Universitet-texnopark vəhdəti yüksək texnologiyaların və innovativ fəaliyyətlərin inkişaf etdirildiyi məkandır

Müasir dövrümüz dünya iqtisadiyyatının biliklər, texnologiyalar və innovasiyalar əsasında formalaşması və inkişaf etdirilməsi ilə xarakterizə olunur. İnnovasiya adı altında yeni texnologiyalar, yeni məhsul və xidmət növləri, istehsalın, əməyin və idarəetmənin təşkilində yeniliklərdən istifadə başa düşülür. İnnovasiyanın yeniliyi, iqtisadi cəhətdən əsaslandırılmış olması, istehsalçıların tələblərini ödəməsi onun zəruri xüsusiyyətləri hesab olunur. Müasir dünyada bütün innovasiya strukturlarının yeni növləri arasında elmi-texnoloji parklar özünün çoxfunksiyalılığı, həll etdiyi məsələlərin müxtəlifliyi ilə seçilir.

Texnoparklar nədir

Qloballaşma dövründə informasiya cəmiyyətinin tələblərinə uyğun olaraq biliklərə əsaslanan iqtisadiyyatın formalaşdırılması ən zəruri məsələlərdəndir. Təsadüfi deyil ki, Azərbaycan Prezidentinin 4 may 2009-cu il tarixli sərəncamı ilə təsdiq edilmiş "Azərbaycan Respublikasında 2009-2015-ci illərdə elmin inkişafı üzrə Milli Strategiya"da bu məqsədlə, yəni ölkəmizdə biliklərə əsaslanan iqtisadiyyatın formalaşdırılması üçün elmi-texniki infrastrukturun modernləşdirilməsi, elmin, təhsilin və istehsalatın inteqrasiyasının təmin edilməsi, innovasiya siyasətinin səmərəsinin artırılması mühüm fəaliyyət istiqamətləri hesab olunmuş, innovasiya fəaliyyəti infrastrukturunun inkişaf etdirilməsi, o cümlədən texnoparkların, texnoloji mərkəzlərin, biznes inkubatorlarının şəbəkəsinin genişləndirilməsi bir vəzifə olaraq qarşıya qoyulmuşdur.

Bəs texnoparklar nədir, bu qurumlar özlərində nələri ehtiva edirlər?

Mövcud informasiyalardan məlum olur ki, texnoparkların yaradılmasında əsas məqsəd biliklərin və ixtiraların texnologiyalara, həmin texnologiyaların isə kommersiya məhsuluna çevrilməsi, tədqiqatlara yönəldilmiş milli xərclərin səmərəliliyinin yüksəldilməsi, kiçik elmtutumlu sahibkarlıq sektoru vasitəsi ilə texnologiyaların sənayeyə ötürülməsi, elmtutumlu firmaların formalaşması və onların bazarda təşəkkülü, elmtutumlu biznes sahəsində müəssisələrin dəstəklənməsi, sənayenin struktur yenidənqurulması, regional qeyri-mütənasib inkişaf səviyyəsinin azalması, məşğulluq probleminin qismən həlli, yüksək texnologiyalar sahəsində elmi-texniki nailiyyətlərin sürətli tətbiqidir. Bu qurumlar eyni zamanda yüksək texnologiyalara əsaslanaraq inkişaf etdirilən sənaye sahələrinin gücləndirilməsi, yeni bölgələrdə sənayenin inkişafının dəstəklənməsi, innovativ fəaliyyətlərin həyata keçirilməsi, təhsil və daha təsirli elmi-texniki nəticələrə malik fəaliyyət sahələri ilə səmərəliliyin artırılması, beynəlxalq arenada rəqabət qabiliyyətinin yüksəldilməsi məqsədlərini də güdür.

Deyilənləri ümumiləşdirsək deyə bilərik ki, texnoparklar kiçik və orta elmtutumlu innovasiya şirkətlərinin inkişafı üçün maksimum əlverişli mühitin formalaşdığı elm-istehsalat komplektidir və əsasən elmi fəaliyyətin nəticələrinin məhsula çevrilməsi və bazara çıxarılmasının təşkili ilə məşğul olurlar.

Texnoparkların əsas struktur vahidi mərkəzlər hesab olunur. Buraya innovasiya-texnoloji mərkəz, tədris mərkəzi, məsləhət mərkəzi, informasiya mərkəzi, marketinq mərkəzi, sənaye mərkəzi, maliyyə-sığorta mərkəzi, mühasibat-audit mərkəzi, strateji tədqiqat mərkəzi daxildir. Dünya iqtisadiyyatında texnoparklar innovasiyalı iqtisadiyyatın əsas hərəkətverici qüvvəsi hesab edilir. Milli iqtisadiyyatın yeni sahələrinin formalaşmasında və rəqabətqabiliyyətli olmasında texnoparkların böyük rolu vardır.

Məsələn, ABŞ, Hindistan, Çin və s. kimi ölkələr İKT sahəsində dünya səviyyəsində qabaqcıl olmalarına görə məhz texnoparklara minnətdardırlar.

Müasir dövrdə informasiya cəmiyyətinin biliklərə əsaslanan iqtisadiyyatın qurulmasında texnoloji biliklərin mərkəzinə çevrilən universitetlər mühüm rol oynadığından ali məktəb texnopark vəhdətinin yaradılması da son illər geniş inkişaf tapmışdır.

Belə texnoparklar bir və ya bir neçə universitet, həmçinin elmi-tədqiqat mərkəzləri ilə birbaşa və ya ortaq fəaliyyətləri ilə əlaqədar olub, tərkibində elmi nəticələrə və yüksək texnologiyalara əsaslanan şirkətlərin yaranmasına və onların inkişafına təşəbbüs göstərmək məqsədi ilə qurulur. Universitet texnoparkda fəaliyyət göstərən şirkətlərə innovativ elmi nəticələrin transfer edilməsi və işin idarə olunması sahələrində dəstək verir. Bu proseslərdə bütün yanaşmalar təşəbbüskarlıq və müəllif hüquqlarının qorunması müstəvisində həyata keçirilir. Beləliklə, texnoparklar yeni ideyaların formalaşmasından başlayaraq onların tətbiq olunması və inkişaf etdirilməsinədək hərtərəfli şəraitin olduğu innovativ fəaliyyətləri təmin edən məkandır. Başqa sözlə, texnoparklar insan kapitalını sürətlə inkişaf etdirən, yüksək texnologiyalar istehsal edən qurumlardır. Belə qurumlar universitetlərin tərkibində olduqda daha aktiv fəaliyyət göstərə bilirlər.

Bu barədə əməkdaşımıza ətraflı məlumat verən Qafqaz Universiteti Texnoparkının direktoru, dosent İsa Qasımovun bildirdiyinə görə, yüksək texnologiyalar istehsalının 4 təməl tərəfi vardır:

- Araşdırmaçı bacarıqları və həvəsi olan insan gücü;

- Yetərli məlumat bazası;

- Yetərli maliyyə dəstəyi;

- Proqramlı bir şəkildə elmi tədqiqatların aparılması.

Dünya standartlarına əsasən texnoparkların əsas hədəfləri universitetlərin təhsil, tədris və araşdırma fəaliyyətlərini dəstəkləyərək daha səmərəli nəticələr əldə etmək; sənayenin rəqabət gücünü artırmaq, yüksək texnologiyalara əsaslanan regional və iqtisadi inkişafı sürətləndirməkdir.

Texnoparkların tarixi

Texnoparklar ilk dəfə ötən əsrin 50-ci illərində ABŞ-da Stenford Universitetinin təşəbbüsü ilə yaradılmışdır. Həmin dövrdə universitetin yerləşdiyi Kaliforniya ştatında ABŞ hökumətinin sifarişi ilə hərbi sənaye məhsulları istehsal edən şirkətlər yüksək texnologiyalar sahəsində də müəyyən irəliləyişlər əldə etmişdilər. Ona görə də Stenford Universiteti bu şirkətlərə özünün boş qalmış ərazisində icarə yer vermək qərarına gəlir. Belə ki, boş qalmış həmin ərazilərin satılması Lilend Stenfordun vəsiyyəti ilə qadağan olunmuşdu. Bundan başqa, həmin şirkətlər bu və ya digər formada universitetlə əlaqəli şəkildə fəaliyyət göstərirdilər. Həmin ərazidə tikintinin başa çatması, infrastrukturun formalaşması və elmi parkın yaradılması üçün təxminən 30 il vaxt lazım gəlir. Silikon vadisi bu gün çox məşhur olan "Hewlett-Packard", "Polaroid", "Eastman Kodak", "General Electric", "Shojkley Transistor", "Lockheed" kimi şirkətlərin ilkin özünütəsdiq meydanı olub. Buna baxmayaraq ilk illərdə Birləşmiş Ştatlarda texnoparkların yaradılması sahəsi çox ləng inkişaf edirdi. Ötən əsrin 70-ci illərində Silikon vadisinin yerləşdiyi 280 hektarlıq ərazi böyüməkdə olan şirkətlərin tələblərinə cavab vermirdi. Belə olan halda vadinin ərazisi genişləndirilərək San-Xosedən San-Fransiskoya qədər uzadıldı. Həmin illərdə kompüter texnikasının sürətli inkişafı, 80-ci illərdə şəbəkə texnologiyalarının yaradılması və 90-cı illərdə İnternetin meydana gəlməsi Silikon vadisini sənaye parkı kimi daha da inkişaf etdirdi.

Yeri gəlmişkən Silikon vadisinin bəzi göstəricilərini diqqətə çatdıraq: hazırda vadidə 2,5 milyon nəfər insan yaşayır və fəaliyyət göstərir. Onların 34 faizi əcnəbidir; vadidə yaşayan hər bir əməkdaş öz şirkətinə ümumilikdə il ərzində 200 min ABŞ dolları qazandırır; vadidə yaşayanların yalnız 43 faizi ali təhsillidir; burada əməkdaşların orta illik əməkhaqqı 70-80 min ABŞ dollarıdır.

Hazırda Amerikada 700-dən artıq texnopark, 150-dən çox İT-park fəaliyyət göstərir. Amerika texnoparkı baza universitetləri əsasında yaranmışdır. Bu park kompleks binadan ibarət olmaqla həm işləmək imkanını, həm də yaşayış şəhərciyi, servis xidmətləri, istirahət və idmanla məşğulluq üçün zonanı özündə birləşdirir. Əsas prinsip - hər şeyin bir yerdə olmasıdır və burada işləyən şəxs heç bir yerə getməməlidir. Əməkdaşlar elə əhvali-ruhiyyəyə köklənməlidirlər ki, günün 24 saatını sanki işləyirlər. Ona görə də onlar bir yerdə yaşamalı və işləməli, burada istirahət etməli, ailə-uşaq problemləri ilə məşğul olmalıdırlar. Yalnız bu halda gözlənilən nəticəni əldə etmək mümkün olur.

ABŞ-dan sonra dünyanın inkişaf etmiş bütün ölkələrində texnoparklar yaradılmış və inkişaf etdirilmişdir. Hazırda dünyada 4000-ə yaxın texnopark fəaliyyət göstərir. Texnoparkları inkişaf etdirmiş ölkələr yüksək texnologiyalara sürətlə yiyələnə bilirlər. Ona görə də dünyanın ən qabaqcıl sənaye markaları həmin ölkələrin adı ilə birbaşa bağlıdır.

Onu da qeyd edək ki, texnoparklar innovasiya infrastrukturunun elementləri kimi dünyanın müxtəlif ölkələrində müxtəlif cür adlanır.

Adlardakı bu fərq bəzi funksional, təşkilati və milli xüsusiyyətlərlə izah olunur. Mahiyyətcə texnoparklar konsepsiyasının əsasını elmi-texniki nailiyyətlərin akademik və digər tədqiqat mərkəzlərindən sənayedə ötürülməsi prosesinin səmərəliliyinin yüksəlməsini və onun mənimsənilməsini sürətləndirmək məqsədi ilə elmi tədqiqatların və zəruri kapitalın ərazi cəhətdən birləşməsi ideyası təşkil edir. Məsələn, Şərq ölkələrində, Rusiyada, eləcə də Azərbaycanda "texnoloji parklar" (texnoparklar) və ya "elmi-texnoloji parklar"; "azad iqtisadi zonalar" birləşmələri qəbul olunduğu halda ABŞ-da bu strukturları "tədqiqat parkları", Böyük Britaniyada "elmi parklar", Koreyada "elmi-sənaye parkları", Fransada və Yaponiyada "texnopolislər", Almaniyada "innovasiya və texnoloji mərkəzlər" və s. adlandırırlar.

Dünya təcrübəsinə görə texnoparkların inkişafında səmərəli nəticələrin təmin edilməsi üçün yüksək texnologiyaların inkişafında elmi tədqiqatların innovativ yanaşmalarla həyata keçirilməsi mühüm rol oynayır.

Texnoparklar Azərbaycan universitetlərində

Azərbaycan ali təhsil müəssisələri arasında texnoparkların yaradılması ideyası son illər meydana gəlmişdir. Lakin bu ideya hələlik iki ali məktəbdə - Qafqaz Universitetində və Xəzər Universitetində reallaşmaqdadır. Müxtəlif sahələrdə təhsilin inkişafına innovativ yanaşmaları ilə fərqlənən Qafqaz Universiteti bu işdə də önə düşüb.

2013-cü ilin yanvar ayında universitetin Elmi Şurasının qərarı ilə təsis edilən Qafqaz Universitetinin texnoparkı "QUTexnopark" adlandırılmışdır. Bu ali məktəbdə texnopark təsis olunarkən qardaş Türkiyənin universitetlərinin bu sahədəki təcrübəsi və modeli əsas götürülmüşdür. Bu məqsədlə iki dəfə Türkiyəyə qrup halında işgüzar səfər təşkil edilmiş, həmin səfərlər zamanı Orta Doğu Texniki Universiteti, İstanbul Universiteti, Yıldız Texniki Universiteti, Hacəttəpə Universiteti, Bilkent Universiteti kimi güclü universitetlərin texnoparklarında geniş müşahidələr aparılmışdır. QUTexnopark formalaşdırılarkən Türkiyə ilə yanaşı İsveç, Rusiya Federasiyası və ABŞ universitetlərinin texnopark təcrübələrindən də istifadə olunmuşdur. Lakin qeyd edək ki, "QUTexnopark" əsasən Orta Doğu Texniki Universitetinin texnopark təcrübəsinə daha çox əhəmiyyət verir.

QUTexnopark istər dövlət, istərsə də özəl sektorlarla sıx əməkdaşlıqda maraqlıdır və bu istiqamətdə görüşlər keçirir.

QUTexnopark texnopark ekosistemini formalaşdırmaq üçün yerli və xarici mütəxəssislərdən istifadə edərək təlimlər verir, təşəbbüskar yanaşmanı inkişaf etdirir.

QUTexnoparkda "SENTRA" MMC, Azer.Net MMC, "MONtech" MMC şirkətləri ilə müqavilə bağlamış və həmin şirkətlərə QUTexnoparkda ofis üçün yer vermişdir.

Qeyd olunduğu kimi, texnoparklarda fəaliyyətlər İnkubasiya Mərkəzlərindən başlayır ki, burada da əsas məqsəd gənc nəsildə olan yenilikçi potensialı üzrə çıxararaq onu inkişaf etdirməkdir. Məhz bu məqsədlə də QUTexnopark hazırda Yeni Fikir Müsabiqəsi layihəsini həyata keçirir.

Yeni Fikir Müsabiqəsinin məqsədi texnologiya sahəsində innovativ fikirlərin ortaya çıxarılmasına və onun reallaşdırılmasına töhfə verməkdir.

Qeyd edək ki, bu yarışmada təkcə Qafqaz Universitetinin təmsilçiləri deyil, bütün Azərbaycan gəncləri, o cümlədən Azərbaycanda təhsil alan xarici vətəndaşlar da iştirak edə bilərlər.

Bu fəaliyyətləri həyata keçirmək üçün QUTexnopark Türkiyə Cümhuriyyəti ODTU Texnoparkı ilə yanaşı, İKT sektorunda fəaliyyət göstərən üç şirkətlə ("SENTRA" MMC, Azer.Net MMC, "MONtech" MMC) birbaşa əməkdaşlıq edir. Gələcəkdə bu cür fəaliyyətlərin daha da genişləndirilməsi planlaşdırılır.

Yeni Fikir Müsabiqəsi

Qeyd etdiyimiz kimi, QUTexnopark qurulduğu gündən texnopark ekosisteminin formalaşdırılması istiqamətində müxtəlif layihələr həyata keçirir. Belə fəaliyyətlərdən biri də Yeni Fikir Müsabiqəsidir (YFM). YFM-nin əsas məqsədi gənclər arasında sahibkarlıq düşüncəsinin inkişaf etdirilməsidir. Müsabiqədə müxtəlif sahələr üzrə (startup ideyası, mobil proqramlar, internet, proqram təminatı, oyunlar, xidmət proqramları, korporativ proqram təminatı, yeni biznes modeli, xidmətlər, robot texnikası, informasiya texnologiyaları, istehlakçı elektronikası və s.) yeni iş fikirlərinin inkişafı təmin ediləcəkdir.

YFM-nin təmin edilməsi üçün www.yenifikir.az elektron veb səhifəsi də istifadəyə verilmişdir.

YFM-ə indiyədək 150 komanda tərəfindən yeni iş fikri ilə müraciət edilmişdir ki, onlardan da 85-i layihələşdirilərək qeydiyyatdan keçmişdir. Müsabiqənin gedişində ilkin qiymətləndirmədən 57 yeni iş fikri 2-ci mərhələyə vəsiqə qazanmışdır. Müsabiqədə 2-ci mərhələ 19-20 aprel tarixlərində yeni iş fikri müəlliflərinin münsiflər heyəti qarşısında təqdimatları həyata keçirilmiş və 19 yeni iş fikri finala vəsiqə qazanmışdır.

YFM-nin ümumi gedişində hər zaman gənclərə müxtəlif təyinatlı görüşlər vasitəsilə yeni ideyaların formalaşdırılması və inkişaf etdirilməsi, eləcə də iş fikirlərinin biznesə çevrilməsinin təmin olunması yolları haqqında təlim və seminarlar verilmişdir.

Finala vəsiqə qazanan yeni iş fikri qruplarına isə xüsusi yanaşaraq 26-27 aprel tarixlərində tanınmış təlimçilər tərəfindən seminarlar verilmişdir. Seminar-təlimlər QUTexnopark İnkubasiya Mərkəzində keçirilmişdir.

Əvvəlcə Qafqaz Universiteti məzunları, hazırda isə StartUp fəaliyyətlərində uğur qazanaraq öz şirkətlərini formalaşdırmış Orxan Əhmədov (MultiBon LLC-nin təsisçisi və direktoru) və onun iş ortağı Coşqun Kərimov finalçı gənclərlə "StartUp-çı olmaq nə deməkdir?" mövzusunda seminar keçirmişdir.

Yeni fikirlərin yeni işlərə çevrilməsində əhəmiyyətli məqamlardan biri də ortaya çıxarılan yeni ideyaların müvafiq formada təqdim edilə bilinməsidir. Bu istər münsiflər heyəti qarşısında, istərsə də investor marağının cəlb edilməsində mühüm əhəmiyyətə malikdir. Ona görə də finalçılara "Təqdimat bacarıqları" mövzusunda seminarın verilməsi təmin edilmişdir. Bu seminar "Azercell Telekom" MMC, Əlavə Dəyər Xidmətləri İdarəolunması Şöbəsi partnyorluq bölməsinin mütəxəssisi Ceyhun Əliyev tərəfindən təqdim edilmişdir.

Bir-birindən maraqlı keçən təlimlər növbəti gün Orta Doğu Texniki Universiteti (ODTU) Texnoparkının vitse-prezidenti, QUTexnopark İdarə Heyətinin üzvü, məşhur təlimçi Dr.Ufuk Batum tərəfindən davam etdirilmişdir. Dr.Ufuk Batumun təqdimatında təşəbbüskarlıq, onun inkişaf etdirilməsi yolları, iş modeli kimi önəmli məsələlər haqqında finalçılar zəruri informasiyalar əldə etmişlər. Hər bir finalçı U. Batum bəylə iş fikirləri haqqında ətraflı müzakirələr apara bilmişdir.

İstər finalçılar, istərsə də digər StartUp-çı gənclərə yeni iş fikirlərinin inkişaf etdirilməsi üçün təlim-seminarların QUTexnoparkın təşkilatçılığı ilə davam etdirilməsi nəzərdə tutulur.

YFM-də finala vəsiqə qazananlar hazırda yeni iş fikirlərini təkmilləşdirməkdə davam edirlər. Bu məqsədlə həmin iş fikirlərinin gerçəkləşdirilməsi və ideya müəllifi gənclərin həyata olan innovativ baxışlarının inkişaf etdirilməsi üçün QUTexnopark tərəfindən finalçılara informasiya dəstəyi ilə yanaşı, mentorluq dəstəyi də təmin edilir.

YFM may ayının sonuna kimi başa çatacaqdır. Müsabiqələrin nəticələrinə əsasən 5 ən yaxşı iş fikrinin müəllifləri QUTexnoparkın İnkubasiya Mərkəzində bir il müddətində ofislə təmin ediləcəklər. Ən yaxşı 3 iş fikrinin müəllifləri isə bununla yanaşı, Türkiyənin qabaqcıl universitetlərindən olan ODTU, İstanbul Texniki Universiteti, Yıldız Texniki Universitetinin texnoparklarında da 1 aylıq ofis imkanı əldə edərək bu texnoparkların ekosistemindən istifadə edə biləcəklər.

Texnoparklarda fəaliyyətlərin əsas başlanğıc və ya yeni iş fikirlərinin formalaşdırılaraq inkişaf etdirilməsində texnoparkın tərkibində fəaliyyət göstərən inkubasiya mərkəzləri mühüm rol oynayır. İnkubasiya mərkəzlərində fəaliyyətlər innovativ fikirlər əsasında formalaşdırılır və inkişaf etdirilir. İnkubasiya mərkəzində yeni iş fikirlərinin yeni işlərə çevrilməsi üçün əlverişli mühit formalaşdırlır.

QUTexnoparkın təsis etdiyi İnkubasiya Mərkəzi fəaliyyətini genişmiqyaslı tutaraq yeni iş fikirlərinin formalaşdırılması, həmçinin yeni iş fikirlərinin yeni işlərə çevrilməsində mühüm rol ala bilmək üçün müxtəlif layihələrin həyata keçirilməsini planlaşdırır. Belə layihələrdən biri "təşəbbüskarlıq seminarları"dır. Həftədə bir dəfə müxtəlif təlimçilər tərəfindən təqdim olunacaq seminarlar gənclər arasında sahibkarlıq yanaşmalarının inkişaf etdirilməsinə xidmət göstərəcəkdir.

Hazırladı: Yusif ƏLİYEV

Azərbaycan müəllimi.- 2013.- 10 may.- S.8.