Valideynləri rus dilində danışa bilməyən uşaqların

bu dildə təhsil alması hansı çətinliklər yaradır?

Övladının yüksək biliyə sahib olması, geniş dünyagörüşü, bacarığı ilə fərqlənməsi hər bir valideynin arzusudur. Bu arzunu reallaşdırmaq üçün valideynlər uşaqlarının məktəb yaşı çatdıqda, hətta 1-2 il daha erkəndən tanış-bilişindən, qohumlarından yaxşı məktəb kimi tanınan, özünün yüksək təlim-tərbiyə prosesi ilə seçilən təhsil ocaqlarını soruşur, qabaqcadan uşaqlarını qoymaq istədikləri təhsil müəssisəsinə gedərək onunla yaxından tanış olurlar. Əlbəttə ki, bu, təbii bir prosesdir və valideyn öz övladı üçün həyatda hər bir şeyin mükəmməlini, yaxşısını istəyir. Ailələrdə məktəbin seçimi ilə yanaşı, ata-ana tərəfindən uşağının hansı dildə təhsil alması məsələsi də gündəmdə durur. Elə valideynlər var ki, nəinki öz ailəsində, eləcə də onu tanıyanlar, əhatə edən insanlar, qohumları ilə yalnız Azərbaycan dilində danışmasına baxmayaraq, uşaqlarının məktəbdə təhsilini rus dilində almasını istəyirlər. Valideynlərdən bəziləri bunu uşaqları rus dilində təhsil alarsa onların daha intellektli, həyatda özünü təsdiqləməsində daha sərbəst olmaları ilə, həmçinin bu dildə tədris vəsaitlərinin çox olması və yaxud digər amillərlə izah etsələr də, bəziləri "şan-şöhrət" xatirinə və ya atalar misalında deyildiyi kimi, "qonşudan geri qalmamaq" üçün edirlər. Öz övladı ilə doğulduğu gündən məktəb yaşına qədər yalnız Azərbaycan dilində danışan, rus dilində tək bir kəlmə belə bilməyən və həmin dildə danışılan ən sadə sözləri başa düşməyən valideynlərin əslində, uşağının bu dildə təhsil alması ilə bağlı seçimini nə dərəcədə düzgün saymaq olar? Doğrudanmı, belə ailələrin uşaqları onların ata-analarının dediyi kimi, təkcə məktəbdə təhsillərini rus dilində almaqla nəinki bu dili çox rahat şəkildə, asanlıqla öyrənər, hətta fikirlərini sərbəst şəkildə bildirə bilərlər? Bu məsələ ilə bağlı pedaqoq və psixoloq fikrini bilmək düşünürük ki, valideynlərimizlə yanaşı, oxucularımız üçün də maraqlıdır.

Belə şagirdlərlə məşğul olarkən çoxlu problemlərlə üzləşirik

Nailə ŞÜKÜROVA,

Bakı Avropa Liseyinin rus bölməsinin ibtidai sinif müəllimi

- Əslində ailəsində hər zaman Azərbaycan dilində danışan, rus dilini bilməyən valideynlərin övladlarının məhz rus dilində təhsil almaq istəməsi rus bölməsində dərs deyən müəllimləri də düşündürür. Biz müəllimlər tədris prosesində valideynləri rus dilində danışa bilməyən ailələrdən olan şagirdlərlə məşğul olarkən bir çox çətinliklərlə üzləşirik. Mən bunlardan bir neçəsini qeyd etmək istərdim. Məsələn, tapşırıqları icra edərkən evdə uşağa yardım olunmur; uşaq çalışmanın və verilən tapşırığın, dərsliyin mənasını anlamır; mətnin yazılı, şifahi nəqlində və mənasında çətinlik çəkir; isim və sifətlərin sonluqlarında orfoqrafik və üslub səhvləri buraxır; imlaların yazılışı zamanı səsləri eşitdiyi kimi yazdığı üçün tez-tez səhvlər edir. Beləliklə, həmyaşıdları ilə müqayisədə rusdilli olmayan uşaqların nitqinin inkişafı ləng gedir. Uşaq proqramdan geri qalmağa başlayır və təlimə marağı itir. Nəticədə o, proqramı mənimsəmir.

Bilirsiniz, ailəsində rus dilindən istifadə edilməyən, ata-anası, onu əhatə edənlərlə yalnız Azərbaycan dilində danışan, ünsiyyət quran uşaq rus dili üçün bir növ "xariciyə" çevrilir, yəni heç nə başa düşmür.

Fikrimcə, uşağın rus dilində ünsiyyət qurması üçün rusdilli mühitdə olması mütləq şərtdir. Məktəbəqədər dövrdə dil vərdişləri formalaşdığı üçün uşağın inkişafında bu mühitin yaradılması xüsusilə vacibdir. Məhz bu dövrdə uşaq onu əhatə edən mühitlə tanış olur, sözləri, söz birləşmələrini və şeirləri asanlıqla yadda saxlayır. Mən həmin uşaqlarla məşğul olarkən müxtəlif forma və üsullardan istifadə edirəm. Məsələn, şeirlərin əzbərlənməsi uşaqlarda yaxşı danışıq və normal intonasiya əldə etmək üçün ən yaxşı üsullardandır. Söz ehtiyatının çoxaldılması söz düzəltmək üçün vacibdir. Uşaqlar yeni söz yaratmağı sevir. Şagirdlər şifahi xalq ədəbiyyatı - nağıllar, əfsanələr, atalar sözləri ilə tanış olmalıdırlar. Onlar kino və cizgi filmlərinə tamaşa etməli, audio diskləri dinləməli və öz sözləri ilə öyrəndiklərini nəql etməlidirlər. Rus dilində olan uşaq tamaşalarını izləmək də uşaqların bu dili öyrənməsində effektiv nəticə verir. Belə ki, burada uşaq təkcə rus dilində düzgün nitqi eşitmir, həm söz ehtiyatını artırır, həm də estetik inkişaf əldə edir. Bu uşağın inkişafında motivasiya olur, rus dilini öyrənməsində əhəmiyyətli rol oynayır. Yazı bacarıqlarını formalaşdırmaq üçün isə mən tədris prosesində izahedici, xəbərdaredici imlalardan və yaddaş üzrə məktubdan istifadə edirəm.

Valideynlərdən heç olmazsa biri uşaqla

rus dilində ünsiyyət qura bilməlidir

Bahar KƏRİMOVA,

Bakı Avropa Liseyinin psixoloqu

- Doğrudan da bir sıra ailələrdə valideynlər övladlarının orta məktəbin rus bölməsində təhsil almalarına üstünlük verirlər. Bu hal hətta valideynlərdən heç birinin rus dilini bilmədikləri ailələrdə də müşahidə olunur. Valideynlərlə bunun səbəbini araşdırdıqda onlar bir sıra arqumentlər gətirirlər. Məsələn, rus dilində resurslar daha genişdir; bu dildə vəsaitlər daha mükəmməldir; rus dilində təhsil alan uşaqların dünyagörüşü daha geniş olur; bu dildə təhsil almaq daha prioritetlidir və s.

Əslində hər bir valideyn övladının orta məktəbdə təhsilini hansı dildə alacağını müəyyənləşdirərkən birinci növbədə bu barədə uşağın özü ilə də söhbət etməlidir. Təəssüf ki, bir çox valideynlər belə hesab edirlər ki, uşaq çox balacadır və hələ onun bu məsələ ilə bağlı fikrini soruşmaq düzgün deyil. Ata-ana düşünür ki, altı yaşında uşaq özünün hansı dildə təhsil almasını bilə bilməz, o hələ hər hansı bir qərarı verə biləcəyi yaşda deyil. Lakin hörmətli valideynlər, unutmayın ki, hər uşaq körpə yaşlarından bir şəxsiyyət kimi formalaşmağa başlayır. Hər bir uşaq bu yaşda nəyin onun xoşuna gəlməsini və ya nəyin gəlməməsini söyləyə bilər. Övladını məhz hərtərəfli inkişaf etmiş, müstəqil fikirli, özünəinamlı və s. keyfiyyətlərə malik bir şəxsiyyət kimi formalaşdırmaq hər bir valideynin əsas məqsədi olmalıdır. Bu nəyə görə vacibdir? Təcrübə göstərir ki, uşaq onun istəyinin əksinə olaraq rus bölməsində təhsil almağa məcbur edildikdə bu, onlarda bir sıra problemlərə səbəb ola bilər. Belə ki, uşaq tamamilə məktəbə getməkdən imtina edə bilər, sinif yoldaşları ilə ünsiyyətdə bir sıra problemlər yaranar, aqressiya halları müşahidə olunar, xüsusilə əgər uşaqda emosional şəxsi sahədə artıq hər hansı problemlər mövcuddursa. Valideynlərdən heç birinin rus dilini bilməməsi isə ailədə bu problemləri daha da dərinləşdirir.

Uşağın hər hansı bir dili öyrənə bilməsi, o dildə ünsiyyət qurması üçün birinci növbədə onun mühiti düzgün təşkil olunmalıdır. Valideynlərdən heç olmazsa biri bu dildə uşaqla ünsiyyət qura bilməlidir. Övladının təhsilini rus dilində almasını planlaşdıran valideynlər yaxşı olar ki, tez-tez onu teatra aparsınlar, rus dilində inkişafetdirici cizgi filmlərinə birlikdə baxsınlar, müxtəlif oyunlar oynasınlar, şəkilli nağıl kitablarını müzakirə etsinlər.

Sual oluna bilər ki, bunları nəyə görə etmək vacibdir? Bilirsiniz, teatrda, cizgi filmlərində, oyunlarda emosionallıq var, onlar uşaq üçün maraqlı olur. Bununla da onun şüuraltı sahəsinə təsir olur, şagird dili asanlıqla öyrənir, o dildə ünsiyyətdə olmağı xoşlayır. Əgər valideynlər uşağın rus dilində təhsil almasını bir məqsəd kimi qarşılarına qoyublarsa yaxşı olar ki, bu cür mühit uşaq məktəbə getməmişdən əvvəl yaradılsın. Əks halda həm uşaq, həm də valideyn bir sıra çətinliklərlə rastlaşa bilər. Bu səbəbdən də hər bir valideyn övladının hansı dildə təhsil alması üzərində düşündükdə rus dilində tədrisin daha prioritetli olmasını və sair üstünlüklərə malik olmasını deyil, ilk növbədə övladının emosional, intellektual, fiziki inkişafının və hərtərəfli inkişaf etmiş şəxsiyyət kimi formalaşdırmağın daha prioritetli bir məsələ olduğunu düşünməlidir. Şagirdin idrak prosesləri düzgün inkişaf etdirildikdə, dərin, çevik təfəkkür formalaşdıqda hər hansı bir dilə yiyələnməsi və həmin dildə olan resurslardan faydalanmaq onun üçün problem yaratmır.

Sonda məni həm valideyn, həm də psixoloq kimi artıq neçə illərdir ki, narahat edən bir mühüm məsələni də xüsusilə qeyd etmək istərdim. Bu nədir? Çox təəssüflə qeyd etmək istərdim ki, cəmiyyətimizdə daha çox uşağın intellektual sahəsinin inkişaf etdirilməsinə diqqət verilir, lakin onun emosional sahəsinin inkişafına demək olar ki, diqqət yetirilmir. Əslində şəxsiyyətin hərtərəfli formalaşması, öz bilik və bacarıqlarını lazımi səviyyədə göstərə bilməsi, özünü həyatda xoşbəxt sanması üçün bu iki sahənin bərabər səviyyədə inkişaf etdirilməsi vacibdir.

Mən fikirlərimi bütün valideynlərə ünvanladığım sualla yekunlaşdırmaq istərdim: "Gəlin düşünək, emosional, mənəvi sahəmizdə problemlər olduqda həqiqətənmi biz həyatda yüksək nailiyyətlər əldə edə bilmişik və özümüzü xoşbəxt hesab etmişik?". Məncə, bu barədə bir daha dərindən fikirləşməyə dəyər.

Söhbəti qələmə aldı: Samirə KƏRİMOVA

Azərbaycan müəllimi.- 2013.- 11 oktyabr.- S.5.