Dərslərimi yeni təlim

texnologiyalarına uyğun qururam

Əsasında şagirdləri şəxsiyyət kimi formalaşdırmaq konsepsiyası dayanan kurikulum gənc nəsli müasir, sivil dünyaya qovuşdurmaq məqsədini daşıyır. Kurikulum siyasətinin mərkəzində şagird, onun mənəvi, psixoloji dünyası, müstəqilliyi, milli dəyərlərə sahibliyi dayanır. Bunları nəzərə alaraq mən də şagirdlərimizin müasir ruhda tərbiyə olunmasına, şəxsiyyət kimi formalaşmasına çalışıram. Yeni təlim texnologiyalarının bu məqsəd üçün effektli olduğunu anladığım üçün dərslərimi bu istiqamətdə qururam.

Ədəbiyyat dərslərində şagirdlərin həyat tərzinə, ruhuna, düşüncəsinə, psixologiyasına uyğun əsərlərin tədrisi zamanı yeni təlim metodlarının tətbiqi daha effektli alınır. Orta məktəb ədəbiyyat kursunda elə əsərlər var ki, onların tədrisi zamanı yeni təlim texnologiyalarının bir çoxunun tətbiqi mümkündür. Belə əsərlərdən biri S.Behrənginin "Balaca Qara Balıq" hekayəsidir. Əsər məzmunu, sujet xətti, ideyası baxımından müasir dövrümüzə, uşaq psixologiyasına çox yaxındır. Hekayənin baş qəhrəmanı olan Qara Balıq bütün xarakteri ilə kiçikyaşlı uşağı xatırladır. Öz kiçik dünyasına sığmayan Balığın sərbəst həyat uğrunda sona qədər mübarizəsi nəinki kiçiklər, hətta böyüklər üçün bir örnəkdir. Böyük bir xalqın azadlıq arzusunu ifadə edən Balıq obrazı şagirdlərin düşüncəsində müxtəlif reaksiyalar oyadır. Hekayənin əvvəlində şıltaq uşaq təsiri bağışlayan kiçik balığın sonda böyük bir qəhrəmana çevrilməsi, məqsədi uğrunda bütün maneələri öz ağlının gücünə cəsarətlə dəf etməsi şagirdləri maraqlandırmaya bilməz. Şagirdləri Balıq obrazı, onun çarpışmaları, digər obraz və xarakterlər haqqında, hekayənin əsas ideyası haqqında düzgün düşünməyə istiqamətləndirmək üçün, ilk növbədə, məzmunun mükəmməl mənimsədilməsi gərəkdir. "Balaca Qara Balıq" hekayəsinin məzmununa ayrılmış bir dərs saatında hekayənin mənimsənilməsi heç də asan iş deyil. Ənənəvi təlimdə bu cür dərslər, əsasən, fərdi oxudan, hissələrə ayıraraq adlandırmaqdan, evdə məzmununu öyrənərək nəqletmədən ibarət idi. Nəzərə alsaq ki, məzmunun düzgün mənimsədilməsi əsərin təhlili üçün zəmindir, o zaman belə dərslərin az dəyərli olduğu müəyyənləşər.

Ədəbiyyat dərslərində bədii əsərin məzmununun mənimsənilməsi üçün maraqlı yeni üsullar var. Ziqzaq, proqnozlaşdırılmış oxu, fasilələrlə oxu belə üsullardandır. Hekayənin tədrisində fasilələrlə oxu üsulunu effektiv hesab edirəm. Düzdür, ziqzaq və proqnozlaşdırılmış oxu üsulları da maraqlıdır, ancaq bu üsulların aşağı siniflərdə tətbiqi zamanı bir qədər vaxt itkisi meydana çıxır. Fasilələrlə oxuda isə vaxtdan səmərəli istifadə etməklə yanaşı, əsərin təhlili üçün zəmin yaranır. Odur ki, S.Behrənginin "Balaca Qara Balıq" hekayəsinin məzmununu aşağıdakı plan üzrə tədris edirəm.

Motivasiya. Sinif 4 qrupa bölünür, aşağıdakı suallar və şəkilli slaydlar təqdim edilir:

1. Balıq harada yaşayır? (Balığın yaşadığı müxtəlif su hövzələrinin şəkilləri göstərilir)

2. Canlılar haqqında nə bilirsıniz (Qara Balığın əhatəsində olan, balıqla qidalanan quşlar və dəniz heyvanlarının şəkli göstərilir). Slaydlar təqdim olunduqca verilmiş suallar ətrafında şagirdlərin fikirləri dinlənilir. Cavablar müxtəlif ola bilər. Düzgün cavabları səsləndirmirəm, dərsin gedişində bu sualların cavablarının tapılacağını bilirəm və bunu nəzarətdə saxlayıram. Ancaq şagirdlərin S.Behrəngi haqqında məlumatları olmadığından S.Behrənginin həyatı haqqında məlumatlar verirəm. Tədqiqat sualı: 1. İnsan azadlığını necə əldə edə bilər?

Tədqiqat işində əsas iş üsulumuz fasilələrlə oxu olduğundan hekayənin oxusunu təşkil edirəm. Hekayənin əvvəlcədən ayrılmış hissələri və həmin hissələrə aid sualları təqdim edirəm. Hissələr oxunduqdan sonra sualların cavablandırılmasını təşkil edirəm. Elan edirəm ki, birinci hissədə hər qrup öz nömrəsinə uyğun suala cavab verəcək. Növbəti hissədə isə ardıcıllıqla digər nömrəli suala cavab verəcəkdir.

I hissə: Suallar: 1.Balıq harada yaşayirdı? Hissəni adlandırın. 2.Balığın arzusu nə idi? 3.Balıq, yoxsa, ana haqlıdır? 4.Balığın bu hərəkəti kimə təsir göstərdi?

II hissə: Suallar: 1.Balıq hara gəlib çıxdı? Hissəni adlandırın. 2."Çömçəquyruqlar" kimi təmsil edirdi? 3.Balıq qurbağa ilə nə danışmaq istəyirdi? 4.Qurbağaya haqq qazandırmaq olarmı?

III hissə: Suallar: 1.Balıq hansı canlılarla rastlaşdı? Onlar kimi təmsil edir? Hissəni adlandırın. 2.Xəncər nəyi ifadə edir? 3.Rizə balıqları niyə balıqla getmək istəmədilər? 4.Balıq Saqqa quşuna necə qalib gəldi?

IV hissə: Suallar: 1.Balıq arzusuna çatdımı? Hissəni adlandırın. 2.Balıq hara gəlmişdi? Bura digər yerlərdən nə ilə fərqlənir? 3.Balığın ölümü sizə necə təsir etdi? 4.Qızıl balıq nə düşünürdü?

Qruplar cavabları səsləndirdikcə digər qrupları fikir söyləməyə, müzakirəyə cəlb edirəm. Beləliklə, dərsin tədqiqatın aparılması mərhələsində məlumat mübadiləsi və müzakirəsi mərhələlərini də həyata keçirmiş oluruq.

Nəticədə tədqiqat sualımızı xatırladıram. Şagirdləri Balaca Balıq obrazı haqqında bir daha düşünməyə vadar edirəm. Artıq şagirdlər Balaca Qara Balığın sadəcə balaca qara balıq olmadığını anlayırlar. Balığın xarakterindəki iradə, mətinlik, qorxmazlıq, cəsarət kimi müsbət keyfiyyətləri və bu keyfiyyətlərin də azadlığa aparan əsas vasitələr olduğunu müəyyənləşdirirlər. Beləliklə, şagirdlər belə nəticəyə gəlirlər:

"İnsan daxilindəki istəyi ilə iradə, mətinlik, qorxmazlıq, cəsarət nümayiş etdirməklə azadlıq əldə edə bilər".

Yaradıcı tətbiqetmədə şagirdlərə fərdi olaraq "Balaca Qara Balığın arzuları və düşüncələri məndə hansı duyğuları oyatdı" mövzusunda esse yazmaq tapşırılır.İşin müəyyən hissəsini ev tapşırığı kimi də vermək olar. Təbiidir ki, az vaxt ərzində bu işi tamamlamaq olmaz.

Qiymətləndirmə mərhələsini meyarlar üzrə həyata keçirirəm. Onu da qeyd etmək istəyirəm ki, kurikulum üzrə qiymətləndirmə daha çox şagirdlərin bacarıqlarına əsaslanır, yəni şagird biliyinə görə deyil, biliyi tətbiqetmə bacarığına görə qiymətləndirilir.

Ümumiyyətlə, ədəbiyyat dərsləri həyat dərsidir.Tədris olunan hər bədii əsər bir əxlaq kodeksidir. İnsan yaxşını, pisi, gözəllikləri, eybəcərlikləri, insan xarakterindəki ziddiyyətləri, həyatın müxtəlifliyini, gözəlliklərdən zövq almağı, milli, mənəvi, bəşəri dəyərlərə, etik-əxlaqi normalara yiyələnməyi bədii əsərlərdən öyrənir. Bədii əsərdə öz xarakterinə, həyat təcrübəsinə, psixoloji düşüncəsinə uyğun detalları şagirdlər öz həyatları ilə müqayisə etdikdə effektli nəticə əldə olunur. Məhz yeni təlim metodlarının tətbiqinin mərkəzində bu dayanır və bununla da ədəbiyyat tədrisində uğurlu nəticələrə doğru addımlayırıq.

İqbal MƏMMƏDOV,

Şamaxı rayonu Nağaraxana kənd tam orta

məktəbinin Azərbaycan dili və ədəbiyyat müəllimi

Azərbaycan müəllimi.- 2014.- 17 oktyabr.- S.9.