Kimya dərslərində şagirdlərin yaradıcılıq

qabiliyyətlərinin inkişaf etdirilməsi

Müasir məktəbdə kimya fənni üzrə kurikulumun tətbiqi təlimin fəal interaktiv metodlarının sistemli şəkildə tətbiq olunmasını, şagirdlərdə yaradıcılıq qabiliyyətlərinin, müstəqillik, fəallığın inkişaf etdirilməsini, onlara təşəbbüskarlığın aşılanmasını mühüm vəzifə kimi qarşıya qoyur. Müasir mərhələdə şagirdlərə həyati bacarıqlar aşılanması zəruri tələb kimi irəli sürülür. Fənnyönümlü, elmyönümlü təlimdən fərqli olaraq müasir təlim prosesi şəxsiyyətyönümlü, şagirdyönümlü olmalıdır. Bu baxımdan kurikulumda şagirdlərə kimyanın tədrisi prosesində tədqiqatçılıq, analiz və sintez, təsnifetmə, sistemləşdirmə, qruplaşdırma, ümumiləşdirmə və konkretləşdirmə, mühakiməyürütmə, məntiqi düşünmə, müqayisə bacarıqlarının aşılanması diqqət mərkəzində saxlanılır.

Kurikulum təlimin praktik istiqamətinin gücləndirilməsini nəzərdə tutur. Məktəblilər kimya üzrə təcrübələr yerinə yetirməli, modelləşdirmə, hesablama əməliyyatları aparmalıdır ki, bu da nəticə etibarilə onlarda mühüm psixi keyfiyyətlər-çətinliklərin öhdəsindən gəlmək, iradə, əqli fəallıq, tədqiqatçılıq, müstəqillik, təşəbbüskarlıq keyfiyyətləri formalaşdırır.

Kurikulumun qarşıya qoyduğu məqsəd və vəzifələr hər bir şagirdin kimya fənni üzrə əldə etdiyi bilik və bacarıqları başqa fənlər üzrə bilik və bacarıqlarla əlaqələndirməsini nəzərdə tutur. Burada belə bir cəhət də nəzərə alınıb ki, kimyadan minimum səviyyədə bilik və bacarıqları olmayan müasir insanın təhsilini daha yüksək pillədə inkişaf etdirib onu mühəndis, texnik, psixoloq, iqtisadçı, fizik, biznesmen, kimyaçı və s. ixtisas sahibi kimi formalaşdırmaq çətindir.

Fəal interaktiv metodlar şagirdlərdə özünüinkişaf bacarığının aşılanması baxımından çox əhəmiyyətlidir. Şagirdin inkişafının təməlində tədqiqatçılıq, yaradıcılıq qabiliyyətləri əsas rol oynayır. Erkən dövrlərdən başlayaraq şagirdlərin tədqiqatçılıq, axtarış qabiliyyətlərinin öyrənilməsi və inkişaf etdirilməsi müasir məktəbin başlıca hədəflərindəndir. Elmi-tədqiqatçılıq fəaliyyəti, öz növbəsində, şagirdlərin yaradıcılıq qabiliyyətlərinin formalaşmasına kömək edir.

Şagirdlərin elmi-tədqiqatçılıq fəaliyyətinə cəlb edilməsi üçün layihələşdirilmiş fəaliyyət sistemi lazımdır. Layihələşdirilmiş fəaliyyət sistemi şagirdlərin yaradıcılıq qabiliyyətlərinin aşkar edilməsi, onların intellekt səviyyəsinin inkişafı üçün münbit zəmin, şərait formalaşdırır.

Mən 17 ildir ki, kimya müəllimi kimi fəaliyyət göstərirəm. Bu illər ərzində şagirdlərin kimya elminə həvəsləndirilməsi və kimyanın insan həyatında əhəmiyyətini dərk etmələrinə nail olmaq üçün iş planı tərtib etmişəm. Bu planın tərtibində əsas məqsədim diaqnostik üsulla tədqiqata həvəs göstərən, elmi araşdırmalarda iştirak etmək istəyən şagirdləri seçmək olub.

Təcrübə göstərir ki, şagirdlərin bir qismi elmi tədqiqata həvəs göstərmirlər. Onlarda kimya elminə maraq yaratmaq üçün ardıcıl, sistemli iş aparmaq, şagirdlərlə ünsiyyət qurmaq, hər birinin bacarıq və qabiliyyətlərini aşkar etmək lazımdır. Bunun üçün elə ilk kimya dərslərindən şagirdləri elmi-kütləvi ədəbiyyatla tanış etmək, onlara müstəqil mütaliə üçün tövsiyələr vermək məqsədəuyğundur. Bu elmin nə qədər vacib olduğunu, müasir dövrdə əhəmiyyətini şagirdlərə çatdırmalıyıq. Bu məqsədlə M.V.Lomonosovun kimya haqqında mülahizəsini şagirdlərə çatdırırıq: "Kimyanın əlləri çox geniş şəkildə insanın işlərinə müdaxilə edir". Beləcə dərs prosesində addım-addım faktların toplanmasından ümumiləşdirməyə doğru gedərək kimyəvi anlayışlar və qanunlar mənimsənilir.

Elmi-tədqiqat işinə qoşulan şagirdlərdə tədricən kimya elmi üzrə axtarışa, eksperimentə maraq oyanır. Müəllim tərəfindən düzgün istiqamətləndirilmiş iş şagirdlərdə elementar bilikləri sərbəst şəkildə araşdırma bacarığı aşılayır. Şəxsi təcrübəm əsasında deyə bilərəm ki, araşdırma layihələri şagirdlərə axtarış və tapıntı sevinci gətirir, onlarda özünə inam yaradır, elm dünyasını öz gözləri ilə görməyə kömək edir. Bu yolla şagirdlər kimya fənnini sevməyə başlayır.

Əgər insan davranışına nəzər yetirsək görərik ki, onun hər sahədə yaradıcılığı iki davranış növünə ayrılır. Davranış növlərindən birini müşahidələr əsasında ərsəyə gətirmək olar, bu növ fəaliyyət açıq şəkildə bizim yaddaşımızla bağlıdır. Onun həqiqiliyi odur ki, insanın daha öncə istifadə etdiyi və gördüyünü xatırlayaraq etdiyi davranışdır. Bu fəaliyyətdən başqa insan davranışında yaradıcı fəaliyyət də var ki, o da insanın yaddaşından, təcrübəsindən deyil, əqli yaradıcılığından irəli gəlir və bunun əsasında da yaradıcılıq qabiliyyəti durur. Yaradıcılıq qabiliyyəti insana xas olan elə bir keyfiyyətdir ki, bu keyfiyyət insan müvəffəqiyyətinin fərqli yaradıcılıq fəaliyyətində aşkara çıxır.

Yaradıcılıq qabiliyyəti yalnız rəssam yaradıcılığında deyil, elmi yaradıcılıq qabiliyyətində və texniki yaradıcılıq fəaliyyətində, o cümlədən kimya sahəsində olan fəaliyyətdə də mühüm rol oynayır. Şagirdlərin hər bir fənn üzrə yaradıcılıq qabiliyyətinə pedaqoqlar və psixoloqlar tərəfindən nəzər yetirilməlidir. Mən bir kimya müəllimi kimi çalışıram ki, şagirdlərdə kimya fənninə dərin maraq oyadım, onların yaradıcılıq qabiliyyətini inkişaf etdirim. Şagirdlərin kimyanın qanunlarını mənimsəməsi, həmin qanunlardan düzgün nəticə çıxarması və kimya elminin başqa elmlərlə inteqrasiyasını dərk etməsi bu baxımdan mühüm əhəmiyyət kəsb edir.

Könül MƏMMƏDOVA,

Kürdəmir şəhər M.Rəsulzadə adına

2 nömrəli məktəb-liseyin kimya müəllimi

Azərbaycan müəllimi.- 2013.- 13 dekabr.- S.11.