Şərəfli
ömür yolu
Ömürdən səhifələr:
Telman Həmzağa oğlu Cəfərov
(Vəlixanlı) 1963-cü ildə Yardımlı rayonunun Vəlixanlı
kəndində anadan olmuşdur. Ali məktəbi fərqlənmə
diplomu ilə bitirdikdən sonra 1985-1988-ci illərdə rus dili
və ədəbiyyatı müəllimi kimi
çalışmışdır. Elmə olan həvəsi
onu 1988-ci ildə Bakı Slavyan Universitetinin (əvvəlki
M.F.Axundov adına APRDƏİ) aspiranturasına gətirmişdir.
Aspirantura müddətində əsgəri borcunu yerinə
yetirən T.Cəfərov 1992-ci ildə "M.Y.Lermontovun nəsri
Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığı və tərcümələrində"
adlı namizədlik, 2004-cü ildə isə "Qədim rus
ədəbiyyatında slavyan-türk əlaqələri"
adlı doktorluq dissertasiyasını uğurla müdafiə
etmişdir.
Ali məktəbdəki
fəaliyyəti Bakı Slavyan Universitetinin rus ədəbiyyatı
və onun tədrisi kafedrasında laborant vəzifəsindən
başlamışdır. Hazırda həmin kafedranın
professorudur.1996-cı ildə Bakı Slavyan Universitetinin təsisçiliyi
ilə fəaliyyətə başlayan Məktəb-Lisey
Kompleksinin (əvvəlki "Turan" Humanitar Liseyi)
direktorudur. 1993-cü ildə yaradılmış "Mütərcim"
Tərcümə və Nəşriyyat-Poliqrafiya Mərkəzinin
təsisçisidir.
Filologiya
elmləri doktoru, professor Telman Cəfərovun həyat yolundan
son dərəcə xəsisliklə verdiyimiz fraqmentlərdən
də aydın görünür ki, söhbət fəaliyyət
dairəsi bir çox sahəni - müəllimlik, alimlik,
jurnalistlik, tərcüməçilik, təsisçilik,
naşirlik və s. əhatə edən ziyalıdan gedir. Belə
şəxsiyyətlər haqqında danışanda istər-istəməz
XIX əsrin maarifçi ziyalıları yada düşür.
Fəaliyyətin çoxşaxəliliyi bu böyük
insanların önəmli cəhəti idi, əsas amal isə
xalqa, vətənə xidmət idi.
"Mənə
bir hərf öyrədənin 40 il qulu olaram" (Hz.Əli). Professorun fəaliyyət istiqamətlərinin
hər biri öyrənilməyə layiqdir. Ancaq bunların
içərisindən müəllimlik qırmızı xətt
kimi keçir, digər sahələr də məhz
sözün geniş mənasında müəllimliyin ətrafında
birləşir. T.Cəfərov nə edirsə etsin, əsas məqsədi öyrətməkdir.
Biz isə hələlik onun pedaqoji anlamda başa
düşülən müəllimlik fəaliyyətini nəzərdən
keçirək. Telman müəllim bu sənətə sadəcə
jurnal götürüb sinfə daxil olmaq kimi
baxmamışdır. Professorun fikrincə, sinif, auditoriya
xalqın, millətin tale yüklü məsələlərinin
həll olunduğu yerdir. Bu isə müəllimin üzərinə
son dərəcə yüksək məsuliyyət qoyur:
"Milli mentalitetimizin və mədəniyyətimizin, din və
dilimizin üstünlüklərini, geosiyası mövqeyimizi və
iqtisadi potensialımızı öz xeyrimizə sərf etməyin,
dünyaya inteqrasiya və qloballaşma meyillərinin Azərbaycan
insanının rifah və marağına yönəltmək
yolunun məktəb və universitet auditoriyasından
keçdiyini yaxşı anlayıram". Bu sözlər T.Cəfərovun
özünə məxsusdur.
Otuz illik müəllimlik fəaliyyətinin təxminən
20 ilini onunla birgə olmuşam. Və bu, mənə əsas
verir deyim ki, T.Cəfərov həmin yuxarıda sitat gətirdiyimiz
ideyaya qulluq etdiyini işində, əməlində artıq
sübut etmişdir. Müqəddəs yol - müəllimlik
1985-ci ildə Azərbaycanın cənnət guşəsi olan
Yardımlının Vəlixanlı kəndindən
başlamış və hazırda Bakı Slavyan Universitetinin
auditoriyalarında davam edir. İstər gənc
yaşlarında işlədiyi kənd məktəbinin, istər
ali məktəbin, istərsə də direktoru olduğu BSU
MLK-nın vaxtilə tələbəsi və şagirdi
olduğu müdavimlərinin xoş sorağı
dünyanın hər yerindən gəlir.
1990-cı
illərdə respublikada kütləvi şəkildə özəl
ali məktəblər təsis edilməyə başladı.
Telman müəllim burada da fərqli və mən deyərdim
ki, daha münasib və uğurlu yol seçdi: ali məktəb
nəzdində orta ümumtəhsil məktəbi yaratmaq təşəbbüsünü
irəli sürdü. Ən yaxşı müəllimləri
işə cəlb etdi, şagirdlər imtahanla seçilib
liseyə qəbul edildi. Bunlar təhsilin yüksək səviyyəsinin
ilk qarantı idi. Bu il "Ən
yaxşı ümumtəhsil məktəbi" müsabiqəsinin
qalibi olmuş, 900 nəfərdən artıq şagirdi, 110 nəfərdən
çox müəllimi birləşdirən təhsil
ocağı 2010-cu ildə xalqımızın görkəmli
ziyalısı, AMEA-nın müxbir üzvü, rektor Kamal
Abdullayevin təşəbbüsü ilə BSU Humanitar liseyi və
Bakı şəhər 15 nömrəli tam orta məktəbin
bazasında Bakı Slavyan Universiteti nəzdində Məktəb-Lisey Kompleksinə
çevrildi.
Müəllim
işləyib təkcə özünə cavabdeh olmaq bir
ayrı, direktor olub böyük bir kollektivin məsuliyyətini
daşımaq isə ayrı məsələdir. Mən bu
yazıda MLK-nın müəllim və şagird kollektivinin
uğurlarından danışmaq istəmirəm. Bu, ayrı
söhbətin mövzusudur və mətbuatda müəyyən
qədər işıqlandırılmışdır.
Sözsüz ki, bu nailiyyətlərin əldə
olunmasında Telman Cəfərovun rolu əvəzolunmazdır.
Kollektivdə hamı bilir ki, Telman müəllimi hər
hansı bir işdən razı salmaq çox çətindir;
ondan da yaxşısını, ondan da uğurlusunu tələb
edəcək - kollektivin hər bir üzvünə
qarşı da, özünə qarşı da belədir.
İşgüzarlıq, özünə tənqidi
yanaşmaq, həmişə irəliyə can atmaq - bunlar bir
direktor kimi T.Cəfərovun əsas iş üslubudur.
Bir
müəllim kimi professor Telman Cəfərov yaxşı
başa düşür ki, keyfiyyətli dərslik tədrisi
irəli aparan əsas amillərdən biridir. Odur ki həm
müasir dərsliklərin müzakirəsində yaxından
iştirak edir, müasir təlim texnologiyalarına, innovasiya və
yanaşmalara, elmi mənbələrə əsaslanmış
təkliflər irəli sürür (N.Mirzənin "Ana
dilimiz. Əlifbamız. Təhsilimiz və konfliktologiya elmi
haqqında bəzi mülahizələr" kitabına ön
söz - Bakı, 2009; Ümumtəhsil məktəblərinin
yuxarı sinifləri üçün təhsil standartları
və tədris planları barədə - Bakı Dövlət
Universitetində keçirilən "Müasir şəraitdə
ümumtəhsil məktəblərində tədrisin keyfiyyətini
yüksəltmək yolları" mövzusunda respublika elmi
konfransındakı məruzənin tezisləri, 2011; Kurikulum
konkret hədəflərə ünvanlanmış milli təhsil
konsepsiyasıdır - "Azərbaycan müəllimi" qəzeti,
2012, 21 dekabr; Orta məktəblər üçün alternativ
dərsliklər zamanın tələbidir -"525-ci qəzet", 2013, 25 may;
Bizdə obyektiv təhsil ekspertləri institutu
formalaşmayıb - "Palitra" qəzeti, 2013, 5 iyun və
s.), həm də digər tərəfdən ali və orta
ümumtəhsil məktəbləri üçün proqram, dərslik
və dərs vəsaitləri tərtib edir. Metodist alimin ali məktəblər
üçün tərtib etdiyi proqramlar, "Qədim rus ədəbiyyatı",
"Rus ədəbiyyatı tarixi" adlı dərs vəsaitləri,
orta ümumtəhsil məktəblərin 7, 8 və 11-ci sinifləri
üçün hazırladığı "Literatura" dərslikləri,
"Məktəblinin ədəbiyyat lüğəti" və "Məktəblinin
lüğəti" adlı vəsaitləri pedaqoji ictimaiyyət
tərəfindən yüksək qiymətləndirilmişdir.
Müəllim
təəssübkeşliyinin nəticəsidir ki, professor
Telman Cəfərov təhsilin, pedaqoji məsələlərin,
məktəbşünaslığın problemlərinə
biganə qala bilmir. Professorun dövri mətbuatda dərc
olunan, konfranslarda, yığıncaqlarda səslənən
onlarla məqaləsinin, məruzə və
çıxışlarının adını çəkmək
olar ki, təhsilimizin uğurlu inkişafına işıq
salır, çətinlikləri, nöqsanları və
onların həlli yollarını göstərir.
"Alimdir
gözümdə ən uca insan" (N.Gəncəvi). Professor
Telman Cəfərovun bir alim kimi də fəaliyyət dairəsi
genişdir. Bu fəaliyyətin əsas istiqaməti rus ədəbiyyatının
Azərbaycanda tanınması olsa da, ədəbiyyat tarixi, tərcüməşünaslığın
problemləri, Azərbaycan ədəbiyyatının xaricdə
tanınması, xalqlararası ədəbi əlaqələr,
pedaqogikanın müxtəlif sahələri kimi qlobal məsələlərə
dair də alimin onlarla əsərləri var. Alim 200-dən
artıq elmi məqalənin, 20-dən çox kitabın
müəllifi və tərtibçisi kimi tanınır. T.Cəfərov
xaricdə keçirilmiş onlarla beynəlxalq konfrans, simpozium
və seminar-treninqlərin fəal iştirakçısı
olmuşdur. Elmin müxtəlif sahələrinə, xüsusilə
qədim rus ədəbiyyatı, Azərbaycan və rus ədəbi
əlaqələrinə həsr olunmuş məqalələri
mütəmadi olaraq xaricdə nəşr edilir. Ədəbiyyatımızın
təbliği və Azərbaycandakı müasir ədəbi
prosesin mənzərəsinin canlandırılması
üçün Moskvada nəşr olunan "Literaturnaya
qazeta" ilə ədəbiyyatşünas alim davamlı əməkdaşlıq
edir. "XV-XVII əsrlər rus ədəbiyyatında türk
elementləri" kitabı 2003-cü ildə Moskvada, "XV-XVII yüzyıl Rus Edebiyyatında
Türkler" adlı monoqrafiyası 2010-cu ildə Türkiyədə,
"Noveyşaya zarubejnaya literatura" adlı kitabda müəllifi
olduğu "Azərbaycan ədəbiyyatı" oçerki
2011-ci ildə Alma-Atada çap olunmuş və elmi ictimaiyyət
tərəfindən yüksək qiymələndirilmişdir.
"Qədim Rus və türklər XII-XVII əsrlərin ədəbi
abidələrində" monoqrafiyası Həştərxan
Dövlət Universitetinin nəşriyyatı tərəfindən
çapa hazırlanmışdır.
Tərcümə geniş mənada insanlar
arasında ünsiyyət vasitəsidir. Dilləri, ədəbiyyat
və mədəniyyətləri bir-birinə yaxınlaşdırmaq
işində tərcümə əvəzolunmazdır.
Bütün bunları dərindən bilən T.Cəfərovun
əsas fəaliyyət istiqamətlərindən biri də tərcüməçilikdir.
Bu sahədəki uğurları digər sahələrdən
heç də geridə qalmır. Professor bir tərəfdən
praktik təcüməçi kimi fəaliyyət göstərir,
digər tərəfdən tərcümə nəzəriyyəsi
ilə bağlı elmi məqalələr yazır, respublikada
artıq öz sözünü demiş "Mütərcim"
jurnalına baş redaktorluq edir, digər tərəfdən isə
tərcümə və nəşr işi ilə məşğul
olan böyük bir mərkəzə rəhbərlik və təsisçilik
missiyasını həyata keçirir.
Telman Cəfərovun dahi rus
yazıçısı F.M.Dostoyevskinin "Karamazov
qardaşları" romanını ilk dəfə Azərbaycan
dilinə çevirməsi tərcüməşünaslıqda
hadisəyə çevrildi. Tərcümə kitabına
yazdığı ön sözdə professor Məmməd
Qocayev tərcümənin müsbət məziyyətlərini
qeyd etməklə yanaşı, bu işi qeyrət işi
adlandırır: "Əslində Dostoyevskinin əsərlərinin
Azərbaycan dilinə tərcüməsi bizim tərcümə
məktəbimizin qeyrət işidir,
ziyalılığımızın, elmimizin, mədəniyyətimizin
səviyyəsinin göstəricisidir". Təsadüfi deyil
ki, adıçəkilən tərcümə işinə
görə Telman Cəfərov Azərbaycan
Yazıçılar Birliyinin Tofiq Bayramov adına
mükafatına, Rusiya Elmlər Akademiyasının Rus ədəbiyyatı
İnstitutu və "Rus aləmi" fondunun təsis etdiyi
Beynəlxalq tərcümə mükafatına, Azərbaycan Mədəniyyət
və Turizm Nazirliyinin "Qızıl kəlmə" ədəbi
mükafatına layiq görülmüş, tərcümə
haqqında yüksək rəylər respublika mətbuatı
ilə yanaşı, Moskvada, "Literaturnaya qazeta"da və
"Baku" jurnalında nəşr olunmuşdur.
İdeoloji və dini maneələr
üzündən sovetlər dönəmində dahi rus
yazıçısı L.N.Tolstoyun dilimizə çevrilməmiş
hekayələrini tərcümə edərək kitab şəklində
buraxdırmışdır. Professorun rus avrasiyaçı
alimlər N.Trubeskoy, P.Saviski, E.Xara-Davan, L.N.Qumilyov və
başqalarından etdiyi elmi-pedaqoji tərcümələri
"Avrasiyaçılıq ideyaları müasirlik
prizmasında" kitabında toplanmış,
"Avrasiyaçılıq və azərbaycançılıq:
təmas nöqtələri və yaxınlaşma perspektivləri" adlı elmi-nəzəri
məqaləsi bir sıra ölkələrin nüfuzlu elmi nəşrlərində
dərc edilmişdir.
Keçən əsrin 90-cı illərində
- müstəqilliyin ilk illərində respublikamızda gedən
proseslər, o cümlədən xarici əlaqələrin
(geniş mənada) birbaşa həyata keçirilməsi
dünya dillərindən də birbaşa tərcümə
problemini qarşıya qoydu. Bunu ilkin duyanlardan biri də Telman Cəfərov
oldu və 1993-cü ildə "Mütərcim" Tərcümə
və Nəşriyyat-Poliqrafiya Mərkəzini yaratdı. Əvvəllər
əsasən hüquqi sənədlərin Azərbaycan dilinə
çevrilməsi, xarici şirkət və firmalardan ingilis,
alman, fransız, ispan, türk dillərindən tərcümə
sifarişləri qəbul edən mərkəz tədricən
fəaliyyət dairəsini genişləndirdi, elmi və bədii
əsərlərin, dərsliklərin və s. orijinaldan dilimizə
çevrilməsi işini də uğurla davam etdirdi.
Yarandığı gündən indiyə kimi bu müəssisənin
nəşr etdiyi kitabların sayı yüzlərlədir.
Telman müəllim Prezident sərəncamı ilə nəşr
olunan 10-a yaxın kitabın tərtibçisi və onlara
yazılmış ön sözün müəllifidir.
Bu yaxınlarda professor Telman Cəfərovun
50 yaşı tamam olur. Mənə elə gəlir ki, bu
yaşda həqiqi bir vətəndaş, istedadlı, əməksevər,
cəfakeş maarif xadimi nələri edə bilərdisə,
Telman müəllim onlara nail olub. Amma ona da əminik ki, daim irəli,
daim uğurlara can atan bu şəxsiyyəti yeni-yeni zirvələr
gözləyir.
Akif MƏMMƏDOV,
pedaqogika
üzrə fəlsəfə doktoru, BSU-nun dosenti, BSU
MLK-nın kafedra müdiri
Azərbaycan
müəllimi.- 2013.- 19 iyul.- S.7.