"Öz seçimini et!"

X-XI sinif şagirdlərinin peşəyönümünə dəstək proqramı

Məlumdur ki, şagirdlərin peşəyönümü istiqamətində aparılan profilaktik işlər təhsilalanlarla pedaqoji işin təbii davamı və onun məntiqi sonluğudur. Mütəxəssislər qeyd edirlər ki, yeniyetmələrə peşə dünyasında layiqli seçim etmələrinə hərtərəfli yardım göstərilməlidir. Yeniyetmə özünün həyat yolunun qurucusu və bu layihənin müəllifi olmalıdır. Şagirdlərin peşəyönümünə istiqamətləndirilməsi bütün təhsil prosesinin əsasıdır. Məhz peşəyönümü sahəsində aparılan işlər məktəblinin, "mən niyə oxuyuram" sualına cavab verməlidir. Hər bir insanın peşə seçimi öz əsasını uzaq uşaqlıq dövründən götürür və erkən yeniyetməlik dövründə başa çatır.

Bu dövrdə isə insanın gələcək həyatına təsir edə biləcək qərar qəbul olunmalıdır.

Rusiyada həyata keçirilməkdə olan "Öz seçimini et!" proqramı da ümumtəhsil məktəblərinin X və XI sinif şagidlərinə gələcək peşəyönümündə kömək etmək məqsədilə yaradılıb.

Bu proqramın əsas məqsədi və vəzifələri bunlardır:

- təsərrüfatın müxtəlif sahələrində və sferalarında uğurlu fəaliyyət üçün savadlı, təşəbbüskar, özünə və gələcəyinə inamlı gənclərin yetişdirilməsi;

- şagirdlərin uğurlu və effektiv əmək fəaliyyətinə hazırlanması;

- şagirdlərdə gələcək həyatlarında üzləşəcəkləri çətinliklər və peşə vəzifələrinin öhdəsindən gəlmələri üçün keyfiyyət, bacarıq və vərdişlərin formalaşdırılması;

- hər bir insana vacib olan davranış və təfəkkür modelinin formalaşdırılması və biliklərin mənimsənilməsinə yönəlmiş sosial təhsilin təmin olunması.

Bu proqram 9 saat X sinifdə, 9 saat isə XI sinifdə olmaqla 18 saata nəzərdə tutulub. Proqramın əsas hədəfi şagirdləri müstəqil peşə fəaliyyətinə hazırlamağa; onlarda qərarların qəbul olunması qabiliyyətinin formalaşmasına, məsuliyyət və təşəbbüsü öz üzərinə götürməyə; beynəlxalq və milli praktikada qəbul olunmuş terminləri mənimsəməyə, tədris gedişində əldə olunmuş bilik və bacarıqların praktik tətbiqinə nail olmağa, effektiv kommunikasiya, kritik və konstruktiv düşünmə vərdişlərinə sahib olmağa, axtarış, təhlil və məlumatlardan istifadə etmə modelinin inkişaf etdirilməsinə yönəlib.

"Öz seçimini et!" proqramında əsas diqqət peşə fəaliyyətinin ağılla müəyyən edilməsi və gələcək karyeranın planlaşdırılmasına, cəmiyyətdə və kollektivdə davranış qaydalarını öyrənməyə, ünsiyyət qurma bacarıqlarına və böhranlı vəziyyətlərdən çıxma yollarının tapılmasına yönəlib. Didaktik materiallar və ona aid tapşırıqların məzmunu elə seçilib ki, şagirdlər peşənin müxtəlif aspektləri ilə tanış ola, onları təhlil edə bilsinlər. Proqram şagirdlərin meyillərini və imkanlarını, güclü və zəif tərəflərini üzə çıxarmağa imkan verəcək ki, bu da onların savadlı mütəxəssis və cəmiyyətin layiqli üzvü olmasına şərait yaradacaq.

Proqram bir-biri ilə qarşılıqlı surətdə əlaqədə olan yaradıcı tapşırıqlar və işgüzar oyunları birləşdirir. Bu prosesdə şagirdlər situasiyanı təhlil edə, modelləşdirə və dəyişdirə, problemin mümkün həll yollarını gözdən keçirə, müxtəlif fikirləri ifadə və müdafiə edə, diskussiyalarda və müzakirələrdə, rollu oyunlarda iştirak edə, proyekt və təqdimatlar üzərində işləyə, hesabatlar və məruzələr hazırlaya bilərlər.

Uşaqlar digər insanlarla qarşılıqlı ünsiyyətdə davranış qaydaları üzrə praktik təcrübə qazanacaqlar ki, bu da onların həm gündəlik həyatlarında, həm də gələcək peşəkar karyeralarında istifadə oluna bilər.

Proqramın həyata keçirilməsindən sonra şagirdlər aşağıdakı anlayışların mahiyyətini və məzmununu bilməlidirlər:

-şəxsiyyətin psixi xüsusiyyətləri, temperament, yaddaş, diqqət, təfəkkür, emosiyalar; özünü müəyyənetmə səviyyəsi (peşəkar, şəxsiyyət, həyati); peşəkar maraqlar və meyillər, qabiliyyətlər; peşə, vəzifə, karyera, üfiqi və şaquli böyümə; peşəkar mobillik; peşələrin təsnifatı, onların növü;

-peşə seçimində şəxsi keyfiyyətlər; şəxsi peşə planı; təlim növləri: universal, profil; əmək bazarı; peşəkar fəaliyyətdə psixo-emosional sağlamlığın qorunub saxlanması qabiliyyəti.

Əldə olunmuş biliklər əsasında şagirdlər öz şəxsiyyətlərinin psixoloji xüsusiyyətlərini açmağı, öz qabiliyyətlərini və peşəkar maraqlarını, seçdikləri ixtisasın qabiliyyətlərinə, şəxsiyyət xüsusiyyətlərinə və əmək bazarının tələblərinə uyğun olub-olmadığını müəyyənləşdirməyi, peşələrin növlərindən baş çıxarmağı, şəxsi peşə planı və icmal hazırlamağı, öz peşəkar karyeralarını layihələşdirməyi bacarmalıdırlar.

Ehtimal olunan nəticələr isə aşağıdakılardır:

-şagirdlər onların qabiliyyət və səylərinə uyğun gələn təhsil seçiminə şüurlu surətdə yanaşmalıdırlar; öz şəxsi keyfiyyətlərinə (qabiliyyət, meyil, temperament, xarakter, istək) uyğun olan peşə fəaliyyətlərinin növlərini müəyyənləşdirməyi bacarmalıdırlar; öz yaşadığı şəhərdə təhsil almaq imkanının olduğu barədə, eləcə də regionda və ölkədə daha çox hansı peşələrə ehtiyac olduğuna dair məlumata sahib olmalıdırlar.

Proqram çərçivəsində X-XI sinif şagirdləri üçün sentyabr-may ayları ərzində aşağıdakı tematik mövzularda məşğələlərin keçilməsi nəzərdə tutulur.

X siniflər üçün: Diaqnostika: mənim qabiliyyətim, maraqlarım, dəyərlər sistemim; Psixoloji treninq. Peşə seçimində idraki qabiliyyətlər: intellektual sahənin diaqnostikası; Meyil və peşə yönümü. Şəxsiyyətin peşə tipi; Diskussiya: məsuliyyətdən azad olmaq olarmı?; Ünsiyyət saatı - insanlar həyatda nəyə can atırlar?; Tədqiqat: peşə və sağlamlıq; "Dəyirmi masa": etiket və peşə fəaliyyətinin etikası; İşgüzar oyun: "Münaqişəli vəziyyətlər və onların aradan qaldırılması yolları"; Praktiki iş: "mənim təhsil marşrutum" plan, xəritə.

XI siniflər üçün: Psixoloqun söhbəti: "sənin peşə karyeranda uğur vərdişləri və səriştələr"; İşgüzar oyun: "qarşılıqlı səylər üçün ünsiyyət"; Psixoloji treninq: "həyat və peşə üçün menecment; Hüquqi breyn-rinq: "məzun - gələcək abituriyent"; Ünsiyyət saatı. Əmək bazarı. Dialoq- "Məşğulluğun əsas sahələri" (məşğulluq təşkilatı rəhbəri ilə görüş); Ünsiyyət saatı. Ölkədə təhsil xidmətləri bazarı; Təqdimat. Peşə öyrənirik. "Yeni zaman-yeni peşə"; Söhbət elementli mühazirə. Hüquqşünasla görüş. "Gənclərin məşğulluq sahəsində sosial və hüquqi müdafiəsi"; İşgüzar oyun- "İşəgötürən: icmal, portfolio, özünü təqdimetmə vərdişləri".

Oruc MUSTAFAYEV

Azərbaycan müəllimi.- 2014.- 14 mart.- S.9.