İspaniya Krallığının təhsil sistemi

İspaniya Krallığı

Ərazisi: 504,07 min kv.km

Əhalisi: 46,3 milyon nəfər

Paytaxtı: Madrid

Dövlət dili: ispan dili

Pul vahidi: avro

Təhsil sistemi

İspaniya Krallığında yüksək keyfiyyətli və dayanıqlı təhsil sistemi mövcuddur. Ölkə təhsili dövlət tərəfindən və özəl fondlar hesabına maliyyələşdirilir.

İcbari ödənişsiz orta təhsil 6 yaşından 16 yaşına qədər davam edir. Şagirdlərin demək olar ki, 70 faizi dövlət məktəblərində təhsil alır. Tələbələrin 96,5 faizi dövlət universitetlərində oxuyur.

Məktəbəqədər təhsil müəssisələrinə 6 yaşa qədər olan uşaqlar cəlb edilir. İbtidai təhsil səviyyəsində 6-12, orta təhsil səviyyəsində 12-16 yaşlı uşaqlar oxuyurlar. Orta təhsil səviyyəsini başa vuran məzunlar isə öz təhsillərini texniki və ali məktəblərdə davam etdirə bilərlər.

3 yaşından 6 yaşına qədər uşaqlar üçün məktəbəqədər təhsil tam ödənişsiz əsaslarla aparılır. Orta təhsil dövlət və qeyri-hökumət təşkilatları tərəfindən maliyyələşdirilir. Ümumi təhsil xərclərinin 78 faizi dövlət, 22 faizi isə özəl mənbələr hesabına ödənilir. Təhsil ödənişsiz olduğundan valideynlər yalnız əlavə tədris xidmətləri və materiallarını almaq üçün müəyyən qədər vəsait xərcləyirlər.

1990-cı ildə icbari, ibtidai və orta təhsilin müasir çərçivə sənədi (Təhsil Qanunu) qəbul edildikdən sonra icbari təhsil iki hissəyə ayrılıb: 6 illik ibtidai təhsil dövrü və 4 illik orta təhsil dövrü.

Məktəbəqədər müəssisələrin, ibtidai və orta məktəblərin idarəçilik məsələləri yerli idarəetmə orqanlarının üzərinə düşür. Ölkə üzrə 16 yaşa çatmış uşaqların təxminən 90 faizi tam orta təhsil alır.

Ölkədə 75 universitet var. Bu universitetlərdən 50-si dövlət, 25-i özəl ali məktəblərdir. 25 özəl universitetdən 7-si isə Katolik kilsəsinin nəzarəti altındadır. 50 dövlət universitetindən 48-i müstəqil idarəetmə strukturuna malikdir. 2 ali məktəb isə Elm və Təhsil Nazirliyinin nəzarəti altındadır. Universitetlərdə tələbələrə qrant və təqaüdlər verilir.

Digər inkişaf etmiş ölkələrin təhsil sistemində olduğu kimi, İspaniya universitetlərində də elmi tədqiqat işləri aparılır. İspaniya Milli Tədqiqat Şurası, Nüvə Enerjisi üzrə Şura, həmçinin Kənd Təsərrüfatı, Qida Tədqiqatı və Texnologiyası üzrə Milli İnstitut və aqrar tədqiqat mərkəzlərində də elmi tədqiqat işləri həyata keçirilir. Ölkənin ən böyük elmi-tədqiqat müəssisələri sırasında İspan Akademiyası, Tarix Akademiyası, Milli Təbabət Akademiyası, Dəqiq, Fiziki və Humanitar Elmlər Akademiyasının adlarını çəkə bilərik.

İspaniyada çoxsaylı beynəlxalq məktəb fəaliyyət göstərir. Bu məktəblər əsasən ödənişli əsaslarla təhsil təklif edir. Beynəlxalq təhsil müəssisələrinin bəzilərində yalnız ibtidai təhsil, müəyyən qismində isə ibtidai təhsillə yanaşı, həm də məktəbəqədər təhsil və ali təhsil də verilir. Bu məktəblərin hər birinin ayrıca tədris proqramı var. Beynəlxalq ali məktəblərə Amerikanın orta məktəb diplomu ilə də daxil olmaq mümkündür.

Müəyyən hallarda beynəlxalq məktəblərdə təhsil alan uşaqlara milli mənşəcə eyni olan müəllimlər dərs deyirlər. Həmçinin elə ispan məktəbləri var ki, həmin tədris ocaqlarında da müxtəlif dillərin, eyni zamanda ingilis və fransız dillərinin tədrisinə xüsusi önəm verilir.

Ölkənin təhsil sisteminə Elm və Təhsil Nazirliyi nəzarət edir. Bununla yanaşı, 17 muxtar regionda təhsil sistemləri yerli qurumlara tabedir. İspaniyada təhsilin bütün pillələrinin fəaliyyəti Təhsil Qanunu ilə tənzimlənir.

Məktəbəqədər təhsil

İspaniyada məktəbəqədər təhsil müddəti hər biri 3 ildən ibarət olmaqla 2 mərhələdən ibarətdir. Birinci mərhələ 3 aylığından 3 yaşına qədər, ikinci mərhələ isə 3-6 yaşlı uşaqlar üçün nəzərdə tutulub. 3 aylıq-3 yaş arası uşaqlar üçün körpələr evi fəaliyyət göstərir. Körpələr evi həm özəl, həm dövlət əsaslı ola bilər. 3-6 yaş qrupunda olan uşaqlar isə məktəbəqədər təhsil müəssisələrinə cəlb olunur.

Təhsildə Keyfiyyətə dair Əsas Qanun 2002-ci ildə qəbul edildikdən sonra 3-6 yaşlı uşaqlar üçün məktəbəqədər təhsil ödənişsiz əsaslarla aparılır. Dövlət məktəbəqədər təhsil müəssisələrindən əlavə İspaniyada uşaqlara özəl qayğı mərkəzləri də fəaliyyət göstərir.

Özəl məktəbəqədər təhsil müəssisələrinin ödəniş xərcləri baha olduğundan, valideynlər öz uşaqlarını dövlət məktəbəqədər təhsil müəssisələrinə verməyi üstün tuturlar. Onu da qeyd edək ki, valideynlər dövlət məktəbəqədər təhsil müəssisələrinə də maliyyə yardımları edirlər. Belə ki, valideynlər müəyyən hallarda əlavə xidmətlər və materiallar üçün məktəbəqədər müəssisələrə pul ödəyirlər.

Müəyyən hallarda məktəbəqədər təhsil dövrü ibtidai təhsil mərhələsinin ayrılmaz hissəsi hesab edilir. Belə ki, uşaqlar üçün ibtidai məktəbin I sinfinə daxil olmazdan əvvəl məktəbəqədər müəssisələrdə hazırlıq sinifləri təşkil olunur.

İbtidai təhsil

İspaniyada ibtidai təhsil icbari xarakter daşıyır. İbtidai təhsil səviyyəsinə 6-12 yaşlı uşaqlar cəlb edilir.

İbtidai təhsil səviyyəsində dərslər saat 9:00-dan 17:00-a qədər davam edir. Günorta saatlarında uşaqlar üçün 3 saatlıq fasilə olur. Uşaqların əksəriyyəti nahar saatlarında evə gedirlər. Evə getməyən uşaqlara isə məktəbdə nahar verilir.

Tədris ocaqlarında şagirdlərin nahar fasilələrini məktəbdə keçirmələri üçün hər cür şərait yaradılır. Bu vaxt ərzində şagirdlərin məktəb kurikulumundan kənar fəaliyyətlə məşğul olmasına da imkan verilir.

İbtidai təhsil pilləsində dərs ili üçün nəzərdə tutulan təlim nəticələrinə nail ola bilməyən şagirdlər eyni proqramı yenidən oxuyurlar. Bu şans şagirdlərə yalnız bir dərs ili üçün verilir.

Orta təhsil

Ümumi orta təhsil dövrü 6-16 yaşlı uşaqları əhatə edir. Bu dövr icbari xarakter daşıyır. İcbari orta təhsil dövrünü uğurla başa vuran şagirdlər orta təhsildən sonrakı mərhələyə qədəm qoyurlar. Bu təhsil mərhələsinin sonunda şagirdlərə orta təhsil müddətini bitirməyi təsdiq edən sertifikat verilir. Bu sənəd ali məktəblərə qəbul olmaq və yaxud da texniki peşə təhsili almaq istəyən məzunlar üçün zəruri hesab olunur.

Orta təhsil mərhələsində isə 12-16 yaşlı şagirdlər təhsil alır. 4 illik bu mərhələnin özü də iki hissədən ibarətdir. Birinci mərhələ 12-14, ikinci mərhələ isə 14-16 yaşlı uşaqları əhatə edir.

Orta təhsil mərhələsində təbiət fənləri, sosial elmlər, tarix, coğrafiya, fiziki tərbiyə, plastika, təsviri incəsənət, ispan dili, xarici dil, ədəbiyyat, riyaziyyat, musiqi və texnologiya fənləri tədris olunur.

Orta məktəblərdə şagirdlər texniki peşə təhsili sahəsində ilkin peşə təliminə də yiyələnə bilərlər. Orta məktəb şagirdlərinə dini təlim də verilir. Bəzi təhsil müəssisələrində incəsənət və xarici dillərin tədrisi üçün xüsusi sistemlər mövcuddur.

Texniki peşə təhsili

İspaniyada texniki peşə təhsili sahəsində XX əsrin son onilliyi ərzində mühüm dəyişikliklər baş verib. 1990-cı ildə təhsil sistemində islahatlara yol açan Təhsil Qanunu təsdiq edildikdən sonra peşə təliminin strukturunda da müəyyən dəyişikliklərin əsası qoyuldu.

Həyata keçirilməsi nəzərdə tutulmuş islahatlar tam başa çatdırılmadığı üçün təhsilin müəyyən sahələrində köhnə və yeni sistemlər paralel olaraq qalmaqdadır. 1993-cü və 1998-ci illərdə qəbul olunmuş iki irimiqyaslı islahat proqramı sayəsində yeni milli peşə təhsili və milli peşə təlimi proqramları qəbul edilib. Bu proqramların əsas məqsədi peşə təlimi və davamlı təhsil proqramlarının inteqrasiyasına nail olmaqdan ibarət idi. Bu sahədə görülən tədbirlər peşə təlimi ixtisaslaşmasının milli sisteminin yaradılması işinə töhfə verməyə xidmət edir.

İspaniyada əhalinin daha yaşlı hissəsi üçün texniki peşə təlimi və kadr hazırlığı sistemi yaradılıb. Peşə hazırlığı proqramları yerli regional təhsil müəssisələri və işəgötürmə assosiasiyaları ilə birgə əməkdaşlıq şəraitində təşkil olunub.

Ali təhsil

İspaniyada ali təhsil sisteminin təşəkkül tarixi orta əsrlərdən başlayır. Ölkənin ən qədim ali məktəbi olan Salamanka Universiteti 1218-ci ildən fəaliyyət göstərir. Hazırda İspaniya ali məktəblərində təxminən 1,5 milyon tələbə təhsil alır. Bu isə 46 milyon əhalisi olan ölkə üçün yüksək göstərici hesab edilir.

Ali təhsil sisteminə Elm və Təhsil Nazirliyi nəzarət edir. Bununla yanaşı, ölkənin 17 muxtar regionu üzrə ali təhsil müəssisələrinə yerli qurumlar cavabdehlik daşıyır.

Ali məktəblərə qəbul olunmaq üçün orta məktəb məzunları qəbul imtahanı verirlər. Ali təhsil icbari deyil. Özəl universitetlərdə təhsil ödənişlidir. Təhsil haqqı kursdan asılı olaraq dəyişir.

Ali təhsil proqramları bakalavriat, magistratura və doktorantura pillələrindən ibarətdir. Avropa Ali Təhsil məkanının tədris sisteminə uyğun olaraq proqramlar müvafiq təhsil mərhələləri üzrə bölünür:

Bakalavriat proqramı - ilkin dərəcə proqramı və ya ümumi ali təhsil istiqamətidir;

Magistratura proqramı - ixtisaslaşmış dərəcə, həmçinin akademik və ya ixtisas dərəcə proqramıdır;

Doktorantura proqramı - elmi tədqiqat sahəsində ən yüksək elmi araşdırma metodlarının öyrənilməsinə yönəlmiş dərəcə proqramıdır.

Ölkədə 75 universitet var. Bu universitetlərdən 50-si dövlət, 25-i özəl ali məktəblərdir. 25 özəl universitetdən 7-si isə Katolik kilsəsinin nəzarəti altındadır. 50 dövlət universitetindən 48-i müstəqil idarəetmə strukturuna malikdir. 2 universitet isə Elm və Təhsil Nazirliyinin nəzarəti altındadır.

Universitetlərdə qarışıq maliyyələşmə mexanizmi tətbiq edilir. Təhsil xərcləri mərkəzi hökumətin ayırdığı subsidiyalar, icma qrantları, şəxsi investisiyalar və ianələr hesabına ödənilir.

Ali məktəbləri tədris imkanlarına görə 4 yerə ayırmaq olar:

- texniki fənlərdən başqa bütün fənləri tədris edən ali məktəblərdə hər üç ali təhsil pilləsi üzrə (bakalavriat, magistratura, doktorantura) oxumaq olar;

- ali texniki məktəblər də hər üç təhsil pilləsini (bakalavriat, magistratura, doktorantura) təklif edir;

- müəyyən peşə istiqamətləri üzrə ixtisaslaşmış universitet məktəblərində yalnız bakalavriat pilləsində təhsil almaq mümkündür;

-ali mühəndis məktəblərində isə memar, mühəndis və texnoloq hazırlanır. Bu tədris ocaqlarında proqram daha məzmunlu və dərindir. Bu məktəblərə qəbul olmaq istəyənlər ən ciddi seçimlərdən keçirlər. Statistikaya görə mühəndislik məktəblərində birinci kurslarda təhsil alan tələbələrin üçdə biri kursda qalır. Daxil olanların dörddə biri isə diplom almağa müvəffəq olur.

Ölkə universitetlərində akademik il 2 semestrə ayrılır. Birinci semestr sentyabrın ortalarından dekabrın axırlarına kimi davam edir. İkinci semestr isə fevralın ortalarında başlayır və mayın sonunda başa çatır. Bütün universitetlərdə təhsil 5-6 il davam edir. Təhsil ispan dilində aparılır.

Son onillikdə İspaniya universitetlərində təhsil alan qızların sayı xeyli artıb. Oğlanlarla müqayisədə qızlar təhsillərini bitirməyə və diplom almağa daha çox müvəffəq olurlar.

Əcnəbi tələbələr İspaniyada ali təhsil müəssisələrində oxuyan tələbələrin ümumi sayının 3 faizini təşkil edir. Onlar da əsasən Avropa İttifaqına daxil olan ölkələrdən gələn tələbələrdir.

Ali təhsil ciddi bir struktura əsaslanır və konkret kurikulumlar tətbiq olunur. Tələbələr tədris müddətində sağlamlıq və ailə vəziyyəti ilə bağlı ciddi səbəblər olmadan oxuduqları universitetləri dəyişə bilməzlər.

İspaniyanın ali məktəblərində təhsil almaq üçün ispan dilini bilmək əsas şərtlərdən biridir. Odur ki, ölkənin ali məktəblərini seçən əcnəbilər ispan dili üzrə imtahan verirlər. Müvafiq imtahanlar mayda və dekabrda keçirilir.

Heç bir fərq qoyulmadan yerli və əcnəbi tələbələrə qrantların, təqaüdlərin verilməsi də mümkündür. Təqaüd və qrant alınması üçün rəqabət digər ölkələrlə müqayisədə daha yüksəkdir.

Universitetlərdə təhsil haqqı yerli əhali və Avropa İttifaqı ölkələrindən olan tələbələr üçün xeyli aşağıdır. Universitetlərdə təhsil müddəti 4 il, tibb və bəzi digər ixtisaslar üzrə 6 il davam edir. Ali təhsildə Boloniya sisteminin tələbləri əsas götürülür.

İspaniya beynəlxalq aləmdə tanınmış bir çox ali məktəbləri ilə məşhurdur. Bu ali məktəblər arasında Komilas Pontifikal Universiteti, Alfonso El Sabio Universiteti, Madrid Universiteti, Seville Universiteti, Valensiya Universiteti, Bask Universiteti, Katolonia Politexnik Universiteti, Madrid Texniki Universiteti, Barselona Avtonom Universiteti, Qranada Universiteti, Alkala Universiteti daha nüfuzlu hesab olunur. Ali məktəblərin əksəriyyəti Madrid, Barselona və Valensiya şəhərlərində yerləşir. Özəl universitetlərin daha çox hissəsi Madrid şəhərində yerləşir.

Ölkədə qeyri-universitet təhsili verən ali təhsil müəssisələri də fəaliyyət göstərir. Bu təhsil müəssisələri sırasına mülki dənizçilik, turizm, incəsənət və rəqs, mahnı və musiqi, yüksək səviyyəli biznes məktəbləri və Amerika məktəbləri daxildir.

Yaşlıların təhsili və davamlı təhsil

1990-cı ildən İspaniyada Yaşlıların Təhsili üzrə yeni hüquqi çərçivə sənədi qəbul edilib. Yaşlıların təhsili konsepsiyası ömürboyu təlim və davamlı təhsil prinsipləri əsasında hazırlanıb.

İspaniyada yaşlıların təhsili 16 və 18 yaşdan yuxarı şəxslərin bilik əldə etmək və ya biliklərini genişləndirmək, o cümlədən fərdi, eləcə də peşəyönümlü inkişafı, bazar iqtisadiyyatının tələblərinə uyğun olaraq yeni peşələrin öyrənilməsi kimi məsələləri əhatə edir. Bununla yanaşı, orta məktəb təhsili olmayan 25 yaş və daha yuxarı yaşda olan şəxslər universitetlərin nəzdində təşkil edilən kurslara daxil ola bilərlər.

Yaşlıların təhsili üzrə universitetlərin nəzdindəki Milli distant təlim kursları, Yaşlıların təhsili mərkəzləri, İnnovasiya və Distant Təlimin İnkişafı Mərkəzinin fəaliyyəti daha çox nəzərə çarpır. 2008-ci ilin statistik göstəricilərinə görə, universitetlərin nəzdindəki yaşlıların təhsili proqramı üzrə 11754 müəllim təhsil, Yaşlıların təhsili mərkəzlərində 10918 nəfər, yaşlıların təhsili üzrə özəl mərkəzlərdə isə 836 nəfər təlim alıb.

Elmi tədqiqatlar

İspaniya Milli Tədqiqat Şurası ölkədə elmi tədqiqat işləri ilə məşğul olan ən böyük dövlət qurumudur. Bu tədqiqat şurası fəaliyyətinin həcminə görə Avropa məkanında üçüncü yeri tutur.

Bu qurum İspaniya Elm və Təhsil Nazirliyinin tabeçiliyində fəaliyyət göstərir. Şuranın əsas məqsədi elmi və texnoloji axtarışları dəstəkləmək, tədqiqat işlərinin aparılmasını stimullaşdırmaqdan ibarətdir. Şura tərəfindən aparılan elmi tədqiqat işləri ölkə ərazisində yerinə yetirilən müvafiq fəaliyyətin 20 faizini təşkil edir.

Şura tərəfindən əsasən humanitar və sosial elmlər, biologiya və biotəbabət, təbii resurslar, kənd təsərrüfatı elmləri, fiziki elmlər və texnologiyalar, qida sənayesi və texnologiya kimi sahələrin araşdırılmasına üstünlük verilir. Hazırda Milli Tədqiqat Şurası prioritet istiqamətlər kimi ümumi dövlət idarəçiliyi, dövlət və özəl müəssisələrdə elmi texniki xidmətləri təmin etmək, texnoloji bacarıqlara malik şəxslərə, şirkətlərə köməklik göstərmək, tədqiqatçıların hazırlanması, cəmiyyətdə elmi mədəniyyətin təbliği məsələlərinin təşkili, müasir texnoloji qurğuların idarə edilməsi üzrə mütəxəssislərin yetişdirilməsi məsələlərini önə çəkir. Həmçinin Elm və Təhsil Nazirliyinin elmi-texniki siyasətinin layihələndirilməsində, həyata keçirilməsində iştirak etmək, elmin, texnologiyanın təşviqi, transferi, digər milli və beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlıq, eləcə də yeni elmi tədqiqat mərkəzlərinin, institutların yaradılması işlərinin aparılması İspaniya Milli Tədqiqat Şurasının fəaliyyətinin ana xəttini təşkil edir.

Onu da qeyd edək ki, digər inkişaf etmiş ölkələrdə olduğu kimi, İspaniya universitetlərində də elmi tədqiqat işlərinə geniş yer verilir. Həmçinin, Nüvə Enerjisi üzrə Şura, Kənd Təsərrüfatı, Qida Tədqiqatı və Texnologiyası üzrə Milli İnstitut və aqrar tədqiqat mərkəzlərində də çoxşaxəli elmi tədqiqat işləri həyata keçirilir. İspan Akademiyası, Tarix Akademiyası, Milli Təbabət Akademiyası, Dəqiq, Fiziki və Humanitar Elmlər Akademiyası da ölkənin ən böyük elmi-tədqiqat müəssisələri sırasındadır.

Bəşarət MƏMMƏDOV,

Dilrubə BAYRAMOVA

Yazının hazırlanmasında İspaniya Krallığının Elm və Təhsil Nazirliyinin rəsmi materiallarından istifadə olunub.

Azərbaycan müəllimi.- 2012.- 27 yanvar.- S.5.