Zamanın tələblərinə cavab verən "Azərbaycan dili" dərsliyi

Ötən il ali məktəblərin I kurs rus bölməsi tələbələri üçün yazılmış "Azərbaycan dili" (Bakı, 2012) dərsliyi çapdan çıxmışdır. Dərslikdə verilmiş mətnlər elmi-metodik tələblərə layiqincə cavab verir. Məzmunca rəngarən olan həmin materiallar Azərbaycan dilinin bütün bölmələrinin şüurlu və dolğun şəkildə mənimsənilməsini təmin edir. Bu materiallar tələbələrin orta məktəbdə öyrəndikləri biliklərə əsaslanan və həmin bilikləri genişləndirməyə, dərinləşdirməyə xidmət göstərən çalışmaları, mətnləri, sifahi xalq ədəbiyyatı nümunələrini özündə birləşdirir. Bunlar tələbələrin həm Azərbaycan dilinin bütün bölmələri üzrə biliklərini möhkəmləndirir, həyatın müxtəlif sahələrinə dair məlumatlarını genişləndirir, həm də onların şifahi və yazılı nitqlərini inkişaf etdirir.

Azərbaycan Respublikasının öz müstəqilliyini yenidən bərpa etməsi xalqımızın və dilimizin tarixində əbədi yaddaqalan hadisədir. Bu, respublikamızın ayrı-ayrı xarici ölkələrlə qarşılıqlı əlaqəsinin, münasibətinin daha da sıxlaşmasına, möhkəmlənməsinə, dilimizin işlənmə dairəsinin genişlənməsinə, onun işləkliyinin çoxşaxəli xarakter almasına, milli sərvətimizi, yəni dilimizi öyrənmək istəyənlərin sayca xeyli çoxalmasına səbəb olmuşdur. Müstəqil Azərbaycan dövlətinin milli dilimizə tükənməz qayğısı və böyük diqqət yetirməsi onun inkişafına güclü təsir göstərmişdir. Azərbaycan Respublikasında yaşayan, işləyən başqa xalqların nümayəndələri dilimizi öyrənməyə ciddi və zəruri ehtiyac duyurlar. Ona görə də onların arzu və istəklərini nəzərə alıb müxtəlif vəsait və dərsliklər yaratmaq mühüm vəzifə kimi qarşıda durur.

Azərbaycan tarixinin müəyyən dövrlərində xalqların müxtəlif təqib və təzyiqlərdən əziyyət çəkməsi danılmaz həqiqətdir. Bu, dilimizin leksik qatında müəyyən iz qoymuşdur. Digər dillər kimi, Azərbaycan dilinin də lüğət tərkibinin daim dəyişmə və təkmilləşmə prosesi keçirməsi onun inkişaf etdiyini göstərir.

Pedaqoji təcrübə və müşahidələr göstərir ki, dilin lüğət tərkibinin tədrisində söylənilən məsələlər barədə məlumat vermək lazımdır. Tarixi qaynaqlar, pedaqoji təcrübə və elmi-metodiki müşahidələr Azərbaycan dilinin təlim dili olmaqla bir fənn kimi həm orta, həm də ali məktəblərdə öyrədilməsinin uzunillik bir tarixi olduğunu deməyə yetərincə əsas verir. Milli dilimizin həm də təlim prosesinin rus dilində getdiyi tədris ocaqlarında şagirdlərə, tələbələrə öyrədilməsi onun dövlətimizdə aparıcı mövqedə dayanmasından, böyük nüfuz qazanmasından xəbər verir. Lakin keçmişdə Sovetlər Birliyinin dövlət dili ilə müqayisədə Azərbaycan dilinə biganəlik göstərdiyini, ona ögey münasibət bəslənildiyini demək lazımdır. Bu isə təlim rus dilində aparılan tədris ocaqlarını doğma dilimizin tələb edilən səviyyədə tədrisinə maneçilik törətmişdir. Belə münasibət xeyli müddət Azərbaycan dilinə "ikinci dərəcəli fənn", "fakültativ fənn" kimi yanaşılmasına, onun tədrisinin könüllülük prinsipi əsasında aparılmasına səbəb olmuşdur. "Azərbaycan Respublikasında Dövlət dili haqqında" Azərbaycan Respublikası Qanununun qəbul edilməsi ilə bütün bunlara son qoyulmuş, dilimiz əsl dövlət dili statusunu qazanmış, onun hərtərəfli inkişafı üçün böyük imkanlar yaranmışdır.

23 may 2012-ci ildə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin "Azərbaycan dilinin qloballaşma şəraitində zamanın tələblərinə uyğun istifadəsinə və ölkədə dilçiliyin inkişafına dair Dövlət Proqramı" haqqında Sərəncamını bütün xalqımız, xüsusən Azərbaycan dili fənnini orta ümumtəhsil məktəblərində və ali təhsil ocaqlarında tədris edən müəllimlər, ali məktəblərin filologiya fakültəsinin bakalavr və magistr pilləsində təhsil alan tələbələr, dilçilik elmi üzrə tədqiqat işləri aparan mütəxəssislər dilimizə, dilçilik elminə dövlət başçısının böyük qayğısının, tükənməz hörmət və məhəbbətinin parlaq təzahürü kimi dəyərləndirirlər.

Ölkə Prezidentinin sərəncamında Azərbaycan dili xalqımızın mənəvi sərvəti, dünya azərbaycanlılarının həmrəyliyinin sarsılmaz təməli, dövlətimizin müstəqilliyinin başlıca rəmzlərindən biri adlandırılır. Sənəddə ana dilimizin öz ifadə imkanlarının zənginliyi, səs quruluşunun səlisliyi və qrammatik strukturunun sabitliyi ilə səciyyələndiyi, müasir Azərbaycan ədəbi dilinin siyasi-ictimai, elmi-mədəni sahələrdə geniş işləndiyi, yüksək yazı mədəniyyəti, daim zəngin söz ehtiyatı ilə seçildiyi, özünün indiki yüksək səviyyəsinə görkəmli şair və yazıçıların, maarifpərvər ziyalıların zəhməti sayəsində çatdığı bu prosesdə Azərbaycan dilçilik elminin böyük xidmət göstərdiyi barədə məlumatlar da diqqəti cəlb edir.

Azərbaycan dilinin qorunmasında, inkişaf etdirilməsində xüsusi xidməti olan ümummilli lider Heydər Əliyevin Azərbaycan dili haqqında müdrik sözləri bizdə ruh yüksəkliyi yaradır, ona bəslədiyimiz məhəbbəti daha da artırır. Bütün bu rəsmi sənədlər dilimizin tədqiqi və tədrisi sahələrində böyük dəyişikliklərə səbəb olmuşdur. Belə ki, ölkəmizin ictimai-siyasi və mədəni həyatında başlayan yeniliklər dilimizin, eləcə də dilçiliyimizin inkişafı üçün geniş imkanlar yaratmışdır.

Validə Balayeva, Süleyman Hüseynov və Elvira Qaracayevanın gərgin zəhməti sayəsində hazırlanmış "Azərbaycan dili" (Bakı - Mütərcim-2012) dərsliyi Azərbaycan Dövlət Bədən Tərbiyəsi və İdman Akademiyasının bakalavr təhsil pilləsinin I kurs rus bölməsinin tələbələri üçün yazılsa da, ondan Azərbaycan dili məktəblərinin rus bölməsində təhsil alan bütün tələbələrin yetərincə faydalanacaqlarına şübhə etmirik.

Müəlliflər öz doğma dillərini ürəkdən sevdikləri üçün həmişə aktual xarakter daşıyan bir işə - dərslik yazmağa çox məsuliyyətlə yanaşmış, ali məktəblərin rus bölməsində oxuyan tələbələr üçün yazılıb nəşr olunmuş dərsliklərə bənzəməyən orijinal bir əsər yaratmışlar. "Azərbaycan dili" fənni proqramı əsasında yazılmış bu dərslik elmilik prinsipinin tələblərinə layiqincə cavab verir.

Müəlliflər dərslikdə verdikləri hər bir mətnə yüksək vətəndaşlıq ləyaqəti mövqeyindən yanaşmışlar. Buna görə də dərslik müxtəlif, rəngarəng məlumatlarla zəngindir. Kitabdakı mövzular I və II semestrlər üzrə planlaşdırılmışdır.

Dərsliyə daxil edilmiş mövzular arasında məntiqi bağlılıq vardır. Dərslikdə Azərbaycan dilinin bütün bölmələrinə aid nəzəri məlumatlarla yanaşı, tələbələrin linqvistik təfəkkürünü inkişaf etdirən, onları düşündürən çalışmalara, tələbələrin, eləcə də ali məktəblərin rus bölməsində Azərbaycan dili fənnini tədris edən müəllimlərin həyatın, insan fəaliyyətinin müxtəlif sahələrinə dair məlumatlarını genişləndirən, nitq mədəniyyəti vərdişləri formalaşdıran mətnlərə xüsusi yer ayrılmışdır. Müəlliflər tələbələrin ixtisası ilə bağlı idmanın ayrı-ayrı növlərinə aid mətnlərə, maraqlı, dəyərli məlumatlara daha geniş yiyələnmələrini məqsədəuyğun bilmişlər. Dərslikdə humanizm, vətənpərvərlik və digər müsbət mənəvi-əxlaqi keyfiyyətlər aşılayan mətnlər istənilən qədərdir. Dərslikdəki mətnlər yüksək ideya-məzmun istiqamətində tərtib edilmişdir. Dərsliyin yüksək vətəndaşlıq hissi mövqeyindən yazılması, məzmunun həm elmi, həm də metodiki cəhətdən dolğunluğu diqqəti xüsusilə cəlb edir.

İnanırıq ki, dərslik rusdilli tələbələrlə yanaşı, Azərbaycan dilini müstəqil öyrənmək istəyən başqa xalqların nümayəndələri üçün də faydalı olacaq.

Yusif YUSİFOV,

ADPU-nun dosenti,

filologiya üzrə fəlsəfə doktoru

Azərbaycan müəllimi.- 2013.- 5 aprel.- S.7.