövrü başlanandan bəri
ümumi təhsil sistemində həyata keçirilən
proqram və layihələrə, islahatyönümlü tədbirlərə
və onların nəticələrinin qiymətləndirilməsinə
müxtəlif mövqeli münasibət hələ də
qalmaqdadır. Bu, bir tərəfdən, əlbəttə,
təbiidir. Çünki Azərbaycan cəmiyyəti
dünyanın hazırkı durumunda ölkəmizin gələcək
inkişafının hərəkətverici qüvvəsi hesab
olunan təhsilə qarşı ilbəil daha ciddi tələblər
irəli sürür. Digər tərəfdən
isə, qarşıya qoyulan vəzifələr
baxımından görülən işlər barədə
ölkə vətəndaşlarının kifayət qədər
məlumatlı olmaması, eləcə də arzularla faktik vəziyyət
arasındakı nisbətin, real şəraitin bəzən
qeyri-obyektiv dəyərləndirilməsi təhsil
quruculuğunun gedişi haqqında yanlış təsəvvürlərin
yaranmasına da rəvac verir.
Əslində,
sovetlər dövründə formalaşmış ənənəvi
məktəb sistemini saxlamaq inkişaf etmiş dövlətlərin
təhsil siyasətindən təcrid olunmağa bərabər
bir hal olardı. Bu, birmənalıdır. Lakin mövcud sistemi
birdən-birə dəyişmək də qeyri-mümkündür.
Həyatda köhnəliklə yeniliyin,
dünyagörüşlərin mübarizəsi daim
olmuşdur və cəmiyyətin inkişafı fonunda bu, kəsilməz
davamlı bir prosesdir.
İslahatlar
bəzi əlamətlərinə görə inqilablara bənzəyir.
Həm inqilablar, həm də islahatlar
insanların cəmiyyət həyatını, sosial-iqtisadi vəziyyəti
yaxşılaşdırmaq, hər hansı bir sahədə
daha təkmil fəaliyyət sistemi yaratmaq, irəliləyişlərə
və inkişafa nail olmaq istəyini ifadə edir. Lakin bir çox hallarda inqilablar kortəbii, nə
kimi nəticələr verəcəyi nəzərə alınmadan,
bəzən isə xarici qüvvələrin təsiri ilə
baş verir, ölkəni inkişafa deyil, geriliyə
aparır. İslahatlar isə kortəbii
inqilabçılıqdan uzaq olmalı, mövcud vəziyyətlə
yaxın və uzaq gələcəyin analitik təhlilinə,
mütərəqqi dünya təcrübəsinə əsaslanmalı,
ulu rəhbərimiz Heydər Əliyevin müdrik müddəasına
görə, təkamül yolu ilə həyata keçirilməlidir.
Həqiqət naminə desək,
ötən əsrin 90-cı illərinin sonundan başlayaraq,
ölkə rəhbərliyinin tövsiyələri, müntəzəm
dəstəyi, diqqət və qayğısı sayəsində
Azərbaycanın ümumi təhsil sahəsində ciddi keyfiyyət
dəyişiklikləri baş vermişdir və həmin proses
indi
də davam etməkdədir. Bu inkişaf təkcə ümumtəhsil
məktəblərinin maddi-texniki, tədris bazasının
möhkəmləndirilməsi, bütövlükdə
ümumi təhsilin müasir infrastrukturunun yaradılması
istiqamətində atılan inamlı addımlarla məhdudlaşmır.
Hərçənd ki, son 10 ildə dövlət
proqramları, eləcə də Heydər Əliyev Fondu və
digər mənbələr hesabına 550 min şagird yerlik
2200 yeni məktəb binası tikilmiş, 800 məktəb əsaslı
təmir olunmuş, 700 məktəbin istilik sistemi yenidən
qurulmuş, 700-dən artıq məktəb müasir
avadanlıqlarla, 400 məktəb müvafiq tədris
laboratoriyaları ilə təchiz edilmişdir. Görülən
tədbirlər nəticəsində ikinövbəli məktəblərin
faizi 73-dən 44-ə, ikinci növbədə təhsil alan
şagirdlərin faizi isə 35-dən 21-ə enmiş, bununla
da 1 milyonadək şagirdin təhsil şəraitinin
yaxşılaşdırılması təmin olunmuşdur.
Bununla yanaşı, ən vacibi
odur ki, ardıcıl aparılan islahatyönümlü tədbirlər
nəticəsində ümumi təhsilin cəmiyyətdəki
roluna və mahiyyətinə,
idarə olunmasına, məqsəd və vəzifələrinə,
ümumi təhsilli şəxsin statusuna, ümumi təhsilin məzmununa
və pedaqoji prosesin təşkili mexanizmlərinə,
şagird nailiyyətlərinin dəyərləndirilməsinə,
müəllimlərin fəaliyyətinə, pedaqoji
kadrların əlavə təhsilinin mahiyyətinə cəmiyyətdə,
insanların şüurunda yeni münasibət yaranmış
və beləliklə də, ölkənin ümumi təhsili əvvəlki
vaxtlardan tamamilə fərqli bir yanaşmada müasir
inkişaf yoluna qədəm qoymuşdur.
Ümumi təhsil sistemində hazırkı dövrün,
müasir insanın tələbatlarını əks etdirən
məzmun standartlarının, təhsil proqramları
(kurikulumları) və təlim nailiyyətlərinin dəqiq
ölçülməsinə xidmət edən qiymətləndirmə
meyarlarının, eləcə də yeni dərsliklərin
hazırlanıb tətbiq edilməsi XXI əsrin ilk 10
ilində qazanılmış ən nəzərəçarpan
uğurlardan hesab olunur. "Hafizə",
"yaddaş" məktəbindən "təfəkkür",
"düşüncə" məktəb modelinə
keçidin əsasını təşkil edən yeni fənn
proqramları (kurikulumları) mütərəqqi dünya təcrübəsindən
bəhrələnməklə ölkəmizin görkəmli
alim və mütəxəssislərinin rəhbərliyi ilə hazırlanmış, bu prosesdə yüzlərlə
müəllim və metodist yaxından iştirak etmişdir.
2008-2009-cu dərs ilindən etibarən tətbiqi ümumtəhsil
məktəblərinin I siniflərindən başlanan həmin
fənn proqramları (kurikulumları) üzrə tədrisin səmərəli
təşkili məqsədilə son 4 il ərzində 40 minədək ibtidai sinif müəllimi
xüsusi öyrədici təlim kurslarından
keçirilmiş, onlar üçün ilboyu müxtəlif
maarifləndirmə tədbirləri təşkil olunmuş,
yerlərdə aparılan monitorinqlərin nəticələrinə
görə, mövcud vəziyyətin
yaxşılaşdırılmasına yönəlmiş qərarlar
qəbul edilmişdir.
Uğurlardan
danışarkən oxucuların diqqətini bir vacib məqama
da cəlb etmək istərdim. Bu, son vaxtlar ümumtəhsil məktəb
müəllimlərinin cəmiyyətdə sosial statusunun
yüksəldilməsi üzrə aparılan məqsədyönlü
tədbirlərlə əlaqədardır. Etiraf
edək ki, uzun illər orta məktəb müəllimləri,
fəaliyyətləri nə qədər əhəmiyyətli,
əhəmiyyətli olduğu qədər də çətin
olsa da, ali məktəb müəllimlərinə
nisbətən bir növ kölgədə qalmış, layiq
olduqları səviyyədə mötəbər
mövqe tutmalarına ciddi münasibət bəslənilməmişdir.
Hazırda isə vəziyyət tamamilə başqadır.
Artıq məktəb müəllimləri ümumi təhsilin
müasir məzmununun müəyyənləşdirilməsində,
dərslik komplektlərinin hazırlanmasında
tanınmış mütəxəssislərin bərabərhüquqlu
tərəfdaşına, söz sahibinə çevrilmişlər.
Bu gün onların səsi ixtisasartırma
institutlarının auditoriyalarından gəlir, treninq və
seminarlarda eşidilir. Neçə illərdir
ki, yaradıcı müəllimlərin xarici ölkələrdə
təcrübə mübadiləsi aparmasına, innovativ təhsil
layihələrində iştirakına, mətbuatda
çıxışlarına geniş imkanlar
açılmışdır. Əvvəlki dövrlərlə
müqayisə etsək, orta məktəb müəllimlərinin
əməyinin stimullaşdırılmasına
dövlət qayğısı qat-qat artmışdır ki, bu
da onların çalışdıqları kollektivlərdə,
cəmiyyətdə etibar və etimad göstərilən
şəxs kimi nüfuz dairəsinin xeyli genişlənməsinə
əhəmiyyətli dərəcədə müsbət təsir
göstərmişdir. Təsadüfi deyil ki, son 10 il ərzində
ümumi təhsil sisteminin 2000 nəfərdən artıq
işçisi, o cümlədən yüzlərlə müəllim
fəxri ada və dövlət təltiflərinə layiq
görülmüşdür.
Beşgünlük tədris həftəsinə
keçilməsi, ümumtəhsil məktəblərində
vahid məktəbli formasının tətbiq olunması,
informasiya-kommunikasiya texnologiyaları ilə təminatın
gücləndirilməsi, elektron məktəb və
kitabxanaların təşkili, gənc mütəxəssislərə
stimullaşdırıcı tədbirlərin tətbiq edilməsi yolu ilə ucqar kənd məktəblərində
pedaqoji kadrlara ehtiyacın nisbətən ödənilməsi,
məktəb direktorları və müəllimlərin
seçilib yerləşdirilməsinin obyektivliyi və şəffaflığı
təmin edən yeni sistemlə aparılması, müəllimlərin
ixtisaslarının artırılmasında maraq və ehtiyacların ödənilməsinə yönəlmiş
"modul-kredit" sisteminə keçilməsi, istedadlı
uşaq və gənclərin aşkara
çıxarılıb onların inkişafı istiqamətində
dövlət səviyyəli tədbirlərin davamlı həyata
keçirilməsi, ümumtəhsil məktəblərinin tədris-əyani
vəsaitlərlə, uşaq ensiklopediyaları
və oxu materialları ilə təmin olunması, inklüziv
təhsilin tətbiqinə başlanması, dövlət
uşaq müəssisələrində saxlanan uşaqların
ailələrə verilməsi və onlara alternativ
qayğının təşkili mexanizmlərinin
yaradılması, innovativ ideyaların meydana gəlməsinə
və tətbiqinə, təşəbbüskarlığa
və fərdi yaradıcılığa
geniş imkanlar açan "Ən yaxşı ümumtəhsil
məktəbi" və "Ən yaxşı müəllim"
müsabiqələrinin təşkili, 2007-ci ildən
başlayaraq hazırda fəaliyyət göstərən
müəllimlərin ixtisas və peşəkarlıq səviyyəsinin
yüksəldilməsinə yönəlmiş
məqsədli öyrədici təlim kurslarının
keçirilməsi, seçilmiş ümumtəhsil məktəblərində
müvafiq xarici ölkə qurumları və yerli
qeyri-hökumət təşkilatlarının iştirakı
ilə təhsil innovasiyalarının tətbiqinə xidmət
edən müxtəlif layihələrin yerinə yetirilməsi
və digər bu kimi tədbirlər də qazanılan
nailiyyətlər sırasındadır.
Oxuculara
daha aydın olsun deyə, bu sadalanan tədbirlərlə
bağlı bəzi məqamları konkret faktlar əsasında
diqqətə çatdırmaq istərdim. Məsələn,
dövlət başçısının 2005-ci ildə təsdiq
etdiyi "Azərbaycan Respublikasında ümumtəhsil məktəblərinin
İKT ilə təminatı Proqramı"na qədər
ölkədə 1063 şagirdə 1 kompüter
düşürdü. Proqramın icrası müddətində
isə ümumtəhsil məktəblərinə 33708
kompüter, 2809 proyektor və noutbuk dəsti, 4000
şagirdə netbuk verilmişdir. Hazırda
şagird-kompüter nisbəti 1:20-yə
çatdırılmışdır ki, bu da təhsil tariximizdə
çox mühüm hadisədir. Eyni zamanda məktəblərin
75 min nəfər pedaqoji, texniki və inzibati heyət
işçisi İKT üzrə öyrədici təlim
kurslarından keçirilmiş, bir sıra fənlərdən
elektron tədris resursları hazırlanmış, 32 elektron
ümumtəhsil məktəbi təşkil olunmuş,
İnternetə qoşulan məktəblərin sayı
1200-ə (26 faiz) çatdırılmışdır.
Ötən müddətdə
50 milyon nüsxədən artıq dərslik çap edilərək
şagirdlərə pulsuz çatdırılmış, məktəb
kitabxanaları 18 adda uşaq ensiklopediyası, dünya ədəbiyyatının
görkəmli nümayəndələrinin əsərləri
ilə zənginləşdirilmiş, ümumtəhsil məktəbləri
Heydər Əliyev Fondu hesabına hazırlanmış 140 adda
1,4 milyon nüsxə tədris-əyani vəsaitlərlə təmin
olunmuş, məktəblərə 19 adda 351 min nüsxə xəritə
verilmişdir.
Şagird
nailiyyətlərinin qiymətləndirilməsi sisteminin
dünya təcrübəsinə uyğun əsaslı şəkildə
yeniləşdirilməsi istiqamətində də
inkişafyönümlü tədbirlər həyata
keçirilmişdir. Yeni qiymətləndirmə modelinin
hüquqi və təşkilati əsası respublika Nazirlər
Kabineti tərəfindən 2009-cu ildə təsdiq olunmuş
"Azərbaycan Respublikasının ümumi təhsil
sistemində Qiymətləndirmə Konsepsiyası"nda
öz əksini tapmışdır. Artıq uzun
müddətdən bəri məktəblərimizdə kök
salmış cari qiymətləndirmə təcrübəsindən
imtina edilmiş, bilavasitə təhsildə keyfiyyətin idarəolunmasının
təminatçısına çevrilən məktəbdaxili,
milli və beynəlxalq qiymətləndirməni əhatə
edən müasir sistemə keçilmişdir. Bu gün Azərbaycan məktəblilərinin
PİSA (Beynəlxalq Şagird Qiymətləndirilməsi
Proqramı), TIMSS (Riyaziyyat və Təbiət Elmləri
üzrə Beynəlxalq Qiymətləndirmə Proqramı) və
PIRLS (Oxu bacarıqlarının keyfiyyətini tədqiq edən
Beynəlxalq Qiymətləndirmə Proqramı) kimi nüfuzlu
proqramlarda iştirakı, yüksək nəticələr
əldə olunmasa da, beynəlxalq qiymətləndirmə məkanına
daxil olmaq baxımından mühüm əhəmiyyətə
malikdir. Bəzi "təhsil tənqidçiləri" elə
düşünür ki, hər hansı bir proqramda iştirak
ilk andaca hökmən uğurla nəticələnməlidir.
Bu, heç şübhəsiz, yanlış mövqedir.
Uğurlar heç vaxt birdən-birə qazanılmır.
Ölkəmiz həmin proqramlarda hələ yenicə təmsil
olunur. Biz artıq müəyyən təcrübə
toplamışıq və tələblərə bələd
olmuşuq. Hazırda bu tələbləri
reallaşdırmaq istiqamətində məqsədyönlü
addımlar atılmaqdadır və çox keçməz ki,
dünya fənn olimpiadalarında olduğu kimi, şagirdlərimiz
həmin proqramlarda da yüksək nəticə göstərərlər.
Əsas məsələ ümumi təhsilin məzmununun
beynəlxalq qiymətləndirmə proqramlarının tələblərinə
uyğunluğunu təmin etməkdən ibarətdir ki, bu istiqamətdə də məqsədyönlü
işlər davam etdirilməkdədir.
Diqqət mərkəzində
olan məsələlərdən biri də ümumtəhsil məktəblərindəki
xüsusi istedadı ilə fərqlənən uşaqların
vaxtında aşkara çıxarılması və
onların inkişafı üçün əlverişli təhsil
şəraiti yaradılmasıdır. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2006-cı il
tarixli sərəncamı ilə təsdiq edilmiş
"Xüsusi istedada malik uşaqların (gənclərin)
yaradıcılıq potensialının inkişafı üzrə
Dövlət Proqramı (2006-2010-cu illər)" bu sahədə
səmərəli fəaliyyət və məqsədyönlü
iş sistemi yaradılması üçün geniş
imkanlar açmışdır.
Həyata
keçirilən tədbirlər nəticəsində ölkə
üzrə istedadlı uşaqların bankı
yaradılmış, proqramın icrası müddətində
belə uşaqlar üçün 12 lisey və gimnaziya, 36
ümumtəhsil məktəbində 60-a yaxın lisey sinfi
açılmış, yerlərdə tədqiqatçılığa
meyilli istedadlı uşaqların cəlb edildiyi
"Kiçik akademiya"lar təşkil olunmuş, nəzəri
və praktik problemlərin həllinə yönəlmiş
elmi-metodik kitablar, habelə test və beynəlxalq olimpiadalar səviyyəsində
tapşırıqlar topluları nəşr edilmişdir.
İstedadlı uşaq və gənclərin cəlb
olunduğu təhsil müəssisələrinin maddi-texniki, tədris
bazası əhəmiyyətli dərəcədə möhkəmləndirilmiş,
bu məqsədlə 3,5 milyon manat dövlət vəsaiti xərclənmişdir.
Məlumat üçün bir faktı xatırlatmaq yerinə
düşər ki, 1998-2011-ci illərdə Azərbaycan məktəbliləri
dünya fənn olimpiadalarında, beynəlxalq səviyyəli
bilik yarışlarında 18 qızıl, 38 gümüş,
71 bürünc medal qazanmışlar.
Ümumtəhsil məktəblərinin
yuxarı sinif şagirdləri üçün hər il
ABŞ-da keçirilən Beynəlxalq Elm və Mühəndislik
Sərgisi (İntel İSEF) müsabiqəsinə Azərbaycan
məktəblərinin də 2011-ci ildən qoşulması
istedadlı şagirdlərlə iş sahəsində
aparılan işlərə ciddi təkan vermişdir.
Həmin müsabiqəyə namizədlərin
seçimi "Sabahın alimləri" respublika müsabiqəsi
çərçivəsində təşkil olunmuş,
xüsusilə fərqlənən 5 nəfər şagird
ABŞ-ın Pensilvaniya ştatında keçirilən
İntel İSEF müsabiqəsində iştirak etmək
hüququ qazanmışdır. Onlardan 2 nəfəri bu
müsabiqənin diplomuna və pul mükafatına layiq
görülmüşdür.
Yüksək beynəlxalq statuslu və
kütləvi xarakter daşıyan belə müsabiqələr
bizim şagirdlər üçün səciyyəvi olan bir
problemi daha qabarıq nəzərə çarpdırır. Bu, xarici dillər, xüsusilə ingilis dili üzrə
şifahi və yazılı nitq bacarıqlarının səviyyəsi
ilə əlaqədardır. Şübhəsiz, bütün
şagirdlər məktəb təhsili müddətində tədris
olunan xarici dili dərindən öyrənə bilməzlər.
Lakin xüsusi istedadı ilə seçilən,
tədqiqatçılıq bacarığı olan şagirdlərin,
əsasən ingilis dilində sərbəst ünsiyyət vərdişlərinə
yiyələnməsi bu günümüzün aktual problemidir
və bu məsələnin reallaşdırılması
qarşıda duran mühüm vəzifələrdəndir.
Məlum məsələdir ki, xarici dili mənimsəməyən
şagird nə qədər savadlı olsa da, beynəlxalq
miqyasda ölkəmizi təmsil edə bilməz.
Bütün bunlarla
yanaşı, Dövlət Proqramı çərçivəsində
istedadlı uşaq və gənclərlə iş sahəsində
müxtəlif istiqamətlər üzrə tədqiqatlar
aparılıb nəticələri ümumiləşdirilmiş,
müəllimlər üçün müvafiq
ixtisasartırma kursları təşkil edilmiş, zəruri
ehtiyac nəzərə alınaraq xeyli sayda məktəb psixoloqu kadrları
hazırlanmış, yerlərdə fənn olimpiadalarına
hazırlıq mərkəzləri təşkil edilmiş,
Bakı Dövlət Universiteti, Azərbaycan Dillər
Universiteti və Bakı Slavyan Universitetinin nəzdində lisey
tipli ümumi təhsil müəssisəsi
yaradılmış, xüsusi istedadlı şagirdlər
üçün stimullaşdırıcı tədbirlər
müəyyənləşdirilmişdir və s.
Ümumiyyətlə, təhsilalanların
bilik və bacarıq səviyyəsinə, potensial
imkanlarına diferensial yanaşma təhsilin keyfiyyətinin
dövlət tələblərinə uyğun təmin edilməsində
mühüm rol oynayır. İstedadlı uşaq və gənclərlə
aparılan işlərin nəticələri bunu bir daha
sübut edir. Məlum məsələdir ki,
ümumi təhsilə cəlb olunmuş uşaqların
heç də hamısı yüksək dərəcədə
təhsil, o cümlədən ali təhsil almaq imkanları, təhsillənməyə
meyilləri, qavrama səviyyəsi, təfəkkür
çevikliyi baxımından eyni ola bilməzlər. Tam orta məktəb məzunlarının kütləvi
şəkildə ali təhsilə istiqamətləndirilməsi
və ali məktəbə qəbulun başlıca göstərici
kimi qiymətləndirilməsi barədə cəmiyyətdə
rəy formalaşdırılması, əlbəttə,
yanlış yanaşmadır. Həyatda hər
bir şəxsin öz layiq olduğu yeri vardır və orta məktəb
təhsili, ilk növbədə, insanın cəmiyyətdə
artıq adama çevrilməməsini, eləcə də potensialı
olduğu halda, inkişafdan geri qalmamasını, malik
olduğu istedadı reallaşdıra bilməsini təmin etməlidir.
Bu mənada "Təhsil haqqında" qanunda
icbari ümumi təhsilin 9 il müəyyən edilməsi, 9
illik ümumi orta təhsil səviyyəsindən sonra tam orta təhsil
səviyyəsinə şagirdlərin seçim əsasında
qəbul olunması və həmin səviyyədə təhsilin
meyil və maraq əsasında təmayüllər
üzrə təşkilinin rəsmiləşdirilməsi
tamamilə düzgün mövqedir və bilavasitə təhsilalanların
mənafeyinə yönəlmişdir.
Təhsilin keyfiyyətindən
danışarkən ümumtəhsil məktəblərinin
pedaqoji kadrlarla təminatı məsələsinə toxunmamaq
qeyri-mümkündür. Ötən müddət ərzində
bu sahədə də dövlətin dəstəyi ilə bir
sıra tədbirlər həyata keçirilmişdir. Belə
ki, 2005-2010-cu illərdə respublika Nazirlər Kabineti pedaqoji
kadrlarla təminatın yaxşılaşdırılmasına
dair ayrıca dövlət proqramı təsdiq etmiş,
xüsusi qərar qəbul etmişdir. Görülən tədbirlər
nəticəsində 6000 nəfərdən artıq müəllim
müvafiq stimullaşdırma əsasında ucqar kənd məktəblərinə
göndərilərək ehtiyacın qismən ödənilməsi
təmin olunmuşdur.
Əlbəttə, ümumi təhsil
sahəsində ictimaiyyəti qane etməyən məqamlar, vətəndaşları
narazı salan hallar, nöqsan və
çatışmazlıqlar da az deyildir və bunların
minimuma endirilməsi, aradan qaldırılması təhsil
ictimaiyyəti, təhsili idarəetmə orqanları
qarşısında dayanan başlıca vəzifədir.
Şübhəsiz, həmin vəzifələrin yerinə
yetirilməsi pərakəndə xarakter daşıya bilməz.
Ona görə də mövcud vəziyyətin hərtərəfli
təhlili əsasında perspektivə yönəlmiş hədəflər
müəyyənləşdirilmişdir və onların
reallaşdırılması üçün mövcud
gerçəkliklə səsləşən fəaliyyət
mexanizmi qurulub hazırlanacaqdır.
Bu
gün ictimaiyyəti, o cümlədən dövlətin təhsil
siyasətinin icrasına cavabdehlik daşıyan şəxsləri
qane etməyən məqamlar hansılardır?! Etiraf etməliyik
ki, uzun illərdən bəri ciddi cəhdlərə baxmayaraq,
ümumi təhsilin keyfiyyət səviyyəsi ilə
bağlı istənilən nəticə hələ də əldə
olunmamışdır. Qeyd etmək lazımdır ki, keyfiyyət
problemi təkcə bizim ölkənin qayğısı
deyildir, bu məsələ hətta inkişaf etmiş dövlətlərdə
də öz aktuallığını saxlamaqdadır. Belə
güman etmək olmaz ki, ən qabaqcıl ölkələrdə
belə, təhsilə cəlb olunanların hamısı orta təhsili
bitirə bilir, yaxud ali təhsil almaq istəyən məzunların
əksəriyyəti ali məktəblərə daxil olur. Ancaq
bu, bizim üçün, əlbəttə, təsəlli ola
bilməz, problemin həlli istiqamətində daha təsirli tədbirlər
nəzərdə tutulmalıdır.
Başlıca
hədəf kimi təhsilin keyfiyyətinin təmin olunması,
məlumdur ki, bir çox məsələlərlə sıx
bağlıdır. Buraya, ilk növbədə, məktəbin
səriştəli idarəolunması, pedaqoji kollektivin vahid məqsəd
ətrafında səfərbər edilməsi, müəllimlərin
elmi-nəzəri və peşəkarlıq səviyyəsi,
onlar üçün yaradıcı və səmərəli
fəaliyyət şəraitinin yaradılması, kollektivdə
sağlam psixoloji mühitin və demokratik ab-havanın
olması, ailələrlə işgüzar əməkdaşlıq,
müəllimlərin fəaliyyətinə və şagirdlərin
nailiyyətlərinə pedaqoji nəzarətin təmin edilməsi
və s. amillər daxildir.
Şagirdin
əhatə olunduğu, erkən yaşlarından
dünyagörüşünün formalaşmasına təsir
edən mühit, yaşadığı ailədəki mənəvi-psixoloji
atmosfer və sosial vəziyyət də onun keyfiyyətli təhsil
almasında az rol oynamır.
Müşahidə və faktlar
göstərir ki, müasir dövrün şagirdləri həyati
hadisələrə obyektiv münasibət göstərmək,
məlumatlılıq, faktik vəziyyətə çevik
uyğunlaşmaq, müstəqilliyə meyil etmək
baxımından əvvəlki vaxtların uşaqlarından
müsbət mənada xeyli fərqlənirlər.
Onların əksəriyyəti İKT vasitələrindən
bacarıqla istifadə edirlər ki, bu faktı təfəkkürün
normal inkişafının göstəricisi kimi qəbul etmək
olar. Bununla belə, məktəb rəhbərləri,
müəllimlər, hətta valideynlər də bəzi
uşaqlarda təhsilə, təhsillənməyə
marağın azalmasından narahatlıqlarını bildirir və
bu halın, xüsusilə, ibtidai sinif mərhələsindən
sonra başlandığını vurğulayırlar. Digər
ölkələrdə, əsasən də keçmiş
postsovet respublikalarında aparılan tədqiqatlarda da belə
vəziyyətin mövcudluğu qeyd edilir.
Göründüyü kimi, bu problem mühüm hədəflərdən
biri olmaqla ciddi sosial-pedaqoji tədqiqatlar aparılması zərurəti
yaradır.
Ümumiyyətlə
götürsək, gələcək üçün müəyyənləşdirilən
hədəflərin böyük əksəriyyəti vahid bir
məqsədə - əsas hədəf sayılan təhsilin
keyfiyyətcə yüksəlməsinə xidmət edir. Bu məsələ
bütün dövrlər üçün aktualdır, sadəcə,
zamana görə tələblər dəyişir. Təsadüfi
deyil ki, "Avropa-2020 strateji inkişaf proqramı"nda
tövsiyə olunan milli səviyyə üzrə fəaliyyət
istiqamətləri bilavasitə təhsildə keyfiyyət
göstəricilərinin
yaxşılaşdırılmasına yönəlmişdir. Cəmiyyətdə inkişaf tendensiyalarının
qaçılmaz mahiyyəti belədir ki, bu gün məqbul
sayılan sabah köhnəlmiş hesab olunur və təhsil
sistemi proqnozlaşdırılan tərəqqi meyillərinə
həssaslıqla cavab verməyi və ona çevik
uyğunlaşmağı bacarmalıdır.
Hazırda ölkəmizin
ümumi təhsil sisteminin növbəti 10 il üçün
başlıca hədəfləri təhsil infrastrukturunun yenidən
qurulması üzrə işləri davam etdirməklə
bütün ümumtəhsil məktəblərinin
beşgünlük tədris həftəsinə və
birnövbəli iş rejiminə keçməsinin təmin olunmasından, təhsil müəssisələrinin
maddi-texniki təminatına dair minimum tələbatı əks
etdirən standartların hazırlanıb təsdiq edilməsindən,
xüsusi istedada malik uşaq və gənclər
üçün təhsil müəssisələri şəbəkəsinin
genişləndirilməsi və müvafiq inkişaf
mərkəzlərinin təşkilindən, xüsusi
qayğıya ehtiyacı olan, eləcə də
sağlamlıq imkanları məhdud uşaqlar
üçün regional bərpa-sağlamlıq mərkəzlərinin
təsis edilməsindən, inklüziv təhsilin tətbiqi
imkanlarının genişləndirilməsindən, 12 illik
ümumi təhsilə keçidin təmin
olunması və bununla əlaqədar təhsil
proqramlarının (kurikulumların) yeniləşdirilməsindən,
tam orta təhsil səviyyəsində təhsilin təmayüllər
üzrə təşkilindən, təsdiq edilmiş və tətbiqinə
başlanmış təhsil proqramlarının
(kurikulumların) və şagird nailiyyətlərinin qiymətləndirilməsi mexanizmlərinin zamanın tələbinə
uyğun təkmilləşdirilməsindən, elektron dərslik,
dərs vəsaitləri və tədris resurslarının,
istedadlı uşaqlar üçün inkişafetdirici fərdi
proqramların, eləcə də inklüziv təhsil
proqramlarının hazırlanmasından, bütün təhsil
müəssisələrinin İnternetlə
təmin edilməsindən, təhsilin idarə olunmasında
icmanın rolunun gücləndirilməsindən və elektron
xidmətlərin geniş tətbiqindən, "Elektron məktəb"lərin
sayının artırılmasından, məktəb
kitabxanalarının modernləşdirilməsindən, təhsil
fəaliyyətlərinin qiymətləndirilməsi
və təhsilin keyfiyyətinə nəzarət üzrə təkmil
monitorinq sisteminin yaradılmasından, pedaqoji kadrların, o
cümlədən rəhbər pedaqoji kadrların seçilib
yerləşdirilməsi, ixtisaslarının
artırılması mexanizmlərinin mütərəqqi
dünya təcrübəsi əsasında daha da təkmilləşdirilməsindən, adambaşına
maliyyələşdirmə modellərinin geniş tətbiqindən, ümumi təhsil müəssisələrinin
mövcud şəbəkəsi ilə bağlı
rasionallaşdırma tədbirlərinin hazırlanıb həyata
keçirilməsindən və digər bu kimi aktual məsələlərdən
ibarətdir. Qeyd olunan istiqamətlər üzrə fəaliyyətlər,
heç şübhəsiz, ayrıca alt-proqramlar, layihələr
əsasında təşkil ediləcəkdir.
Əlbəttə,
ötüb keçən son 10 ilin təhlili görülən
işlərin miqyası ilə yanaşı, buraxılan
nöqsanları və onun nəticələrini də
açıq-aydın göstərir. Təhsil Nazirliyi
heç vaxt çatışmazlıqları danmaq, bunlara
qarşı seyrçi mövqe tutmaq fikrində
olmamış, necə deyərlər, hər bir şeyi öz
adı ilə çağırmışdır. Bu mənada
mövcud vəziyyətin obyektiv qiymətləndirilməsini
bütün məqamlarda inkişafa aparan yolun
başlanğıcı hesab etmək olar.
Ümumi
təhsil sahəsində bu gün ictimaiyyəti narahat edən
problemləri, nöqsan və
çatışmazlıqları aradan qaldırmaq, bəzilərinin
düşündüyünün əksinə olaraq, yalnız
inzibati yolla mümkün deyildir. Qarşıya
qoyulan vəzifələr o zaman uğurla yerinə yetirilə
bilər ki, təhsil prosesinin bütün
iştirakçılarında, ilk növbədə,
tapşırılan işə sadəcə məsuliyyət
hissi yox, məsuliyyət mədəniyyəti
formalaşsın. Məsuliyyət mədəniyyəti
qanunlara, qanunçuluğa, konkret halda təhsil qanunvericiliyinə
hörmətdən başlanır. Təhsil sahəsində
hər bir şəxsin müvafiq qanunvericilik sənədlərinə
bələdliyi, öz fəaliyyətini hüquqi normativ
aktların tələbləri əsasında qura bilməsi,
dövrün, zamanın diktə etdiyi tələblərə
uyğunlaşması, innovasiyaları mənimsəyib qiymətləndirməsi
onun səriştəliliyinin ilk göstəricisidir.
Etiraf etmək lazımdır ki, indiki vaxtda bir sıra təhsil
işçilərində çatışmayan cəhət məhz
bundan ibarətdir.
Məlumdur
ki, ən yüksək peşəkarlıqla hazırlanan sənədlər
belə, yerlərdə lazımi səviyyədə icra edilməzsə,
öz dəyərini itirmiş olur. Bu cür halların
baş verməməsi isə bilavasitə rayon və şəhərlərdə
təhsilə, təhsil müəssisələrinə rəhbərlik
edən şəxslərdən asılıdır. Cəmiyyətdə
çoxdan formalaşmış və hamı tərəfindən
qəbul edilən bir fikirdir ki, məktəbdə müəllim
əsas simadır. Lakin unutmaq olmaz ki, məsələn,
hər hansı bir məktəbdə dövlətin təhsil
siyasətinin tələblərinin həyata keçirilməsinə
səriştəli rəhbərlik edilmirsə, pedaqoji kollektiv
həmin məqsəd ətrafında səfərbər
olunmursa, müəssisədə yaradıcı, təşəbbüskar
iş atmosferi yaradılmırsa, təhsil prosesinə peşəkar
səviyyədə pedaqoji nəzarət təmin edilmirsə,
bu zaman bütövlükdə müəllimlərin də səmərəli
fəaliyyətindən danışmaq əbəsdir. Yaxşı müəllim yalnız sağlam mənəvi-psixoloji
şərait olan məktəbdə formalaşa, təcrübə
qazana və nüfuzlu şəxsə çevrilə bilər.
Öz növbəsində keyfiyyətli təhsil də
bilavasitə düşünülmüş və məqsədyönlü
fəaliyyət sistemi yaradılan məktəbdə
reallaşa bilər. Bu mənada məktəbə kimin rəhbərlik
etməsi mühüm əhəmiyyət kəsb edən məsələdir.
Hazırda
cəmiyyət və dövlət tərəfindən təhsilə
yüksək tələblərin irəli sürüldüyü
bir vaxtda məktəb direktoru rəhbərlik etdiyi pedaqoji
kollektivin lideri səviyyəsində olmalıdır. Bu günün məktəb direktoru elmi-nəzəri
hazırlığı, pedaqoji ustalığı, metodiki cəhətdən
kamilliyi, idarəetmə bacarığı,
prinsipiallığı, yaradıcılığı, təşəbbüskarlığı,
mədəni səviyyəsi, cəmiyyətdə nüfuzu və
digər bu kimi cəhətləri ilə fərqlənməlidir.
Biz keçmiş sovetlər
birliyinin stereotiplərindən ayrılaraq ümumi təhsil
sistemində apardığımız məzmun
islahatlarını irəliyə doğru addım kimi qiymətləndiririk.
İlk dəfədir ki, uzun illərdən sonra ümumi təhsil
sistemində daha çox idraki fəallığa,
düşüncəyə, şəxsiyyətin
formalaşmasını şərtləndirən
həyati bacarıqların mənimsənilməsinə
yönəlmiş məzmun standartları hazırlanıb tətbiqinə
başlanmışdır. Bununla belə, təhlil və
müşahidələr göstərir ki, bu sahədə
uğurlu nəticələrlə yanaşı, nöqsanlar da
mövcuddur. Həmin nöqsanlar isə, bir qayda olaraq, təhsil
prosesinin yeni tələblər əsasında idarə edilməməsi
ilə birbaşa əlaqədardır. Yəni bəzi
məktəblərdə rəhbərliyin məsuliyyətsizliyi
və səriştəsizliyi nəticəsində müasir təhsil
proqramlarının (kurikulumların) mahiyyətinin izahına,
müəllimlərin hazırlıq səviyyəsinə,
şagirdlərin təlim nəticələrinin təhlilinə,
yeni pedaqoji texnologiyaların öyrənilməsinə,
bütövlükdə təhsil fəaliyyətlərinin
monitorinqinin aparılıb əməli təkliflər
hazırlanmasına lazımi diqqət yetirilmir.
Bu
və bu kimi faktlardan aydın olur ki, məktəb
direktorlarımızın heç də hamısı
çalışdığı kollektivdə lider məqamına
çata bilməmişdir. Halbuki növbəti illər
üçün nəzərdə tutulan hədəflərin
bir çoxunun reallaşdırılması məhz bu amildən
asılıdır. Ona görə də məktəb
rəhbərlərinin düzgün seçilməsi, peşəkarlıq
səviyyələrinin artırılması, müasir idarəetmə
texnologiyalarına yiyələnmələrinin təmin edilməsi
yaxın gələcəkdə əsas hədəflərdən
hesab olunur.
Bununla belə, vəzifə
funksiyalarını layiqincə yerinə yetirməsi
üçün məktəb direktoru müəyyən səlahiyyətlərə
də malik olmalıdır. İndiki halda məktəb
direktorları müəssisənin büdcəsinin
formalaşdırılmasında yaxından iştirak edə bilmirlər,
ayrılan vəsaiti müstəqil idarə etmək
imkanından məhrumdurlar. Təkmil qaydalar olmadığı
üçün onlar vəzifəsinin öhdəsindən gələ
bilməyən müəllimlərin pedaqoji işdən
uzaqlaşdırılmasında da xeyli çətinlik çəkir,
bürokratik əngəllərlə üzləşirlər.
Həlli
vacib problemlərdən biri də müəllim peşəkarlığının,
eləcə də müəllimlərin peşə məsuliyyətinin,
icra intizamının artırılması ilə
bağlıdır. Yuxarıda zəif idarəçiliyin
müəllim fəaliyyətsizliyinə gətirib
çıxarmasını qeyd etdik. Lakin bu, yeganə səbəb
deyildir. Obyektiv desək, əsl müəllimə ciddi nəzarət
tələb olunmur. Bəzən ictimaiyyət arasında
"yaxşı müəllim", "zəif müəllim",
hətta "pis müəllim" ifadələri işlədilir.
Bu məqamda "Elin gözü tərəzidir" məsəli
daha yerinə düşür. Xeyli faktlar məlumdur ki, I sinfə
qəbul zamanı valideynlər uşaqlarının konkret bir
müəllimin (müəllimlərin) sinfində oxumasına
etiraz edir, digər məktəblərə üz tuturlar.
Yuxarı siniflərdə də belə hallar müşahidə
olunur. Təsəvvür etmək çətin
deyil ki, cəmiyyətdə və valideynlər arasında
nüfuz qazana bilməyən müəllimlərlə dərs
apardıqları fənlər üzrə keyfiyyətli təhsilə
nail olmaq qeyri-mümkündür, onlar heç bir cəhətdən
şagirdlərə nümunə ola bilməzlər. Bu
problem çoxdan mövcuddur, daim diqqətə
çatdırılır, lakin onlara qarşı sərt
mövqe tutulması ilə bağlı mövcud qanunvericilikdəki
boşluqlar da aradan qaldırılmır. Məsuliyyət mədəniyyətindən
uzaq belə müəllimlərin dərslərində
iştirakdan şagirdlər çox vaxt boyun
qaçırırlar. Nahaq yerə demirlər ki, müəllimin
ən obyektiv inspektoru məhz şagirdlərdir.
Əlbəttə,
uzun illərdən bəri hamını düşündürən
bu problemi birdən-birə həll etmək də imkan xaricindədir.
Ona görə də bu istiqamətdə tədricən
ciddi monitorinqlərə başlamaq, diferensiasiya yolu ilə həmin
müəllimlər üçün müvafiq əlavə təlimlər
sistemi müəyyənləşdirmək, eləcə də
uyğun gəlməyənləri pedaqoji işdən kənarlaşdırmağa
yönəlmiş qanunvericilik bazası yaratmaq əsas vəzifələrdəndir.
Bu gün biz nəticəyönümlü,
şagirdyönümlü, şəxsiyyətyönümlü
təhsildən danışırıq, şagirdlərdə
yaradıcılıq, tədqiqatçılıq, təşəbbüskarlıq,
məsuliyyətlilik və cavabdehlik, liderlik
bacarıqlarının formalaşdırılmasını
başlıca məqsədlərdən biri kimi
ön plana çəkirik. Əgər bu keyfiyyətlər məktəb
rəhbərləri və müəllimlərin
hamısında olmazsa, onlar necə reallaşdırıla bilər?!
Ümumi təhsilin məzmunu
mütəxəssislər tərəfindən müəyyənləşdirilsə
də, hər bir müəllim öz fənninin eksperti
olmalı, proqramlara da, dərsliklərə də, təhsil
prosesinin təşkilinə də yaradıcı münasibət
bəsləməyi bacarmalıdır.
Müəllimin vəzifəsi, sadəcə olaraq, dərslikdə
olanları şagirdlərə danışmaq deyildir. Belə olan halda nə müəllim, nə də
şagird inkişaf edə bilməz, dərsliklərin əsirinə
çevrilərlər. Əsl müəllim bir
informasiyanın neçə-neçə müvafiq
informasiyalarla zənginləşdirilməsində, müstəqil
araşdırma aparmaqla əlavə məlumatların
toplanmasında, informasiyaların çeşidlənib zəruri
olanların müəyyənləşdirilməsində,
aldığı biliklər əsasında öz fikirlərini
irəli sürməkdə şagirdlərə
yardımçı olan, istiqamət verən şəxsdir.
"Öyrənməyi öyrətmək" müddəasının
əsasını da məhz bu amillər təşkil edir.
Növbəti 10 il
üçün müəyyən olunan hədəflər
arasında məktəbin səriştəli idarə edilməsi
və müəllim peşəkarlığı məsələsinə
xüsusi önəm verməyimiz, heç şübhəsiz,
təsadüfi deyildir və hamı tərəfindən
başa düşüləndir.
Azərbaycan Respublikasının
Prezidenti cənab İlham Əliyevin müntəzəm diqqət
və qayğısı ilə son dövrdə ümumi təhsilin
maddi-texniki və tədris bazasının, bütövlükdə
infrastrukturunun yenidən qurulması istiqamətində
genişmiqyaslı böyük işlər
görülmüşdür və həmin proses
uğurla davam etməkdədir. Möhtərəm
Prezidentimiz tərəfindən həyata keçirilən
bütün bu tədbirlər ümumi təhsilin keyfiyyətinin
yüksəldilməsində xüsusi əhəmiyyətə
malik stimul olmaqla bərabər, təhsili idarəetmə
orqanlarının və məktəb rəhbərlərinin,
müəllimlərin səy və əzmkarlığının,
məsuliyyət mədəniyyətinin, müasir tələblərə
uyğun peşəkarlığının
artırılmasını zəruri edir. Hazırkı dövr
üçün taleyüklü sayılan həmin vəzifənin
reallaşdırılması başlıca məqsədlərdən
biri kimi növbəti illərdə fəaliyyətimizin əsasını
təşkil edəcəkdir.
Misir MƏRDANOV,
Azərbaycan Respublikasının təhsil
naziri
Azərbaycan müəllimi.-
2012.- 14 sentyabr.- S.4-5.