17 yaşlı pakistanlı məktəbli

Nobel sülh mükafatına layiq görüldü

O, bu barədə xəbəri kimya dərsində alıb

Məktəbli qızın həyat hekayəti

Məlum olduğu kimi, oktyabrın 10-da Osloda Nobel Mükafatları Komitəsi 2014-cü il Nobel Sülh Mükafatına pakistanlı təhsil fəalı Malala Yusifzay və hindistanlı uşaq hüquqları müdafiəçisi Kailaş Satyartini layiq görüb. Nobel Komitəsinin bildirdiyinə görə, mükafat onlara uşaqlara qarşı repressiyalar və onların təhsil hüquqlarının müdafiəsinə görə verilib. 17 yaşlı pakistanlı məktəbli Malala Yusifzay artıq bir neçə ildir ki, təhsil və insan haqları uğrunda mübarizəsi ilə bütün dünyanın diqqətini çəkməkdədir. Dünyanın ən gənc Nobel mükafatı laureatının çox dramatik həyat tarixçəsinə bir daha nəzər salaq.

"Ümid və cəsarətin simvolu"

Malala Yusifzay 1997-ci il iyulun 12-də bir vaxtlar "Pakistanın İsveçrəsi" adlandırılan Svat bölgəsinin Minqora şəhərində anadan olub. "Malala" "qəmli", "matəmli" deməkdir. Bu ad sanki onun gələcək taleyini müəyyən edib. Milliyyətcə puştun, dini əqidəsinə görə müsəlman olan Malala 5 yaşında məktəbə gedib. 2009-cu il yanvarın 15-də taliban rejimi qızlara məktəbə getməyi qadağan edib. Qız məktəbləri bir-birinin ardınca dağıdılıb. Nəticədə, 11 yaşlı Malala da bir neçə gün məktəbə gedə bilməyib. Taliban qüvvələri Pakistanın Svat vadisini nəzarət altına aldıqda, kiçik bir qız heç qorxmadan düşüncələrini dilə gətirib. O, taliban özbaşınalıqları barədə BBC-yə "Gül Makai" təxəllüsü ilə yazdığı gündəliklər sayəsində məşhurlaşıb. Gündəliklərdə Malala bölgədə olan vəziyyəti təsvir edib, taliban qüvvələrinin qızların məktəbə getməsinə qadağa qoyması, uşaqların qorxudan məktəbə gedə bilməməsindən bəhs edib. Sonradan gündəlik bir sıra televiziyalarda da yayımlanıb. "Nyu-York tayms" onun barəsində film çəkib. Taliblər onu susdurmaq istəyiblər, həyatına sui-qəsd təşkil ediblər. 2012-ci il oktyabrın 9-da Malalanın da içində olduğu məktəb avtobusunu saxlayan taliban üzvləri 15 yaşlı yeniyetməyə iki dəfə atəş açaraq onu başından və boynundan yaralayıblar. Həmin gün Malala imtahan verib evə qayıdırdı. O imtahan bəlkə də Malala üçün yaşam və ölüm, yaxud aydınlıq və qaranlıq arasında ən çətin bir imtahan olub. O, 8 gün komada, 88 gün xəstəxanada qalıb. Xüsusi təhlükəsizlik tədbirləri altında hərbi vertolyotla Pakistandan Birləşmiş Ərəb Əmirliyinə aparılan Malala burada müalicə aldıqdan sonra Böyük Britaniyaya çatdırılıb. O, Birmingen şəhərindəki kraliça Yelizaveta klinikasında müalicəsini davam etdirib. 2013-cü il yanvarın 4-də ambulator müalicəni davam etdirmək üçün Malala Birmingem xəstəxanasından evə buraxılıb. Ölüm təhlükəsi belə onu tutduğu yoldan çəkindirə bilməyib, o, həmyaşıdlarının və bütün azyaşlı uşaqların təhsil almaq hüququnun müdafiəsi uğrunda mübarizəsini davam etdirib. Pakistanın siyasi və dini liderlərilə yanaşı, Əfqanıstan prezidenti Həmid Kərzai, ABŞ rəsmiləri hücumu pisləyiblər. ABŞ-ın dövlət katibi Hillari Klinton Malalanın cəsarətini yüksək qiymətləndirərək yaraqlıların qadının gücü qarşısında zəif olduqlarını deyib. BMT-nin Baş katibi Pan Gi Mun 12 iyul tarixini "Malala günü" elan edib. Britaniyanın sabiq baş naziri Qordon Braun isə Malalanı ümid və cəsarətin simvolu adlandırıb. Taliban isə bildirib ki, qız sağ qalarsa, ona qarşı yenidən sui-qəsd törədəcək. Pakistan hökuməti Malalaya atəş açan şəxsin yeri haqqında məlumat verənlərə 105 min ABŞ dolları məbləğində mükafat təyin edib. Cinayətkar hələ də tutulmayıb.

"Bir müəllim, bir uşaq, bir kitab,

bir qələm dünyanı dəyişdirə bilər"

Malalanın möcüzə nəticəsində sağ qalması onu Pakistanın ucqar bir vadisindən Nyu-Yorkdakı Birləşmiş Ştatlar Təşkilatının dəhlizlərinə qədər uzanan fövqəladə bir səfərə çıxarıb. "Malala günü" ilk dəfə sui-qəsddən 9 ay sonra, 2013-cü il iyulun 12-də Nyu-Yorkda BMT-nin mənzil-qərargahında qeyd edilib. O, 16 yaşını BMT-dəki çıxışı ilə qeyd edib. Toplantı iştirakçılarını müsəlman qaydası ilə "əssalam-əleyküm" deyə salamlayan gənc qızın çıxışı aşağıdakı sözlərlə yadda qalıb: "Bir müəllim, bir uşaq, bir kitab, bir qələm dünyanı dəyişdirə bilər. Təhsil yeganə həll yoludur. Gəlin öz hüquqlarımızı müdafiə edək, mübarizə aparaq". Bütün dünyaya yayılan çıxışında Malala siyasətçilərə üz tutaraq hər bir uşağın məktəbə getməsinin təmin olunması üçün onlardan təxirəsalınmaz tədbirlər görməyi xahiş edib. Çıxışında Malala bildirib: "Əziz dostlar, taliblər məni başımdan vurdular. Təkcə məni deyil, dostlarımı da yaraladılar. Onlar fikirləşdilər ki, güllələr bizi başladığımız işləri dayandırmağa məcbur edəcək. Lakin onlar yanıldılar. Bu sakitlikdən minlərlə səs qalxdı. Onlar elə bildilər ki, mənim məqsədimi dəyişə və ambisiyalarımı öldürə bilərlər. Lakin onların səylərinə baxmayaraq, mənim həyatımda hər şey əvvəlki kimi qaldı. Yalnız bir şey dəyişdi: məndəki zəiflik, qorxu və ümidsizlik öldü. Onların yerinə güc, qüvvə və cəsarət gəldi". O əlavə edib ki, bu gün dünyada məktəbə getməyən uşaqların sayı 57 milyona çatıb. Onlardan 31 milyonu qızlardır. Pakistanda və bir sıra dünya ölkələrində qızların təhsili barədə düşünməyərək onları gənc yaşlarından nikaha girməyə məcbur edirlər. Biz qızların təhsilinə vəsait ayırmalı və onların təhsil hüququ uğrunda mübarizə aparan insanları müdafiə etməliyik.

Barak Obama Malalanı Ağ Evə dəvət edib

Pakistanlı qız ötən il Avropa parlamenti tərəfindən insan haqları sahəsində beynəlxalq mükafat alıb. Parlamentdəki çıxışı ilə Malala avropalı deputatları özünün məntiqli çıxışı ilə heyran qoyub. Malala bildirib ki, ona verilən mükafat təhsil sahəsində mübarizəsini davam etdirməyə cəsarət verəcək. Malala bir ölkənin "super güc" sayılması üçün ordusuna və silahına deyil, onun öz vətəndaşlarına verdiyi təhsil, fundamental azadlıqlara, gender bərabərliyinə baxılması zəruriliyini qeyd edib. Avropa parlamentinin 766 üzvünün ayaqüstə alqışlarla qarşıladığı çıxışını Malala "57 milyon uşaq İPhone, Xbox, Playstation və ya şokolad deyil, bir kitab və bir qələm istəyir" sözləri ilə tamamlayıb. Malalanın təsirli çıxışından sonra söz alan Avropa parlamentinin sədri Martin Şults "sənin arzun oğlan və qızların məktəbə gedə bilməsidir. Bu arzunun gerçəkləşməsini təmin etmək bizim vəzifəmizdir" deyərək Malala Yusifzayın milyonlarla uşağın və gənc qızların səsi və ümidi olduğunu bildirib. Ötən il ABŞ-a səfəri zamanı prezident Barak Obama, birinci xanım Mişel Obama və onların böyük qızı Maliya Malalanı Ağ Evə dəvət ediblər. Amerika səfərindən Britaniyaya qayıtdıqdan sonra isə o, Bukingem sarayında kraliça İkinci Yelizavetanın qəbulunda olub və öz kitabını ona şəxsən təqdim etmək imkanı qazanıb.

"Mənim bütün dünya uşaqlarına mesajım budur..."

Malala 16 yaşında bütün dünyada sülh hərəkatının simvolu və Nobel sülh mükafatına ən gənc namizəd olub. Malala iki dəfə Nobel sülh mükafatına namizəd göstərilib, ötən il ala bilməyib, bu il isə layiq görülüb. O, bütün təhdidləri, susmağı rədd edərək təhsil haqqı uğrunda mübarizəyə başlayıb. Onun qələmə aldığı "Mən, Malala" kitabı tək bir insanın səsini bütün dünyaya çatdırmağa qabildir. O, kitabına bu sözlərlə başlayıb: "Malala kimdir",-deyə soruşdu silahlı adam. Malala mənəm, bu da mənim hekayəm. Haqsızlığa məruz qalan və sonra da susdurulan bütün qızlar... Səsimizi birlikdə qaldıracağıq!". Bu kitab bütün dünyada gənclər üçün əsl betsellerə çevrilib.

"Qardian" qəzetinin yazdığına görə, Norveç Nobel Mükafatları Komitəsi ilk dəfə etiraf edib ki, 2013-cü ildə Malalanın sülh mükafatı ala bilməməsinin yeganə səbəbi onun həddən artıq gənc olması olub. Lakin bu il oktyabrın 10-da dünyada ən çox arzuolunan mükafatın sahibi olub. Beləliklə də Malala 17 yaşında Nobel mükafatı almış ən gənc laureatdır. 1901-2014-cü illər ərzində 47 qadın Nobel mükafatı alıb. Malala sülh mükafatı almış 16-cı qadındır. Oslodakı Nobel İnstitutunun direktoru Q.Landested Malalanın mükafat alması münasibətilə deyib: "Nobel mükafatını almaq laureat üçün böyük məsuliyyətdir. Mükafat kifayət qədər gənc və ya tanınmayan şəxsə verildikdə isə o, bu şəxsin həyatını həmişəlik dəyişir. Biz onları dünya səhnəsinə çox erkən buraxırıq. 2013-cü ildə Malala barədə bu cür düşündük və fikirləşdik ki, onun mükafat alması tezdir. Lakin Malala ötən il təhsil yolunda qlobal səfir kimi çox yaxşı çıxışlar etdi və biz hiss etdik ki, ona mükafat verməyin vaxtı çatıb",-deyə Nobel Komitəsinin direktoru bildirib. Komitənin arqumentləri ilə Malala da razılaşıb. "Mən o zaman özümü mükafata layiq hesab edərəm ki, təhsil üçün bir iş görmüşəm, onda mən insanlara əminlik hissi ilə deyə bilərəm ki, bəli, mən bu məktəbi inşa etmişəm, müəllimlərə təhsil vermişəm, çox sayda uşaqları məktəbə göndərmişəm. O zaman əgər mən Nobel nükafatı alsam, onda mükafata layiq olub-olmadığımı deyərəm". Malala Nobel mükafatına layiq görülməsi barədə xəbəri Birmingem şəhərində oxuduğu orta məktəbdə kimya dərsində aldığını bildirib. Həyəcan içində olmasına baxmayaraq, o, fizika və ingilis dili dərslərini davam etdirib. O, əldə etdiyi uğura görə, ilk növbədə, atasına minnətdar olduğunu bildirib. "Mənin bütün dünya uşaqlarına mesajım budur: öz hüququnuzu qoruyun". Malalanı ABŞ prezidenti Barak Obama da təbrik edib. O, Malalanın bu mükafata layiq görülməsini hər bir insanın ləyaqətini qorumağa çalışan insanların qələbəsi adlandırıb.

..."Qaranlığı gördüyümüzdə aydınlığın önəmini, susdurulanda səsimizin dəyərini anlayırıq, eyni şəkildə silahları gördükdə qələm və kitabların önəmini anladıq. "Qələm silahdan güclüdür" deyimi doğrudur. Radikallar qələm və kitabların gücündən qorxurlar. Təhsilin gücü onları qorxudur. Onlar qadınlardan qorxurlar, qadın səsinin gücü onları qorxudur".

..."Pakistanda məktəbə getməyimizə əngəl yaradıldıqda təhsilin əsl əhəmiyyətini dərk etdim. Təhsil qadın üçün güc deməkdir. Terrorçular buna görə təhsildən qorxurlar. Qadınların təhsil almasını istəmirlər. Çünki bilirlər ki, təhsil aldıqlarında qadınlar daha güclü olacaqlar".

İqtisadiyyat üzrə Nobel mükafatı

laureatının adı açıqlanıb

Oktyabrın 13-də 2014-cü il iqtisadiyyat üzrə Nobel mükafatı laureatının adı açıqlanıb. İsveç Kral Akademiyasının qərarı ilə mükafata "bazarın gücünün və tənzimlənməsinin analizinə" görə fransız alimi, Tuluza Universitetinin professoru Jan Tirole layiq görülüb. Komitənin məlumatında qeyd olunub ki, Tirole dövrümüzün ən nüfuzlu iqtisadçı alimlərindən biridir. O, öz tədqiqatlarında bir neçə güclü şirkətlər olan sənaye sahələrini anlamaq və tənzimləmək məsələsinə aydınlıq gətirib. Hazırda sənaye sahələrində bir neçə şirkət və ya iri monopoliya aparıcı rol oynayır. Tirolenin fikrincə, müxtəlif bazarlar müxtəlif anti-monopol tənzimləmə tələb edir. Nobel Komitəsi bildirib ki, Tirolenin işləri anti-monopol komissiyalara kömək edir.

Qeyd edək ki, iqtisadiyyat üzrə mükafat 42 il əvvəl İsveçin Dövlət bankının 300 illiyi ilə bağlı yaradılıb və Nobelin xatirəsinə həsr edilb.

Jan Tirole 1953-cü il avqustun 9-da Fransanın Troye şəhərində anadan olub. 1976-cı ildə Paris Ali Politexnik Məktəbini bitirib. 1981-ci ildə Massaçusets Texnologiya İnstitutunda iqtisadi nəzəriyyənin problemlərinə dair doktorluq elmi işini müdafiə edib. Hazırda Tuluza Universiteti nəzdində sənaye təşkilatları nəzəriyyəsi İnstitutuna rəhbərlik edir.

Oruc MUSTAFAYEV

Azərbaycan müəllim.- 2014.- 17 oktyabr.- S.8.