İtaliyanın təhsil sistemi
İtaliya Demokratik Respublikası
Ərazisi:
301340 km²
Əhalisi: 58133509 nəfər
Paytaxtı: Roma
Dövlət dili: italyan
Pul vahidi:
avro
Təhsil sistemi
Avropanın
cənubunda yerləşən İtaliya Respublikasında
müasir təhsil sisteminin təşəkkül tarixi XIX əsrin
ikinci yarısından başlayıb. 1859-cu ildə qəbul
edilmiş Kasati Aktı ölkədə
savadsızlığın aradan qaldırılmasına layiqli
töhfələr verib. Bu aktın müddəalarına
əsasən icbari ibtidai təhsil tətbiq olunmağa
başlayıb. Təsadüfi deyil ki, hazırda
İtaliyada əhalinin savadlılıq səviyyəsi 98,5 faiz təşkil edir.
Ölkədə
ibtidai təhsil pilləsindən əvvəl 3 illik
bağça təhsili verilir. Uşaqlar 6 yaşından I
sinfə daxil edilirlər. İbtidai və
orta təhsil pillələrinə xüsusi diqqət yetirilir.
İbtidai təhsil 5 il davam edir. Dövlət və özəl ibtidai məktəblərdə
tədris proqramı eynidir. Yalnız
görmə və eşitmə qüsuru olan uşaqlar
üçün nəzərdə tutulan xüsusi məktəblərdə
tədris proqramları müxtəlifdir.
İtaliyanın
bütün regionlarında icbari təhsil 16 yaşa qədər
davam edir. İcbari təhsil ödənişsiz əsaslarla
aparılır.
Orta təhsil
pilləsi 5 illik aşağı, 4 illik yuxarı və 2 illik
sonuncu mərhələyə bölünür. Orta təhsil pilləsinin
sonuncu mərhələsində şagirdlər təmayüllər
üzrə təhsil alırlar. Orta təhsil
pilləsinin aşağı mərhələsini başa vuran
şagirdlər imtahan verirlər. Bu
imtahanlardan uğurla keçən şagirdlər müvafiq
şəhadətnamə alır və orta təhsil pilləsinin
yuxarı mərhələsində oxumaq hüququ
qazanırlar.
Şagirdlər
orta təhsil pilləsinin yuxarı mərhələsində
liseylərdə, texniki təhsil müəssisələrində
və ya peşə təhsili üzrə
ixtisaslaşmış məktəblərdə də oxuya bilərlər. Həmin məktəblərdə
tədris proqramları bir-birindən fərqlidir.
İbtidai
və orta təhsil pillələrində həftədə 30
saat dərs keçirilir. Tədris ili 200
gündən ibarət olmaqla, sentyabrın əvvəlindən
başlayır, iyun ayının sonuna qədər davam edir. Bütün məktəblərdə, həm dövlət,
həm də özəl təhsil müəssisələrində
vahid kurikulumlardan istifadə olunur.
İtaliyada təhsil
siyasətinin həyata keçirilməsini Təhsil, Universitet
və Elmi-Tədqiqat
İşləri Nazirliyi həyata keçirir. Təhsil,
Universitet və Elmi-Tədqiqat
İşləri Nazirliyi 2008-ci ildə Məktəbəqədər,
İbtidai və Orta Təhsil üzrə Dövlət Təhsil
Nazirliyi ilə Universitet və Elmi-Tədqiqat İşləri üzrə
Dövlət Təhsil Nazirliyinin birləşdirilməsi nəticəsində
yaradılıb.
Ölkədə
təhsil islahatları həyata keçirilərkən maliyyələşdirmə,
kurikulum, pedaqogika və idarəetmə məsələləri
əsas götürülür. 2004-cü ildən ibtidai təhsil
və orta təhsilin aşağı mərhələsində
yeni islahatların aparılması məsələlərini nəzərdə
tutan qanunun qəbul edilməsi ilə bu istiqamətdə daha
intensiv reformalara başlanılıb.
Təhsil və
elm sahəsində beynəlxalq əlaqələrin
inkişafına xüsusi diqqət yetirən İtaliya bir
çox ölkələrlə ali təhsil,
tələbə və müəllim mübadiləsi, həmçinin
birgə tədqiqatlar istiqaməti üzrə fəal əməkdaşlıq
edir.
Məktəbəqədər təhsil
İtaliyada
uşaqların demək olar ki, 95 faizi məktəbəqədər
təhsil proqramlarına cəlb edilirlər. Bu, Avropa İttifaqı məkanında
ən yüksək göstəricilərdən biri hesab olunur.
Erkən
Uşaqlıq Təhsili ilə bağlı proqramlar
uşaqların yaş qruplarından asılı olaraq dəyişir. İtaliyanın məktəbəqədər
təhsil modeli digər inkişaf etmiş Avropa ölkələrindəkinə
uyğundur.
Məktəbəqədər
təhsil müəssisələrində 3-6 yaşlı
uşaqların ümumi inkişafına xidmət edən tədris
proqramları tətbiq olunur. Uşaqlar müvafiq tədris
materialları əsasında öyrədilir, bir çox
faydalı bilikləri mənimsəyir və ünsiyyət vərdişlərinə
yiyələnirlər.
İbtidai təhsil
İtaliyada
6 yaşlı uşaqlar ibtidai təhsilə cəlb olunur. İbtidai təhsil mərhələsi 5 il müddətində davam edir. İbtidai
sinifdə 25 uşaq təhsil alır. Ödənişsiz
ibtidai təhsil dövründə uşaqların kitablar və
tədris vəsaitləri ilə təminatı dövlət tərəfindən
aparılır. Bu məqsədlə
ayrı-ayrı şəxslər və donor təşkilatlar
tərəfindən də bələdiyyələrə
müəyyən yardımlar edilə bilər.
İbtidai
təhsil yaşına çatmış uşaqlar maddi
imkanlarından asılı olaraq, özəl və yaxud da
dövlət məktəblərində təhsil almaqda sərbəstdirlər. İbtidai təhsil kurikulumu
üzrə italyan dili, ingilis dili, coğrafiya, tarix, riyaziyyat, təbiət
elmləri, texnologiya və dini biliklər tədris olunur.
İbtidai
təhsil mərhələsinin sonunda şagirdlər imtahan
verirlər.
İmtahanların nəticəsindən asılı olaraq, şagirdlər
ibtidai təhsil mərhələsinin tamamlandığını
bildirən sertifikatlar alırlar.
Orta təhsil
Qeyd
etdiyimiz kimi, orta təhsil pilləsi aşağı, yuxarı
və sonuncu mərhələlərə bölünür. Orta təhsil pilləsinin aşağı
mərhələsi 5 il, yuxarı mərhələsi
4 il, təmayüllər üzrə təşkil olunmuş
sonuncu mərhələsi isə 2 il davam edir. Orta
təhsil pilləsinin aşağı mərhələsinin
sonunda şagirdlər müvafiq imtahan verirlər. Bununla da onların bilikləri qiymətləndirilir və
nəticələrə uyğun olaraq şəhadətnamə
təqdim olunur.
Orta təhsil
ödənişsiz əsaslarla aparılsa da, dərsliklər
valideynlər tərəfindən alınır. Orta təhsil pilləsində
hər sinifdə 21 şagird təhsil alır. Orta təhsil kurikulumuna din, italyan dili, ingilis dili,
tarix, coğrafiya, təbiət elmləri, riyaziyyat, texnologiya,
informasiya texnologiyası, incəsənət və humanitar elmlər
və fiziki tərbiyə fənləri daxildir.
İbtidai
təhsil pilləsində tədris olunmuş fənlər orta
təhsilin aşağı və yuxarı mərhələsində
daha da dərinləşdirilmiş səviyyədə
keçirilir. Həmçinin bir sıra digər əlavə fənlər
də tədris proqramlarına daxil edilib.
Şagirdlər
orta təhsil pilləsinin yuxarı mərhələsində
liseylərdə, texniki təhsil müəssisələrində
və ya peşə təhsili üzrə
ixtisaslaşmış məktəblərdə də oxuya bilərlər. Həmin məktəblərdə
tədris proqramları əsaslı şəkildə bir-birindən
fərqlənir.
Orta təhsilin
yuxarı mərhələsində şagirdlərin ali məktəblərə hazırlanması məsələsinə
xüsusi diqqət göstərilir. Xüsusilə
də 2 illik sonuncu mərhələdə təmayüllər
üzrə keçirilən dərslər şagirdlərin
müvafiq istiqamətdə daha dərin biliklərə yiyələnməsinə
imkan verir. Bu mərhələni başa vuran şagirdlər
buraxılış imtahanının nəticələrinə
uyğun olaraq heç bir əlavə imtahan vermədən ali məktəblərin istənilən
fakültəsini seçə bilərlər.
Texniki peşə təhsili
İtaliyada
texniki peşə təhsili və təlimi əsasən iki
istiqamətdə həyata keçirilir. Texniki peşə təhsili
institutları və regional təlim sistemləri vasitəsilə
peşə təhsilinə yiyələnmək
mümkündür. Hər iki peşə
təhsili istiqaməti bir sıra cəhətlərinə
görə fərqlənir.
Ölkədə
1995-ci ildən başlanılmış islahatlar nəticəsində
texniki peşə təhsili və texniki institutların tədris
proqramlarında, həmçinin, təşkilati strukturunda
müəyyən təkmilləşmələr
aparılıb. Aparılan islahatlar nəticəsində peşə
təhsili verən müəssisələrdə
ixtisasların sayı 103-dən 17-yə qədər
azaldılıb. Daha aktual hesab olunan peşələr
və ixtisaslar saxlanılıb.
Peşə
təhsili müəssisələrində həm ümumi təhsilə,
həm də istehsalat sahələrində aparılan
xüsusi peşə təlimlərinə vaxt ayrılır. Peşə təlimi
şagirdlərin maraq və ehtiyacları, o cümlədən
yerli iqtisadi tələbat və kadr ehtiyacları nəzərə
alınmaqla aparılır.
Məsələn,
Biella və Pidmont rayonlarında peşə təhsili tam olaraq
yerli iqtisadi tələblərə uyğun aparılır. Belə ki, bu rayonlarda
toxuculuq və tikiş üzrə peşə təhsili müəssisələri
fəaliyyət göstərir.
Bundan əlavə,
İtaliyanın Maranello şəhərində
"Ferrari" adlı peşə institutu fəaliyyət
göstərir. Bu institut idman maşınlarının istehsalı
üzrə zavodlarda işləyəcək mütəxəssislərin
hazırlanması ilə məşğul olur.
Ali təhsil
İtaliya
dünyada rəqabətədavamlı və yüksək səviyyədə
ixtisaslaşmış ali təhsil məkanı
kimi tanınır. Ölkədə 95 universitet
fəaliyyət göstərir. Bu ali
məktəblərin 70 faizi dövlət universitetləridir. Universitetlərin nəzdində 12
ixtisaslaşmış institut fəaliyyət göstərir.
Ölkə
universitetlərində kənd təsərrüfatı,
arxitektura, iqtisadiyyat, əczaçılıq, hüquq,
mühəndislik, humanitar fənlər, müasir dillər, təhsil,
biotəbabət, tibb, baytarlıq, təbiət elmləri,
fizika, riyaziyyat, siyasi elmlər üzrə bakalavr, magistr və
doktor dərəcəli mütəxəssislər
hazırlanır. Universitetlərdə tədris
prosesi ilə yanaşı, tədqiqat işləri də həyata
keçirilir. Ölkə universitetlərində təxminən
1,25 milyon tələbə təhsil
alır.
İtaliyanın
ən qədim ali məktəbi olan Boloniya
Universitetinin təşəkkül tarixi XI əsrə təsadüf
edir. Bu təhsil ocağı 1088-ci ildə təsis
olunub. Universitetdə müxtəlif ixtisaslar üzrə
23 fakültə fəaliyyət göstərir. Bu ali məktəbin
İtaliyanın İmola, Ravenna, Forli, Sezena, Rimini və
Argentinanın Buenos-Ayres şəhərində filial mərkəzləri
vardır.
Digər ən
qədim ali məktəblərdən hesab
olunan Padua Universiteti 1222-ci ildə, Naples Universiteti isə
1224-cü ildə təsis olunublar. Turin, Romaş, Florensiya,
Ferrara, Moderna universitetləri də İtaliyanın ən
nüfuzlu ali məktəblərindən
hesab olunur. Milanın Bokkoni Universiteti lVol Strit»
jurnalının apardığı reytinq sıralamasına
görə dünyada fəaliyyət göstərən 20 ən
yaxşı biznes ali məktəbi
sırasına daxil olub.
Milan
Universitetində tədqiqat işləri və tədris fəaliyyətinə
görə beynəlxalq aləmdə ciddi şöhrət
qazanıb. Bu universitet Avropa Tədqiqat Universitetləri
Liqasının üzvüdür.
Yaşlıların təhsili
Savadsızlığın
aradan qaldırılması məqsədilə İtaliyada
1947-ci ildən yaşlıların təhsili məktəbləri
(Scuole Populari-məşhur məktəblər) təsis olunub. Həmin məktəblər
1982-ci ilə qədər fəaliyyət göstərib.
Bu məktəblərin fəaliyyəti sayəsində
yaşlıların təhsili imkanlarının
artırılması baxımından xeyli uğurlar
qazanılıb.
Hazırda
yaşlıların təhsili məsələləri ilə əsasən
icma və yerli qurumların təhsil ehtiyaclarından xəbərdar
olan yerli mərkəzlər məşğul olur. Müəyyən səbəblər
üzündən ibtidai və orta məktəb mərhələlərini
başa vurmayan şəxslər üçün məktəblərin
nəzdində müvafiq kurslar təşkil olunur. Belə hallarda yaşlıların təhsili mərkəzlərinin
əlaqələndiricisi vəzifəsi məktəb direktorlarına
həvalə edilir.
Ölkədə
yaşlıların təhsili dedikdə, əsasən iki
istiqamət nəzərdə tutulur. Məktəblərdə təşkil
edilən yaşlıların təhsili mərkəzləri,
25 və daha yuxarı yaş qruplarını əhatə edən
peşə təlimi kursları.
Ümumilikdə
isə yaşlıların təhsili qeyri-rəsmi təhsil
sahəsi hesab olunur. Təhsil səviyyəsinin və təhsilin keyfiyyətinin
yüksək olması İtaliyada yaşlıların təhsili
proqramlarının hədəfinin dəyişilməsinə
gətirib çıxarıb. Belə ki,
yaşlıların təhsili proqramları əsasən,
yaşlıların əmək bazarına daxil olmasına,
öz təhsil və karyera məqsədlərinə
çatmalarına yardımçı olur. Onu da qeyd edək ki, yaşlıların təhsili
proqramlarına müraciət edənlər, əsasən evdar
qadınlar, işsizlər və immiqrantlardan ibarətdir.
Elmi tədqiqatlar
İtaliyada
Təhsil, Universitet və Elmi-Tədqiqat İşləri
Nazirliyi milli və beynəlxalq elmi tədqiqatları əlaqələndirir,
universitetlər və tədqiqat mərkəzlərinə
maliyyə vəsaiti ayırır. Nazirlik həmçinin
dövlət və özəl tədqiqat mərkəzlərinə,
eləcə də texnoloji inkişafa dəstək olmaq məqsədilə
təlimatlar hazırlayır. Bundan əlavə, Təhsil,
Universitet və Elmi-Tədqiqat İşləri Nazirliyi
hökumətin milli elmi tədqiqat sistemi üzrə
strategiyasının hazırlanması prosesində yaxından
iştirak edir.
İtaliyada
elmi tədqiqatların əsas hissəsi universitetlərdə
aparılır. Hələ
2006-cı ildə bu sahəyə ayrılmış ümumi xərclərin
30,3 faizi universitetlərdə aparılan tədqiqat
işlərinə sərf olunub.
Universitetlərlə
yanaşı Dövlət Tədqiqat Təşkilatı da
İtaliyanın tədqiqat proqramlarında mühüm rol
oynayır. Universitetlər elmi-tədqiqat institutlarından
yüksək ixtisaslı mütəxəssisləri dəvət
edir, dünyanın müxtəlif ölkələrindən
istedadlı tələbələrin cəlb olunması
üçün stimullaşdırıcı üsullara əl
atır. Bəzi ali məktəblər
məzunların işlə təminatı və tədqiqat
işlərinin maliyyələşdirilməsi kimi vəzifələri
də öz üzərinə götürürlər.
İtaliyanın
ən böyük dövlət tədqiqat qurumu olan Milli Tədqiqat
Şurasının nəzdində bir sıra institutlar fəaliyyət
göstərir. Milli Tədqiqat Şurası innovativ yenilikləri dəstəkləyir,
milli sənayenin rəqabətədavamlılıq
imkanlarının və tədqiqat sahəsində beynəlxalq
əlaqələrin genişlənməsini təmin edir.
Bu qurum, həmçinin dövlət və
özəl sektorun mövcud iqtisadi tələblərinə
uyğun olaraq texnoloji imkanlar yaradır, hökumətə və
digər dövlət qurumlarına müvafiq məsləhətlər,
tövsiyələr verir.
Milli Tədqiqat
Şurası qeyd edilənlərlə yanaşı,
işçi qüvvəsi və kadr potensialı
üçün mütəmadi təlimlər də təşkil
edir. Şura 11 Milli Departament, 108 institutla birgə layihələr
həyata keçirir, texniki və elmi sahələrdə
çalışan mütəxəssislər qrupu ilə əməkdaşlığı
genişləndirir.
Milli Tədqiqat
Şurasının 8000 nəfərə yaxın
işçisi var. Onların yarısından çoxunu yerli tədqiqatçılar
və mütəxəssislər təşkil edir.
Bəşarət MƏMMƏDOV,
Dilrubə BAYRAMOVA
Yazının hazırlanmasında
İtaliyanın Təhsil, Universitet və Elmi-Tədqiqatİşləri
Nazirliyinin rəsmi məlumatlarından istifadə olunub.
Azərbaycan müəllimi.-
2012.- 13 yanvar.- S.5.