Tanınmış imzalar

Ədəbiyyat dərsliyini yaxşılaşdırmalı

...Ədəbiyyat dərsliklərinin yaradılmasında Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığının böyük xidməti vardır. Neçə illərdir ki, görkəmli ədəbiyyatşünaslarımızın yaratdıqları dərsliklər yeni nəslin yetişməsinə yaxından kömək edir. Ancaq xalqımızın getdikcə artan mənəvi tələbləri ölkəmizin qarşısında duran yeni, böyük vəzifələr... bu dərslikləri nəzərdən keçirmək, keyfiyyətini daha da yaxşılaşdırmaq ehtiyacını irəli sürür.

1955-ci ildə orta məktəbin VIII sinfi üçün Həmid Araslı yoldaşın yazmış olduğu ədəbiyyat dərsliyinin yeni, dördüncü çapı nəşr edilmişdir. Məlum olduğu üzrə, VIII sinifdə Azərbaycan ədəbiyyatının geniş və zəngin tarixinin əsasları öyrədilir. Eyni zamanda rus və Qərbi Avropa ədəbiyyatının mühüm hadisələrinə burada yer verilmişdir. Bu dərslik VIII sinif şagirdlərini dünya ədəbiyyatı ilə tanış etmək üçün yeganə ciddi və əsaslı bir mənbədir. XIX əsrə qədər ədəbi inkişaf, klassiklərin ən görkəmli əsərləri, bədii əsərlərin mətnlərinin müfəssəl öyrənilməsini, bədii ədəbiyyatın tərbiyəvi təsirinin təmin edilməsi, ədəbiyyat tarixi və nəzəriyyəsinin əsasları ilə tanışlıq bu dərslikdən tələb olunan ən mühüm məsələlərdir.

Bu nöqteyi-nəzərdən dərsliyə yanaşdığımız zaman, hələ onun sovet məktəbləri üçün yaradılmış olan yeni tipli dərsliklərdən xeyli geridə qaldığını etiraf etməyə məcburuq. Təəssüf ki, dərslikdə rus ədəbiyyatı dərsliklərinin yaradılması işində əldə edilən nailiyyətlərdən çox az istifadə olunmuşdur. Məsələn, keçmiş illərdə rus məktəblərində N.Pospelov və P.Şablonskinin "Russkaya literatura" dərsliyi işlədildiyi halda, üçüncü ildir ki, bunun əvəzində S.M.Florinskinin yazdığı daha mükəmməl və daha əlverişli yeni bir dərslik yaradılmışdır. VIII sinif dərsliyinin müəllifi H.Araslı yoldaş rus ədəbiyyatı haqqındakı fəsilləri orijinal və müstəqil surətdə yazmaq əvəzinə, köhnəlmiş və artıq istifadə edilməyən bir dərsliyə əsaslanmışdır. Nəticədə kitabda bir çox ciddi səhvlərə yol verilmişdir...

M.RƏFİLİ,

filoloji elmlər doktoru, professor

"Azərbaycan müəllimi",

2 fevral 1956-cı il, № 5

SSRİ xalqlarının sevimlisi

Mirzə Ələkbər Sabirin böyük sənətkar olduğunu sübut etməyə ehtiyac yoxdur. Azərbaycan xalqının böyük satirik şairi Yaxın və Orta Şərqin bir çox ölkələrində, sosialist Vətənimizdə yaşayan çoxmilyonlu xalqlar arasında sönməz şöhrət qazanmışdır. SSRİ xalqları indi nəinki Sabirin əsərlərinin tərcüməsini öz ana dillərində sevə-sevə oxuyur, eyni zamanda şairin yaradıcılığı haqqında qardaş respublikaların elm ocaqlarında elmi əsərlər yazılır, tədqiqat işləri aparılır.

Belə bir faktı qeyd etmək kifayətdir ki, bu il may ayının 25-də M.V.Lomonosov adına Moskva Dövlət Universitetinin SSRİ xalqları ədəbiyyatı kafedrasında son kurs tələbələrindən Tamara Aleksandrovna Romaniy "Sabir satirasının xüsusiyyətləri" mövzusunda yazdığı diplom işini müvəffəqiyyətlə müdafiə etmişdir.

Əsər haqqında çıxış edən dosent Xalıq Hüseyn oğlu Koroğlu və başqaları gənc diplomçunun bu əsərinə yüksək qiymət vermişlər. Əsər "əla" qiymətə layiq görülmüşdür.

Kafedra həmin diplom işini Bakıya, Nizami adına Dil və Ədəbiyyat İnstitutuna göndərməyi qərara almışdır. Əsər instituta təqdim edilmişdir.

Bu kiçik faktla göstərmək istəyirəm ki, xalqımızın böyük şairi Sabiri SSRİ xalqları yaxından tanıyır, onun həmişə təravətli olan, duzlu, məzəli, eyni zamanda kəskin satira gülüşü ilə dolu olan şeirlərini sevə-sevə oxuyurlar.

Mirzə Ələkbər Sabir bütün Sovet xalqlarının sevimli şairi olmuşdur. Bu bizim fəxrimizdir. Böyük şairimiz Sabir öz ölməz əsərləri ilə illər, əsrlər boyu qardaş Sovet xalqları arasında hörmətlə yad ediləcək və onun əsərləri sevilə-sevilə oxunacaqdır.

Əziz ŞƏRİF,

M.V.Lomonosov adına Moskva Dövlət Universiteti

SSRİ xalqları ədəbiyyatı kafedrasının müdiri, filoloji elmlər doktoru, professor

"Azərbaycan müəllimi",

31 may 1962-ci il, № 43

Uşaq təxəyyülünün bəzi xüsusiyyətləri haqqında

Kəndə xalasının yanına dincəlməyə gəlmiş yeddi yaşlı Ənvər axşam üstü həyətdə oyuncağını axtararkən qonşu qızın ağladığını eşitdi. O, qaça-qaça evə gəlib: - Ana! Ana! Rasiməni canavar apardı, - dedi.

Ana təəccüb etdi: - Necə yəni apardı?

Uşaq çiyinlərini çəkdi: - Apardı də. Axı, onun da uşaqları gəlincik istəyir.

Hamı gülüşdü. Xalası Ənvəri qucağına alıb onu əzizləyə-əzizləyə dedi:

- Sən nə yaman yalançısan! Bir də yalan danışsan canavar gəlib səni də aparar.

Məktəbəqədər yaşlı uşaqlarda belə hallar tez-tez baş verir. Lakin təəssüflə qeyd etmək lazımdır ki, bəzi valideynlər çox vaxt uşağın özündən müxtəlif əhvalatlar uydurmasının mahiyyətini nəzərə almadan, onu yalan danışma kimi qiymətləndirirlər. Bu, ciddi səhvdir.

Yalan danışan uşaq başqalarını aldatmaq və çaşdırmaq məqsədi ilə həqiqəti təhrif edir. Qəsdən yalan danışma uşağın insanlara və həyata saxta münasibətlərinin ifadəsidir. Çox vaxt isə uşaq, əslində qarşısına yalan danışmaq məqsədi qoymur. O, həqiqəti qəsdsiz surətdə təhrif edir. Yuxarıda verdiyimiz nümunə buna misal ola bilər.

Belə hallarda uşağı yalan danışmaqda ittiham etmək, "yalan danışdığı" üçün cəzalandırmaq olmaz. Heç vaxt yalan danışmaq haqqında düşünməyən və bəlkə də bu sahədə hələ təsəvvürü olmayan məktəbəqədər yaşlı uşağı yalançılıqda ittiham etdikdə, onda insanlara etibar və inam azalır, qeyri-səmimi münasibət yaranır. Uşaqda qapalılıq, az danışmaq, başqa adamlarla ünsiyyətdən qaçmaq meyli təşəkkül tapır.

Əlbəttə, uşaq həqiqəti təhrif edirsə, onun səhvini düzəltmək lazımdır. Bu, həm də uşaqları düzgün tərbiyə etmək üçün çox əhəmiyyətlidir. Çünki uşaq həqiqəti təhrif edə-edə tədricən yalan danışmağa adət edə bilər. Lakin bu, valideyndən xüsusi məharət tələb edir...

...Uşaqların həqiqəti qəsdsiz təhrif etməsi, hər şeydən əvvəl, onların qavrayış və təfəkkürünün xüsusiyyətləri ilə əlaqədardır. Müşahidəçilik qabiliyyəti inkişaf etməmiş uşaq cismin əsas xüsusiyyətlərini görə bilmir, daha çox nəzərə çarpan ikinci dərəcəli xüsusiyyətlərə fikir verir. Qavrayışın dəqiq və tam olması müşahidə şəraitindən də çox asılıdır. Uşaq cismi hərtərəfli qavramaq imkanına malik olmadıqda onu adətən səthi qavrayır və gördüyü hadisəni öz təəssüratı səpgisində təsvir edir...

Əbdül ƏLİZADƏ,

V.İ.Lenin adına APİ-nin psixologiya kafedrasının baş müəllimi

"Azərbaycan müəllimi",

13 dekabr 1964-cü il, № 100

Azərbaycan müəllimi.- 2014.- 11 aprel.- S.4.