Ali məktəblərdə mühazirələr necə olmalıdır?

 

Hazırda ölkəmizdə fəaliyyət göstərən ali təhsil müəssisələrinin əksəriyyətində  hələ də sovet dövründən qalma bəzi ənənələr davam edir ki, bunlardan da biri köhnə qaydalarda aparılan mühazirələrdir. Etiraf edək ki, bəzi müəllimlər bu gün də ötən əsrdən qalan saralmış vərəqlərdə yazılmış mətnlərlə auditoriyalara  daxil olur və həmin vərəqlərdən mühazirələr oxuyurlar. Belə müəllimlər mühazirələrin tələbələr tərəfindən yazılmasını vacib hesab edirlər və bəzi hallarda mühazirə yazmayan tələbələri imtahanda qiymət ala bilməyəcəkləri ilə qorxudurlar. Qeyd edək ki, ali məktəblərimizdə bir neçə ildir ki, Boloniya prosesinin tələblərinə uyğun olaraq kredit sistemi tətbiq olunur. Bu sistemin tələblərində tələbələrin mühazirə yazması vacib hesab edilmir. Əsas şərt tələbənin verilən tapşırığı (yəni mühazirəni) mənimsəməsi və imtahanlarda cavab verməsidir. Nəzərə alaq ki, müasir dövrümüzdə mühazirələrin İKT vasitəsilə yayılması (tələbələrin elektron poçtlarına ötürülməsi və s. kimi vasitələrdən istifadə etməklə) daha məqsədəuyğun və səmərəli olar. Düzdür,  mühazirəçi hər hansı bir mövzu haqqında  mühazirə söyləməli, auditoriya ilə dialoqda olmalı, tələbələri maraqlandıran suallara cavab verməlidir. Lakin dünya təcrübəsindən də məlumdur ki, uzunmüddətli  imla formasında olan yorucu mühazirələr tələbələr tərəfindən müsbət qarşılanmır. Diqqətə çatdıraq ki, dünyanın qabaqcıl universitetlərində artıq bu təcrübədən, demək olar ki, istifadə edilmir. Həmin universitetlərdə ümumiyyətlə tələbələrin mühazirədə iştirakı da vacib sayılmır. Mühazirələrdə iştirak etmək könüllüdür. Mühazirənin audi diski və mətni müəyyən edilmiş xüsusi portallarda yerləşdirilir və  tələbələr sərbəst şəkildə istifadə edərək mövzu haqqında məlumat əldə edirlər.

Mövzu ilə bağlı müraciət etdiyimiz müəllim və tələbələrin fikirlərini nəzərinizə çatdırırıq.

 

Nitqin monotonluğu tələbəni çox tez

yorur, bəzən tələbələrə yuxu gətirir

 

Əfqan ABDULLAYEV,

ADU-nun pedaqoji fakültəsinin dekanı, professor,

ABŞ universitetlərində uzun illər çalışmış mütəxəssis

 

Mühazirə mətnlərinin olması çox mühümdür. Həmin mətnlərin tələbəyə ötürülməsi-verilməsi artıq texniki məsələdir.  Amma əsas odur ki, tələbə verilən materialı mənimsəməlidir.  İstəyirsən onu yazdır, istəyirsən təqdimat formasında de.  Dünyanın  ən nüfuzlu ali məktəblərinin təcrübəsindən çıxış edərək bildirirəm ki, mühazirələri daha effektlidinamik etmək üçün aşağıda qeyd olunan  təkliflərin nəzərə alınması zəruridir.

* Mühazirədən əvvəl  hazırlıq mərhələsi effektli mühazirə üçün çox mühümdür.  Bu mərhələ  müəllimə imkan verir ki, əlavə təlim videolarının seçilməsini, internet saytlarını və akademik məqalələri müəyyən etsin. Yəni, ingilislərin təbirincə desək, "yaxşı başlanğıc yaxşı sonluq deməkdir".

* Elə ilk dərsdən tələbələrin diqqətini cəlb etmək lazımdır. Bu "cəlbetməni" müəllim ozü "kəşf" etməlidir. Burada vahid bir yanaşma yoxdur.

* Mühazırə deyənin səsi auditoriya ilə əlaqənin yaradılmasında böyük əhəmiyyət kəsb edir. Nitqin monotonluğu tələbəni çox tez yorur, bəzən tələbələrə yuxu gətirir. Bunun üçünböyük auditoriyalardakı mühazirələrdə xüsusilə,  hər tərəfində oturan tələbələrlə göz ünsiyyətində olmaq çox vacibdir. Hərdən bir mühazirəyə canlılıq vermək üçün bəzən yumordan da istifadə etmək lazımdır.

* Tələbəyönümlü metod daha effektli olur. Yəni, mühazirədə iştirak edənlərin hamısının müzakirələrə cəlb olunması (qrup halında, komanda halında və s.) yaxşı nəticə verir, heç kim kənarda qalmır. Burada "düşün, düşüncəni yoldaşınla, sonra qrupla bölüşdür" prinsipi də işləyə bilər.

* Ən effektli metodlardan biri də mühazirə zamanı interaktivlik məqsədilə sual-cavab modelidir. Bu forma tələbələri bütün mühazirə boyu diqqətli olmağa sövq edir.

* Mühazirə zamanı təlim texnologiyalarından istifadə, bəzi mövzuları slaydlar, kompüterlə təqdimatlar formasında vermək  mühazirələrin səmərəliliyini, daha canlı olmasını və mənimsəmənin yüksək olmasını şərtləndirir.  Amma unutmaq lazım deyil ki, bunlar ancaq bizim üçün bir vasitədir. Müəllim amili yenə də həlledicidir.

* Tələbəylə əks əlaqəni də unutmaq olmaz. Yaxşı olar ki müəllim bunu hər mövzu qurtaranda eləsin. Bəzən səhv olaraq düşünürlər ki, bu işi yazılı surətdə eləmək lazımdır. Amma sadəcə olaraq "Bugünkü video haqqında nə dəyə bilərsiniz" və yaxud "Təqdim olunan material sizin üçün nə dərəcədə maraqlı idi" kimi suallarla zala müraciət eləmək olar.

 

Müəllim oxucu, tələbə yazar

prinsipindən uzaqlaşmaq lazımdır

 

Dr. Serkan DURSUN,

Qafqaz Universitetinin müəllimi

 

Kredit sisteminin  şərtlərinə  əsasən mühazirələrin qurulması ilə bağlı  qəti qaydalar qoyulmayıb, ümumi əsaslar təyin olunub. Çünki hər dərsin xüsusiyyəti fərqlidir. Eyni zamanda dərsi verən müəllimlərin də xüsusiyyətləri və yanaşmaları fərqlidir. Əsas qayda mövzunu tələbəyə çatdırmaq və onlara həmin mövzuları mənimsətməkdir. Bunun üçün bir çox müasir və səmərəli üsullardan istifadə etmək olar. Texnologiyaların sürətlə inkişaf etdiyi dövrdə imla metodundan istifadə qeyri-qənaətbəxş hesab edilir. Belə ki, həmin üsul tələbələrdə dərsə meyilliliyi azaldır, ən maraqlı mövzunu belə əhəmiyyətsiz hala gətirir. Düşünürəm ki, ənənəvi olan müəllim oxucu, tələbə yazar prinsipindən uzaqlaşmaq lazımdır. Mühazirə zamanı tələbələrin aktiv olması üçün müxtəlif üsullara üstünlük vermək daha səmərəli olar. Bunun üçün də müəllim dərs məzmununu müasir şəklə gətirməli, yeni dərs qeydləri yazmalı, köməkçi qaynaqlara baxmalıdır. Bundan başqa, həmin məzmunu tələbəyə təsirli bir şəkildə ötürülməsi və buna tələbənin necə cavab verəcəyi, incə bir şəkildə hesablanmalı və ölçülməlidir. Dərsdə proyektornormal yazı taxtasından istifadə məqsədəuyğundur. Bundan başqa, mühazirə qarşılıqlı sual-cavab şəklindəmi daha məhsuldar olar, yoxsa müəyyən bir ölçüdə izah, daha sonramı sual-cavaba keçilməlidir. Bütün bunları təyin etmək üçün dərsin xüsusiyyəti və məzmunu əsas rol oynayır. Bunun üçün də müəllimin yanaşma tərzi burada əsas amildir. Boloniya prosesində əsas götürülən tələbədir. Tələbə aktiv bir şəkildə öyrənmə prosesinə daxil edilməlidir. Tələbəyə öyrənməyi sevdirmək, onu öyrənməyə yönəltmək lazımdır. Qeyd edək ki, müəllimlərin bilik və bacarıqlarının hansı səviyyədə olması da dərsin nəticəsi və uyğun, keyfiyyətli idarəetmə sistemi ilə ölçülə bilər.

 

Elə dərslər var ki, eyni semestrdə

iki fərqli professor tərəfindən aparılır

 

Elxan CABBAROV,

Koreya ElmTexnologiya İnstitutunun tələbəsi

 

Təhsil aldığım universitetdə mühazirələr interaktiv şəkildə həyata keçirilir. Müəllimlər dərsdən öncə hazırladıqları prezentasiyanı universitetin portalında yerləşdirirlər. İxtisasım kompüter mühəndisliyi olduğu üçün müəllimlər  nümunələri canlı kodlaşdırmaqla başa salır. Koreya ElmTexnologiya İnstitutunda hər bir dərsdən öncə tədris proqramı ilə onlayn tanış oluruq. Orada bütün məlumatlar professorun istəyinə görə qeyd edilir. Bəzi dərslərdə professorlar davamiyyət yoxlayır.  Həmin dərslərə mütəmadi olaraq qatılmaq lazımdır. Bəzi dərslərdə isə davamiyyət yoxlanılmır. Davamiyyət yoxlanılmayan dərslərə aid olan bütün lazımi informasiyanı dərsin saytında yerləşən tədris proqramından əldə etmək olur.  Bundan başqa elə dərslər var ki, eyni semestrdə iki fərqli professor tərəfindən aparılır. Həmin dərslərdə mühazirələrə qatılmaq fərqlidir. Belə ki, bu dərslərin biri məcburidir, digəri isə könüllü. Bəzi dərslərdə isə hər hansı bir mövzunu professorun əvəzinə tələbələr keçir. Əlbəttə ki, professorun iştirakı və müəyyən müdaxilələri ilə. Bu hala daha çox yuxarı kurslarda rast gəlinir.

 

Burada tələbə-müəllim

ünsiyyəti ən vacib amillərdəndir

 

Orxan MEHDİYEV,

Britaniyanın  Esseks Universitetinin magistrantı

 

Mən İngiltərənin Esseks Universitetində magistr təhsilimi keçən ay başa vurdum. Qeyd edim ki, bakalavr pilləsini Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetində almışam. Burada mühazirələr bizim universitetlərdəki kimi keçirilmir. Tamamilə fərqlidir. Mühazirələrdə ən son texnologiyalar, dərs vəsaitləri tətbiq edilir. Bir qayda olaraq, müəllim prezentasiya edir. Esseks Universitetində mühazirələr interaktiv şəkildə aparılır. Müəllimlər öz-özünə mühazirə deyib getmirlər. Burada tələbə-müəllim ünsiyyəti ən vacib amillərdəndir. Sual-cavab xarakterli müzakirələrə üstünlük verilir. Dərsin sonunda ya cari mövzu üzrə qrup işi olur, ya da növbəti mühazirə üçün dərsə aid qrup işi tapşırılır. Bu qrup işləri qiymətə təsir etmir. Amma müəllimin aktiv tələbələrlə tanışlığına səbəb olur. Eyni mühazirə prezentasiyaları ən son yeniliklər daxil olmaqla illərlə istifadə oluna bilər. Bundan başqa, Krallıqdakı universitetlərdə avtomatlaşdırılmış, ünsiyyət az olan bir sistem qurulub. Bu sistem vasitəsi ilə dərs materialları universitetin onlayn portalında yerləşdirilir mütəmadi olaraq yenilənir. Universitet tələbələrinə verilən imkanlarla onlara asanlıqla çatmaq olur. Müxtəlif  vaxtlarda dərsdənkənar tələbə-müəllim görüşləri üçün əvvəlcədən müəyyənləşdirilmiş saatlar mövcuddur. Bu görüşlər xüsusi əhəmiyyətə  malikdir. Həmin görüşlər zamanı tələbələr çox sayda əlavə məlumatlar əldə edirlər.

 

Mühazirədə iştirak könüllüdür

 

Mahirə SƏFƏRƏLİZADƏ, 

Kanadanın Toronto Universitetinin tələbəsi

 

Universitetimizdə xüsusi portal var. Hər tələbənin öz nömrəsi koduyla bu portala çıxışı var. Portalın idarə olunmasına gəldikdə isə hər fənnin  xüsusi koordinatoru var həmin koordinator vasitəsilə portal idarə olunur. Toronto Universitetində bütün yeniliklər, mühazirənin mətni, slaydlar audio yazısı öncədən portala yerləşdirilir. Mühazirədə iştirak könüllüdür. Tələbənin mühazirədə iştirakı məcburi deyil. Əgər vaxtımız istəyimiz olarsa mühazirədə iştirak edirik. Əsas verilən tapşırığı yüksək səviyyədə öyrənməkdir.

 

Niyazi Rəhimov

 

Azərbaycan müəllimi.- 2014.- 24 oktyabr.- S.4.