Elektron resursların

təhsildə imkanları genişlənir

XXI əsr yüksək kompüter texnologiyaları əsridir. Kompüter və elektron texnologiyaları həyatımızın böyük bir hissəsini təşkil edir. Müəllimlərimiz müasir dövrün bu ən mükəmməl texnologiyalarının tədrisdə tətbiqi istiqamətində yaradıcı axtarışlar aparmaqda və ortaya maraqlı fəaliyyət nümunələri qoymaqdadırlar.

Müasir təlim prosesi şagirdə yönəlmiş prosesdir. Bu proses şagirdlərdə informasiya mübadiləsi və fikir yürütmək bacarığı formalaşdırır. Şagird müxtəlif mənbələrdəki elektron resurslara istinad etməklə müstəqil məlumat əldə edir. Tədqiqat aparmaq, ünsiyyət qurmaq və yeni informasiya əldə etmək üçün isə müasir texnologiyaların imkanlarından istifadə etmək lazım gəlir. Bundan əlavə şagirdlərin maraq dairəsini nəzərə alsaq şahidi olarıq ki, İKT-dən istifadə onların diqqətini cəlb edən bir sahədir. Eyni zamanda müəllim də İKT-dən istifadə etməklə şagirdlərdə həvəs və maraq yarada bilər. Təbii ki, bu da müəllimin yaradıcılıq qabiliyyətindən asılıdır.

Elektron (təlim və internet) resursları müvəffəqqiyətli təhsil almaq üçün şərait yaradan və ən yüksək nəticəyə nail olmağa kömək edən bir vasitədir. Hazırda təhsil sisteminin informasiyalaşdırılmasında əsas diqqət elektron təhsil resurslarının hazırlanmasına yönəlmiş Elektron Təhsil Resursları (ETR) dedikdə tədris məzmunlu elektron forma nəzərdə tutulur ki, onları da səsləndirmək üçün müxtəlif elektron mexanizm və maşınlardan istifadə edilir. Ən müasir tədris resursları kompüterlərdə hazırlanır. ETR adi dərslikdən fərqlənir və onun interaktivliyi isə şagirdin müstəqil işləməsini təmin edir.

ETR-nı üç qrupa - mətn, tekstoqrafik və multimedia xarakterli resurslara ayırmaq olar.

Mətn xarakterli ETR əsasən mətndən ibarət olur, mühazirə xarakteri daşıyır və internetdə yerləşdirilməsi mümkündür.

Tekstoqrafik xarakterli ETR və daxilində cədvəllər, diaqramlar və s. ibarətdir.

Multimedia xarakterli ETR-ə isə video, animasiya, audio, məzmun və interaktiv üsullar daxildir.

Mənə görə, bu tədris resurslarının ən effektivlisi multimedia resursudur. Burada tədris obyektləri mətn, qrafik, foto-video, səs və animasiya formasında təqdim olunur. Bütün bunlar şagirdlərdə qavramanın növlərini hərəkətə gətirir, bununla da tədris prosesi daha rəngarəng və maraqlı olur.

Sözsüz ki, multmedia resursları müəllimi və dərslikləri əvəz etmir, amma eyni zamanda materialı mənimsəmək üçün yeni imkanlar yaradır. Bu resurslar şagirdlərdə anlama səviyyəsini yüksəldir və multimedia vasitələrindən istifadə zamanı şagirdlərin yorğunluğunu aradan qaldırır. Nəhayət, ETR-in mühüm üstünlüyü onun şagird tərəfindən fərdi öyrənməyini təmin etməsindədir. Yəni, şagird sərbəst şəkildə öz bilik və bacarıqlarının nə səviyyədə olduğunu müəyyən edə bilir.

Elektron təhsil resursları dedikdə təkcə CD-lərdə və müəllimin kompüterdə hazırladığı resurslar nəzərdə tutulmur, bura İnternet tədris resursları da daxildir. İnternet təhsil sahəsində də böyük imkanlar yaradır. Tədris prosesində internetin rolu və yerini düzgün müəyyən etmək olduqca vacibdir. Bu məsuliyyətli iş fənn müəllimlərinin üzərinə düşür. Tədris internet resurslarının əksəriyyəti heç bir yoxlamadan keçmir, tədrisə uyğun olan materialların seçilməsində hətta müəllimlər üçün də çətinlik yaradır. Bu problemi həll etmək üçün müəllim əsl peşəkar olmalıdır. Müəllim materialları təhlil edib öz şagirdlərinə məsləhət verməyi bacarmalıdır.

İnternetdən səmərəli istifadə zamanı şagirddə yazı bacarığı, söz ehtiyatı, tez ünsiyyətə girmək və lazımi formada ünsiyyət qurmaq, qarşısındakını dinləmək və s. kimi müsbət keyfiyyət və vərdişlər formalaşır. Təbii ki, bəzən sosial şəbəkələrdən düzgün istifadə etməmək bir çox mənfi sonluqlarla da nəticələnə bilər. Belə ki, şagirdlər informasiya axtararkən konkret nəyi axtarmalı olduqlarını bilmədikləri üçün qarşılarına çıxan böyük informasiya axınının içərisinə düşmüş olurlar. Bu zaman onlar hətta əxlaqi dəyərlərini poza biləcək resurslarla da qarşılaşa bilərlər. Mənə elə gəlir ki, tədris zamanı şagirdlərin internetdə elektron resurslarını axtarıb tapması prosesi daim nəzarət altında olmalı və müəllim tərəfindən istiqamətləndirilməlidir.

Son illər Azərbaycan Respublikasında İKT-dən istifadə sahəsində bir sıra ciddi addımlar atılmış və bu istiqamət dövlət siyasətinin əsas məsələlərindən birinə çevrilmişdir. Təhsil sistemində İKT-dən istifadə ilə ümumi səviyyəni yüksəltmək, təhsillə əlaqəli şəxslərin bu sahəyə marağını daha da artırmaq üçün bir sıra layihələr, müsabiqələr və treninqlər keçirilməkdədir. Müəllimlərimiz bu müsabiqələrdə daim iştirak edir və yüksək nailiyyətlər qazanır.

Müəllimlik çətin və mürəkkəb, şərəfli və məsuliyyətli olmaqla yanaşı həm də yaradıcıdır. Müəllim müasir dövrdə təlim texnologiyalarına yüksək səviyyədə yiyələnməlidir. Bunun üçün isə o, daim öz üzərində işləməli, pedaqoji hazırlığını təkmilləşdirməli və təbii ki, peşəkarlıq səviyyəsini yüksəltmək üçün mütəmadi hazırlıq kurslarından keçməlidir. Müəllim şagirdlərini fəallaşdırmaq və təlim prosesinə interaktivlik qoşmaq istəyirsə, ilk növbədə, yaradıcı olmalıdır. O, informasiya-kommunikasiya vasitələrinə dərindən yiyələnmədən şagird maraqlarına cavab verə bilməz.

Müşahidələr göstərir ki, qurulan dərslərin əksəriyyətində ənənəvi üsul və vasitələrdən istifadə edilir. Bu, tədrisin keyfiyyətinə öz mənfi təsirini göstərir. Amma şagirdlərə verilən test tapşırıqlarını müəllim özü, yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, multimedia xarakterli hazırlasa daha səmərəli və yaddaqalan olar. Hazırda məktəblərdə müəllimlər PowerPoint proqramından demək olar ki, hər dərsdə istifadə edirlər. Mövzu haqda məlumatları şagirdlərə çatdırmaq üçün məlumatları bu proqramda hazırlayırlar. Amma təəssüf ki, bu proqramın geniş imkanları ilə bir çox müəllimlərimiz tanış deyillər. Tək mətndən ibarət olan slaydlar şagirdlər üçün heç bir fayda vermir. PowerPoint proqramının üstünlüyü müxtəlif mövzuları animasiyalı "canlı" və "əyani" izah etməsindədir. Elektron resurs hazırlayarkən bu ideyalar haqqında düşünmək gərəkdir. İnteraktiv elektron resurslar həm müəllim, həm şagirdlər üçün faydalı, maraqlı, asanlıqla yad-daqalan olmalıdır.

Mən aşağıda hazırladığım sadə iki müxtəlif elektron resursu (kompüterdə hazırlanmış test tapşırığı) müqayisə etmişəm. Onlardan birincisi:

1. Multimedia xarakterli elektron resursdur.

2. Şagirdə İKT vasitələrilə təqdim olunur.

3. Şagird sualların düzgün və səhv cavablarını özü yoxlayır.

4. Vaxt itkisinə qənaət edilir.

5. ETR tam interaktiv formada hazırlanıb.

6. Şagird test tapşırığında sərbəst işləyə bilir.

7. ETR-də eyni bir vaxtda bütün şagirdlər işləyə bilir.

İkincisi isə:

1. Mətn xarakterli elektron resursdur.

2. Şagirdə A4 formatlı vərəqdə təqdim olunur.

3. Şagirdin düzgün və səhv cavablarını müəllim yoxlayır.

4. Təbii ki, bütün sinfin test tapşırıqlarının yoxlanması, düzgün və səhv cavablarının tapılması bir dərs saatı ərzində mümkün deyil.

5. ETR-də heç bir interaktivlik müşahidə olunmur.

6. Şagird test tapşırığında müəllimin izahatı ilə işləyir.

7. ETR-də bu fərdi resursdur, yalnız bir şagird üçün nəzərdə tutulur.

Ola bilər yuxarıda hazırladığım elektron resurs həmkarlarım tərəfindən qəbul edilməz. Amma bu heç də bir slayddan ibarət üz qabığı deyil. Sadə interaktiv tədris resursudur. Hazırlanmış məzmunun 50%-dən çoxu interaktivdir, bu da "ETR hazırlanması tələbləri"nə tam uyğundur.

Birinci test tapşırığı oyun xarakterlidir, animasiya, cəlbedici fotolar, suallar arasında keçidlər, şagird səhf cavab verdikdə pərtedici smayliklərin gəlməsi, musiqi və s. effektlərlə zəngindir. İkinci test tapşırığı ağ vərəq üstündə yazılmış sadə sənəddir. Şagirdi tez yorur, ənənəvi üsulun bir numunəsidir.

Qeyd etdiyimiz kimi tədris prosesində internet resursları həm şagirdlər, həm də müəllimlər üçün əhəmiyyətlidir.

Müşviq MƏMMƏDOV,

İsmayıllı rayon Mollaisaqlı kənd

tam orta məktəbinin informatika müəllimi

Azərbaycan müəllimi.- 2014.- 21 noyabr.- S.10.