Baharın müjdəçisi Novruz

İnsan ömrü öz fizioloji inkişaf dinamikasına, məna və məzmununa görə dörd hissəyə bölünür; uşaqlıq, yeniyetməlik, gənclik və ahıllıq dövrünə. Döğulduğu gündən axirət dünyasına qovuşanadək ömrünün qaynar bahar, qızmar yay, solğun payız və müdrik qış mərhələsini yaşayan insan da təbiətin bir parçasıdır. O parçası ki, ulu Tanrı daha sonra nə yaradıbsa, hamısını bu ali varlığın müqəddəs ruhuna mənəvi qida, həyat stimulu yaratmaq üçün isə maddi nemətlər bolluğu kimi bəxş edib. Ümumiyyətlə, bu dünyada nə varsa-hava, su və torpaq və havadan qidalanan bütün canlılar məhz insan ömrünə yaraşıq, bir gözəllik bəxş edir.

Gözəllik isə heç bir nemətlə müqayisə oluna bilməyən ruhi qida mənbəyidir. Boyuna-biçiminə, qəribə taleyinə görə insanlardan heç də seçilməyən təbiət də ağlamağı, gülməyi, kövrəlməyi bacarır. O, bəzən qəzəblənir də. Qara buludlara çevrilən qubarını taleyin bir şimşək dağı kimi dağlara, düzlərə, yamaclara səpələyən ana təbiət yaz gələndə bam-başqa bir görkəm alır. Payızda qızılı yarpaqları özünə yorğan edən, qışda isə duvağa bürünən, uzun qış gecələri mışıl-mışıl mürgüləyən təbiət yazın gəlişi ilə oyanır, könülləri sevindirməyə başlayır. Uca dağlardan "uçan" yel qanadlı şəlalələr, həzin nəğmələri ilə könülləri oxşayan, dərə-təpələrə düzənlərə xoş ovqat gətirən çaylar, yenicə yaşıl örpəyə bürünən alça ağaclarının budaqlarında laylaya bənzəyən cəhcəhəsi ilə ötüşən bülbüllər, baharın gəlişini yaz buludlarının ətəyindən seyr edən qartallar bu gözəl təbiətə vurğun olan insanı ilhama gətirir. Şairlər yazın gəlişi münasibətilə şeirlər yazırlar, bəstəkarlar mahnılar bəstələyirlər, rəssamlar isə bu əsrarəngiz gözəllikdən ilhama gələrək özlərinin ən dəyərli, ən qiymətli tablolarını və başqa sənət əsərlərini yaradırlar. Və qəribə də olsa yaradıcı insanların ilk ilham mənbəyi də elə məhz baharın ilk müjdəçisi sayılan səməni olur. Nur, bərəkət simvolu, bolluq rəmzi olan səməni. Novruz adlandırdığımız bahar bayramının gözəllik ifadəçisi, süfrələrin bəzəyi də elə belinə qırmızı lent bağlanan, öz füsunkar görkəmi ilə gözəlləri xatırladan bu səmənidir. Özü boyda bir gül çələnginə bənzəyən, təbiətin ali varlığı olan insan da bu fəsildə kini - küdurəti atır, küsülülər barışır, oğlanlar qızlara elçi düşür, bir sözlə, hər evdə, hər küçədə, hər kənddə, hər şəhərdə əsil bayram əhvali-ruhiyyəsi yaşanır. Novruz bir də onunla müqəddəsdir və önəmlidir ki, hicri tarixi ilə müsəlman dünyasının Yeni il bayramı da məhz bu tarixdə qeyd olunur. Martın 22-də gecəylə gündüz bərabərləşir, necə deyərlər, təbiətdə fəlsəfi bir tarazlıq yaranır.

Ümumiyyətlə, Novruz bayramını heç bir bayramla müqayisə etmək olmaz. Biz müsəlmanlar, biz azəri türkləri Qurban bayramında nə qədər kövrəliriksə-müqəddəs İbrahim Peyğəmbərin ulu Tanrıya olan eşqinə heyran qalırıqsa, bu bayramda bir o qədər sevinirik, şənlənirik, fərəhlənirik. Gülün-çiçəyin insan ömrünü bəzədiyi bu fəsildə tək təbiət deyil, insan ömrü də ətir saçır, ürəklər sevinir, arzular-diləklər pərvazlanır, hər yan gözəlləşir: yer də, göy də, bağ da, bağat da.

Bəli, belə bir deyim də var ki, Ulu Tanrı sevgisi ilə Novruzda sevənlər və sevilənlər hökmən xoşbəxt olurlar. Çünki Novruz xeyir-duası ilə sevənlərin və sevilənlərin qəlbinə Tanrı eşqi özü hakim olur. Statistik rəqəmlərə nəzər salsaq görərik ki, Novruzda nişanlananlar, ailə quranlar doğrudan da xoşbəxt olurlar. Belə ailələrdə sevda eşqi daim sönməz olur. Görünür, bu da bir Tanrı qisməti, Tanrı hikmətidir.

Gənclik ruhlu, zəhmət ətirli Bakımıza bir füsunkar gözəllik gətirir Novruz. Elə bil Günəş də öz qırmızı tacında daha gözəl görünür, ulduzlar səmanın göy saçında daha parlaq sayrışırlar. İlin axır çərşənbəsi sübhün çırağı da gur yanır, göz qamaşdırır. Bir sözlə, təbiət özü ilhama gəldiyi kimi insanları da ilhama gətirir, şairləri yazmağa-yaratmağa, bəstəkarları Novruz notları ilə köklənmiş mahnılar bəstələməyə səsləyir.

Novruz bayramı həm də təbiətin bayramıdır. Təbiətin oyanışı, sellərin, suların coşması, ağacların tumurcuqlanması, köçəri quşların "yaylağa" qayıtmaları, insanların torpağa bağlanması məhz bu vaxtdan başlanır. Təbiətin belə oyanışından sonra insanlar Novruzu qarşılamaq üçün 4 çərşənbə hazırlıq işləri görürlər. Birincisi Su çərşənbəsi (ab), ikinci Od çərşənbəsi (atəş), üçüncüsü Yel çərşənbəsi (bad), dördüncüsü Torpaq çərşənbəsi (xak).

Ab, atəş, bad, xakdan xəlq olundu ulu kainat. Bunlar olmasa, həyat da mövcud ola bilməz. Bəs, insanlar bu bayramı necə qarşılayırlar?! Hansı milli adət-ənənələrə Novruzda əməl edirlər? Əvvəlcə onlar dünyadan köçmüşlərin ruhunu şad etmək üçün onları ehtiramla yad edir, qəbirüstünə gedir, şam yandırır, ehsan verirlər . Buna "Qara bayram" deyirlər. Çərşənbələrdə isə, daha dəqiq desək, çərşənbə axşamlarında tonqal qalanması, göyə yanar fişənglər atılması, bayram süfrələrinin düzəldilməsi ululardan qalma qədim el adətidir. Tonqal qalamaq, od üstündən tullanmaq, baş üzərində yanar fişəng, lopa-üskü fırladıb göyə atmaq əski mifik dünyagörüşü ilə bağlı bir məsələdir. İşığın, Günəşin gücünə inanan insan odun-alovun köməyi ilə yabançı ruhları, xəstəlik gətirən, yaşayışına sıxıntı verən şər qüvvələri qovub uzaqlaşdırırdı. Burada bütün məqamlarda Od-Günəşin rəmzi kimi düşünülürdü. Qışdan çıxmaq üçün tonqal, od yandırılması əslində dolayısı ilə həm də Günəşin, yazın çağırılması mərasimidir. Bu aktın icrası zamanı tonqalın üstündən atılarkən,-

Ağırlığım, uğurluğum

Tökülsün, bu odda yansın,-

söylənməsi əski təsəvvürlə, qışın ağrı-acısından qurtulmaq üçün Oda, Günəşə bir xilaskar kimi yanaşılması qənaətilə bağlıdır. Çox təəssüflər olsun ki, ötən əsrin 70 ili dini, mənəvi-əxlaqi dəyərlərimiz, oturuşmuş adət-ənənələrimiz total rejimin, bolşevik təbliğatının qəzəbinə tuş gəldi. Bütöv bir millətə min ildən artıq bir müddətdə yaşatdığı dini , mənəvi dəyərlər birdən- birə yasaq edildi. Şərqlə bağlılığı qırmaq üçün əski əlifbanı dəyişdirməklə, milləti yalnız öz dini-əxlaqi dəyərlərindən deyil, həm də milli adət-ənənələrindən uzaqlaşdırmağa səy göstərildi. Müqəddəs ulu bayramımız olan "Novruz bayramı"na isti münasibət xalqa yasaq olunurdu, ona, dini qiyafə geydirilirdi. Əsrlərlə meydan və küçələrdə nümayiş etdirilən, insanların mənəvi-psixoloji təmizlənməsinə, hətta tibbi nöqteyi nəzərdən fiziki sağlamlıq üçün gərəkli olan belə bir bayram bolşevik təbliğatının təqibindən yaxa qurtara bilmədi. Lakin Novruz bayramı yaddaşlardan silinmədi, sadəcə olaraq bu bayramın müvəqqəti olaraq məkanı dəyişdi; küçələrdən, meydanlardan ürəklərə, evlərə köçdü, səmənilər ürəklərdə cücərdi, bülbüllərin nəğmələri deyil, ah-nalələri eşidildi.

Əlbəttə, Novruzun üzərindəki qadağaları götürmək üçün Azərbaycan ziyalıları uzun müddət çarpışdılar. Şıxəli Qurbanovdan başlamış neçə-neçə işıqlı şəxsiyyət Novruzun həyata qaytarılması yolunda fədakarcasına mübarizə apardı və şəxsən Şıxəli Qurbanov buna nail oldu. Xalqımızın bir xoşbəxtliyi də onunla bağlıdır ki, 1969-cu ildə ümummilli lider Heydər Əliyev Azərbaycana rəhbər təyin olundu. Məhz ulu öndərin diqqəti və qayğısı sayəsində bayram günlərində Bakı küçələrində insanlar kütləvi şənliyə çıxmağa, çalıb-oynamağa başladılar, Qar qız Bahar qızla əvəz olundu.

Bəli, Baharın gəlişi insanın qanını qaynadır, süfrəmizə bolluca nemət, xalqımıza cansağlığı, xoşbəxtlik, firavanlıq gətirir. Bahar bir də onunla önəmlidir ki, müqəddəs yaşantıları bizə bəxş edən Novruz da öz ətrinə, məna və məzmununa görə məhz Bahara borcludur.

Bahar gələndə görkəmli şairlərimiz Səməd Vurğunun, Süleyman Rüstəmin, Nigar Rəfibəylinin, eləcə də ulu Şəhriyarın bu təravətli, xoş ovqatlı, xoş müjdəli fəsil haqqında yazdıqları şeirlər yaddaşımızda yenidən çözələnir. Elə buna görə də Baharla və Novruzla bağlı düşüncələrimi ustad Şəhriyarın "Heydərbabaya salam" mənzuməsinin və xalq şairi S.Vurğunun nəğməkar Bahar haqqında şeirinin aşağıdakı misraları ilə sona yetirirəm:

Bayram idi, gecəquşu oxurdu,

Adaxlı qız bəy corabı toxurdu,

Hər kəs şalın bir bacadan soxurdu,

Ah, nə gözəl, qaydadı şal sallamaq,

Bəy şalına bayramlığın bağlamaq.

(Şəhriyar)

Bahar, istəklimsən, başdan-binadan,

Ən gözəl qızısan sən təbiətin,

Xoşbəxt yaranmısan, xoşbəxt anadan,

Gözünün odusan şeirin, sənətin,

Ən gözəl qızısan sən təbiətin.

(S.Vurğun)

Sifai SƏFƏROVA

Qeyd: "Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun keçirdiyi müsabiqəyə təqdim etmək üçün"

Azərbaycan müəllimi.- 2014.- 7 mart.- S.8.