Təhsil innovasiyalarının idarə edilməsi

 

İnnovasiya nədir?

 

İnnovasiya - yeniliyin  məzmunu və reallaşmasıdır. Bu termindən iqtisadiyyatda,  sonralar isə  müxtəlif  elmlərdə  geniş istifadə etməyə başlamışlar.  İnnovasiyaların,  yeniliklərin  yaradılması  müxtəlif  elm  sahələrində spesifik cəhətlərlə  müəyyən  edilir.  Amma müxtəlif  sahələrdə  intellektual yeniliklərin yaradılması, ixtiraçılıq,  səmərələşdirmə  kimi  mürəkkəb  proseslərin  müəyyən  ümumi  tərəfləri də mövcuddur.  Hətta bu proseslərin alqoritmi    mövcuddur.  TRİZ (teoriya reşeniye tvorşeskix zadaç),  ARİZ (alqoritm  reşeniye izobretatelnıx  zadaç) kimi nəzəriyyə və metodikalar bu gün dünyada çox geniş yayılmışdır. Yaponiya, Cənubi Koreya  və s. innovasion inkişaf   yolu  tutan  ölkələr  xeyli müddətdir ki, bu fənləri orta  məktəblərdə tədris edirlər.  Universitetlərə  qəbul  zamanı   abituriyentlər  bu  fəndən imtahan verirlər.  

Fərəhli  haldır ki, bu nəzəriyyələr  vaxtı ilə Bakıda yaradılmışdır.  TRİZ-ə aid ilk məqalələr və  kitablar  da  məhz  Bakıda dərc edilmişdir. Belə  ki,  onların müəllifi  tanınmış  mühəndis - ixtiraşı  Genrix  S.  Altşuller uzun illər ərzində  (SSRİ dağılana qədər)   Bakıda  yaşamışdır.  Bu səbəbdən də  mühəndis-texniki  sahədə çalışanlar üçün  TRİZ  üzrə ilk təlim kursları  vaxtı  ilə Bakıda təşkil edilmişdir.  Kreativ təfəkkürün formalaşmasında  TRİZ əvəzedilməz texnologiyadır.  Təəssüf ki, bir çox inkişaf etmiş ölkələrin  məktəb və  universitet proqramlarına  daxil edilmiş  TRİZ  nəzəriyyəsi  barədə bizim elm, təhsil və  texnologiya  mütəxəssisləri məlumatsızdır.  Bu gün - biliklərə əsaslanan iqtisadiyyatın qurulması mərhələsində milli  təhsilimizin əsas məqsədlərindən biri kreativ düşüncəli, yaradıcı, tənqidi təfəkkürə malik yeni nəsil formalaşdırmaqdır.  Milli təhsilimizin bütün  pillələrində testlərdən ifrat dərəcədə istifadə təbii ki, yaradıcılığın inkişafına mane olur (beynəlxalq təcrübədə  testlərin təhsildə tətbiqi  getdikcə  məhdudlaşır, məsələn,  ABŞ -da testlərin təhsildən  çıxarılması məqsədi ilə son illər bir neçə milyard  dollarlıq  təhsil  meqalayihəsi  həyata keçirilir). Bu baxımdan  TRİZ  nəzəriyyəsinin bizim ölkədə  də təhsil proqramlarına daxil edilməsi  rəqabətədavamlı, kreativ düşüncəli   gənclərin yetişməsinə dəstək ola bilər.   

İnnovasiyaların yaradılması  özlüyündə hələ iqtisadi  inkişaf  demək deyil.  Yaradılmış innovasiyalar  iqtisadiyyatda  tətbiq  edilməlidir ki, real  iqtisadi  səmərə,  inkişaf olsun. Əgər elmi   fəaliyyətin məqsədi   pul sərf etməklə yeni  informasiya  əldə etməkdirsə,  innovasiya fəaliyyətinin məqsədi   yeni informasiya  vasitəsi ilə pul qazanmaqdır. SSRİ dönəmində  sovet alimləri  müəyyən innovasiyalar  yaradırdılar, lakin  onların çox az qismi iqtisadiyyatda tətbiq edilirdi (əsasən hərbi-sənaye komplekslərində).  İnnovasiyaların  böyük qismi rəflərdə "yatır",  az  hissəsi isə  hansısa yollarla xarici şirkətlərin  əlinə düşürdü  (çox  hallarda müəllif  hüquqları məsələləri həll edilmədən). Bu səmərəsiz fəaliyyət innovasiyaların idarə edilməməsi ilə əlaqədar idi. Deməli,  yeniliyin yaradılması  hələ  kifayət deyil,  onu operativ tətbiq etməyi, faydalanmağı (kommersiyalaşdırmağı) bacarmaq lazımdır. Hələ 2500 il əvvəl dahi Çin filosofu  Konfutsi demişdir ki, elm və təhsildən faydalanmağı bacaran xalq firavan yaşayar.

İnnovasiyaların idarə edilməsini   menecment  elmi öyrənir. İnnovasiyaların  menecmenti (innovasiyaların idarə edilməsi)  kimi  adlanan  bu sahə hazırda  sürətlə inkişaf edir.  Bu gün insan fəaliyyətinin bütün sahələrində innovasiyalardan geniş istifadə edilir. Əslində bəşər tarixində  innovasiyalar həmişə olmuş,  bəşəriyyətin  inkişafı  məhz  innovasiyalar hesabına  mümkün olmuşdur.  Son 20  ildə  isə  innovasiyalar  haqqında daha çox  söhbətlər  gedir.   Bu   İKT-nin sürətli  inkişafı  və onun müxtəlif  sahələrdə  tətbiqləri  hesabına  çoxsaylı yeni innovasiyaların  yaradılması, onların    qlobal bazara çıxış imkanlarının artması, tətbiqlərinin  operativliyi,  rəqabətədavamlılığın və iqtisadi səmərənin  yüksəlməsi  ilə əlaqədardır.  

"İnnovasiya" və "yenilik" anlayışları sinonimlərdir, çox hallarda eyni mənada istifadə olunurlar. İnnovasiya (yenilik) - yeninin yaradılması və tətbiqi prosesidir, yəni elm, texnika, iqtisadiyyat və idarəetməni birləşdirən mürəkkəb intellektual  prosesdir. O, istehsal və istehlak münasibətləri kompleksini əhatə edir. Geniş mənada innovasiya dedikdə yeniliklərin (yeni texnologiya, məhsul, xidmət, istehsal, maliyyə, kommersiya)  inzibati,  təşkilati-texniki və sosial-iqtisadi qərarlar şəklində mənfəətli istifadəsi başa düşülür. Bu səbəbdən də həm "innovasiya",  həm də "yenilik" terminləri  eyni mənada işlənilir.  İnnovasiyanı yaradan və tətbiq edən insanlara innovator  deyirlər.  İnnovator olmadan innovasiya və innovativ  inkişaf mümkün deyil.  İnnovator yaradıcı, qeyri-standart təfəkkürə, yüksək erudisiya və savada, sahibkarlıq  qabiliyyətinə  malik  olmalıdır. Bu  xüsusiyyətlər isə  keyfiyyətli təhsil   hesabına yarana bilər.  Deməli, innovatorların yaranmasında, dolayısı ilə innovasion inkişafda təhsilin rolu mühümdür. 

İnnovasiya  prosesləri ilə innovatika elmi məşğul olur.  İnnovatika - innovasiya fəaliyyətinin elmi bünövrəsi, nəzəri əsasıdır. İnnovatika -  innovasiyanın proqnozlaşdırılması və yaradılmasının  elmi metodologiya və üsullarının hazırlanması, inkişafı ilə məşğul olan elmi  istiqamətidir. İnnovatika dedikdə həmçinin innovasiya fəaliyyətinin, innovasiyaların  tətbiqinin planlaşdırılması və təşkili üsulları  da başa düşülür.  İnnovatikanın müasir inkişafının təhlili, bu inkişafın proqnozu bir çox fundamental elmlərin    problemlərini  ifadə etməyə imkan verir. Bu problemlərin həlli innovatikanın tədqiqat obyekti kimi nəzəri bazasının və metodoloji əsaslarının inkişafına təkan vermişdir. Beləliklə, innovatika elmi istiqamət kimi yeni biliklərin, texnologiyaların, metodologiya və metodların daxili nizamlanmış tam sistemidir. Bu sistem innovasiya proseslərinin vahid, qarşılıqlı əlaqəli və tam sisteminin məntiqi birləşdirilmiş konseptual sxemini əhatə edir.

İnsan fəaliyyətinin bütün sahələrində olduğu kimi təhsildə    innovasiyaların mühüm rolu vardır.  Əslində təhsil tarixindəki  bütün islahatlar  ictimai inkişafdan  doğan    innovasiyaların təhsildə sistemli tətbiqinə xidmət etmişdir.   Təəssüf ki,  təhsil tarixində   elə islahatlar  da olmuşdur ki,   onların müəllifləri  və icraçıları  innovasiya haqqında təsəvvürlərə malik olmamışlar. İnnovasiyalara əsaslanmayan islahatlar,  bu  proseslərin  düzgün layihələnməməsi  nəticəsində  təhsil  sistemi  iflic edilmiş, onun  islahatdan əvvəlki işlək mexanizmi  dağıdılmış,  yeni  təhsil modeli  isə  yaranmamışdır.  Necə deyərlər, islahatlar  "qaş düzəltmək  əvəzinə göz çıxartmışdır".

Təhsildə innovasiya dedikdə müxtəlif   yeniliklərin  təlim-tərbiyənin məqsəd, məzmun, metod və formalarına  tətbiqi,    təhsilin iqtisadiyyati, təşkili və idarə edilməsində pedaqoq və təhsilalanın müştərək fəaliyyətlərinin   yeni biliklər əsasında təşkili  nəzərdə tutulur.  Təhsildə innovasiyalar ölkə və ya regional səviyyədə, təhsil islahatları və ya müəyyən məqsədli inkişaf proqramları çərçivəsində, mərkəzləşdirilmiş  formada    ya  təhsil müəssisəsinin (TM)  təşəbbüsü ilə lokal formada  həyata keçirilə bilər.  Bu zaman pilot layihə  çərçivəsində eksperimental fəaliyyət təşkil edilə bilər. Təbii ki, bütün bu proseslər hüquqi-normativ baza əsasında  reallaşmalıdır.

Məqalədə təhsil innovasiyalarının idarə edilməsindən danışılarkən, təhsil pilləsini  xüsusi olaraq  qeyd etmirik. Çünki müxtəlif  səviyyəli təhsil müəssisələrində innovasion  proseslərin metodoloji  baxımdan ümumi cəhətləri çoxdur. Bu səbəbdən  məqalədəki  ideyalar  faktiki olaraq təhsilin istənilən  səviyyəsi üçün  əhəmiyyətli ola bilər. 

 

Təhsil sektorunda innovasiya fəaliyyəti

 

Müasir təhsildə gedən qlobal proseslərin   səciyyəvi xüsusiyyəti onun fasiləsiz modernləşməsidir. Təhsildə modernləşmənin  əsas  məqsədi bu gün reallaşan  kütləvi təhsil  şəraitində yüksək keyfiyyətə nail olmaqdır.  İnkişaf etmiş ölkələrin təhsil sistemləri qlobal tendensiyalara uyğun inkişaf edir. Qlobal tendensiyalar isə dünyanın yeni inkişaf səviyyəsi ilə  müəyyən edilir.  Bu məqsədlə bir çox ölkələrdə müvafiq təhsil  strategiyaları     inkişaf proqramları hazırlanmış, hazırda icra edilməkdədirlər.  Bu gün təhsildə strateji yanaşma  digər fəaliyyət sahələrinə nisbətən vacibdir.  Bu yaxınlarda Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin  imzaladığı sərəncamla "Azərbaycan Respublikasında təhsilin inkişafı üzrə Dövlət Strategiyası" təsdiq olunmuşdur. Hesab edirik ki,  bu  strategiyanın icrası  innovativ ideyalar əsasında milli təhsilin inkişafına dəstək verəcək. 

Müasir zamanda  innovasiyaların yaranmasına səbəb olan müəyyən tendensiyalar var:

* tədris prosesinin humanistləşməsi;

* uşaqların təhsilləri  və gənc nəslin  inkişafı keyfiyyətinə verilən yüksək tələblər;

* mədəni-mənəvi dəyərlərə yönəlmə;

* təhsil müəssisələri  arasında rəqabətlilik münasibətləri.

 

İnnovasiyaların idarə edilməsi

 

Hər bir təhsil müəssisəsi  yeniləşmə prosesində 3  mərhələdən keçir:

* təşəkkül (yeni təhsil müəssisəsinin,  yeni kollektivin yaranması və ya kollektivin  böyük hissəsinin təzələnməsi  mərhələsi);

* fəaliyyət (təlim-tərbiyə  prosesinin   ənənəvi,  stabil proqram və pedaqoji texnologiyalar əsasında işinin  təşkili mərhələsi);

* inkişaf (təlim-tərbiyənin köhnə məzmunu  və mövcud pedaqoji texnologiyalar yeni sosial-iqtisadi tələblərə cavab vermədiyindən yeni  məzmun, forma və texnologiyaların yaradılması    tətbiqi mərhələsi).

İnkişafda olan təhsil müəssisələri ənənəvi, stabil  formatda işləyən təhsil müəssisələrindən fərqlənir. Bu fərqlər  özünü idarəetmədə də göstərir. Ənənəvi iş rejimində müsbət nəticə verən pedaqoji texnologiyalar bəzi hallarda   yeni-innovasion  rejimində arzu olunan nəticələr verməyə  bilər.   Təhsil müəssisələrində innovasion  fəaliyyətin əsas subyekti müəllim,  idarəetmə  obyekti isə təlim-tərbiyə prosesidir.  İnkişaf etmiş  təhsil müəssisələrində idarəetmənin predmeti təhsilin məqsədi, məzmunu, metod və formalarıdır. Praktik olaraq, hər bir innovasion təhsil prosesinin obyekti  təhsilalanlardır. Tədqiqatçıların və təhsil müəssisəsi rəhbərlərinin  əsas vəzifəsi təhsilin proqnozlaşdırılan nəticələrinə maksimum yaxınlaşmaqdır.   Ona görə təhsil müəssisəsində tətbiq edilən  hər bir innovasiya  prosesi  idarə edilməlidir.  

Hər bir innovasiya, yenilik, yeniliyin tətbiqi öz  inkişafı prosesində müəyyən mərhələlər keçir: ideyanın yaranması, məqsədin formalaşması, yeni ideyanın konkretləşməsi (formalaşması), yeniliyin reallaşdırılması,  yayılması,  yeniliyin "adiləşməsi", "köhnəlməsi".

İnnovasion rejimdə təlim-tərbiyə prosesinin bütün iştirakçılarının - müəllim və şagirdlərin fəal  şəxsi özünütəyin prosesi gedir. Bu, insanların qarşılıqlı münasibətlərinin xarakterində öz əksini tapır.  İnnovasiyaların həyat mərhələləri yeniliyi qəbul edən kollektivin  inkişaf mərhələləri ilə sıx bağlıdır.

Təhsil   müəssisələrində  innovasiyaların yaranmasının 5 yolu mövcuddur:

1. Müəssisəyə  məxsus  yeni təcrübənin yaranması;

2. Kənar təcrübədən istifadə;

3. Elmi araşdırmaların nəticəsi;

4. Eksperiment;

5. "Sınaq və səhv"  yolu.

İnnovasion prosesə daxil olan kollektiv, bir qayda olaraq, öz inkişafında bir neçə mərhələ  keçir.  Cəsarətsizlik-"əməkdaşlığın" stabilliyi-yetkin kollektiv. Son iki mərhələ-innovasiya prosesinin kollektiv  tərəfindən yüksək dərki  mərhələsidir. Bu,  kollektivin  hər  bir  üzvünün  bütün mərhələlərdə iştirakı ilə təyin edilir.  Kollektivin cəsarətsizlik mərhələsindən yetkinlik mərhələsinə inkişafı innovasiya tsikillərin dəyişmə sürətindən asılıdır. İnnovasiya proseslərini  idarə edən  menecerin  ilkin vəzifəsi  innovasiyalara olan  münasibəti öyrənmək, bu barədə fərqli münasibət və rəyləri toplamaqdır. 

Yeniliyin yaranması və tətbiqi bu yeniliyə  olan mürəkkəb münasibətlər  sistemi ilə xarakterizə edilir. Statistik məlumatlara görə, yeni ideyaların yaranma mərhələsində təhsil müəssisəsi  kollektivi   üzvləri  yeniliyə motiv dərəcəsindən asılı olaraq bu qruplara bölünürlər:

1. Liderlər  qrupu  (1-2%).

2. Müsbət yanaşanlar  qrupu (50%).

3. Neytral olanlar qrupu (30%).

4. Mənfi yanaşanlar  qrupu (20%).

Yeniliyin mənimsənilməsi və tətbiqinə  zəif motivləşən insanlar bu yeniliyə müxtəlif formalarda müqavimət göstərirlər. Təcrübə göstərir ki, pozitiv nəticələr insanların yeniliyə qarşı münasibətlərini dəyişir. Yeniliyə  "köklənmə"  şəxsiyyətin  fərdi xüsusiyyətlərindən -sinir sistemi tipindən, refleksiya dərəcəsindən, həyacanlanma səviyyəsindən,  kreativliyindən, səriştəliliyindən,  özünüqiymətləndirməsindən  və s. amillərdən asılıdır.

İnnovasiya prosesini idarə edənin əsas vəzifəsi 3-cü və 4-cü qrupda olan insanları yüksək motivləşmə zonasına  keçirməkdir. Məhz bu səbəbdən, yeniliyin tətbiqi zamanı  məlumatlandırma, təlimatlandırma mühüm rol oynayır.   Bu zaman hər bir iştirakçı öz vəzifəsini, missiyasını düzgün dərk edir.  Əgər insan öz missiyasını, vəzifəsini düzgün  dərk edirsə, onda özünütəyin, özünüifadə, özünürealizə prosesləri başlayır,  onun stereotipi dəyişir,  özünüinkişaf   baş verir. 

Təhsil müəssisəsi üçün müasir innovasiya prosesləri, innovasiyaların idarə edilməsi kifayət qədər mürəkkəbdir,   bu səbəbdən innovasiyalar sahəsində səriştəli məsləhət xidmətlərinə ehtiyac var  (təəssüf  ki, ölkəmizdə təhsil innovasiyaları, ümumən təhsil xidmətləri sahəsində konsaltinq şirkətləri yoxdur, yəqin ki,  səriştəli məsləhətə ehtiyac olmayıb). Bu prosesdə məqsədi təyinetmə, təhlil, planauyğun addımlar, pedaqoji texnologiyalar, yeniliyin təşkili, ekspert nəzarəti, bir sözlə, innovasion idarəetmənin bütün elementləri iştirak edir.   Çalışmaq lazımdır ki, daha çox özünənəzarət  özünütənzimləmə  elementləri olsun,  nəinki kənardan tənzimləmə. İnnovasiya proseslərini idarə edərək  son nəticədə  kollektivin inkişafını idarə etmək  mümkündür.

Hər bir innovasion proses ehtimallı xarakter daşıyır. İnnovasiyaların nəticəsini  proqnozlaşdırmaq  asan deyil, risk dərəcəsi yüksəkdir.  Layihələndirmə  modelləşdirmə mərhələsində  bir çox səhvlərdən  xilas olmaq üçün  yeniliyin analitik əsaslandırılması  və innovasion sınaq  proqramının tərtib edilməsi  məqsədəuyğundur.    İnnovasion sınaq  proqramını  eksperimenti həyata keçirən fərd (layihə qrupu) hazırlayır.  Bu proqram daha sonra ekspertlər  tərəfindən təhlil edilməlidir.

İnnovasion sınaq  proqramına verilən rəyə, əslində  yeniliyin tətbiqinə dair rəy  kimi də baxmaq olar.   Rəydə  bu məsələlər öz konkret əksini tapmalıdır: proqramın məzmununun tamlığı, onun hissələrinin və bloklarının struktur əlaqələri və ardıcıllığı, məntiqliyi, konstruktivliyi, səhvlər, nöqsanlar, çatışmazlıqlar, əsaslandırılmış təkliflər və proqrama əlavələr, yekun ekspert rəyi ( rəydə birmənalı olaraq bildirilir  ki, yenilik təklif edilən variantda  tətbiq edilə bilər, yoxsa bütün nöqsanlar və səhvlər bir daha yenidən işlənilməlidir).   Təhsil müəssisəsinin innovasiya fəaliyyəti  proqramı müəyyənləşdikdən və əsas gözlənilən nəticələr proqnozlaşdırıldıqdan  sonra müəssisənin rəhbərləri təşəbbüs qrupu ilə birgə məqsədli kompleks proqram hazırlaya bilər.  Bu proqram  təşkilati tədbirlərdən və  innovasiyaların reallaşdırılması  mərhələlərindən ibarət olacaqdır. 

 

Yeniliyin tətbiqi mərhələsinin təşkili

 

Məqsəd: Təhsil müəssisəsində innovasiya  proseslərinin  müəyyən edilməsi,  formalaşması  və inkişafı üçün şəraitin yaradılması. Yeniliyin tətbiqi şəraitində  TM-nin iş sistemi  modeli və texnologiyasının  qurulması. 

İşin təşkilinin məqsədyönlü forma    tədbirləri

1. Kadrlarla işin təşkili

1.1. Rəhbərlik səviyyəsində müşavirə.

Məqsəd: innovasiyanın tətbiqi  strategiya və taktikasının hazırlanması  

1.2. Elmi  (pedaqoji)  şura.

Məqsəd: eksperimentin təşkili barədə qərar qəbulu,  kollektiv üzvlərinin innovasiyaların tətbiqinə şərait  yaradılmasına həvəsləndirilməsi

1.3. İstehsalat müşavirəsi.

1.4. Yaradıcı qrupun iclası.

1.5.  Özünütəhsil üzrə iş.

2. Valideynlərlə iş.

Məqsəd: valideynlərin eksperimentin məqsəd və vəzifələri  ilə tanış edilməsi, eksperimentin təşkili və icrasında  onlarla müştərək fəaliyyət.

3. Rektoratın (Təhsil müəssisəsi  şurasının)  iclası.

Məqsəd: eksperimentin başlanması barədə qərarın qəbul edilməsi  

4. Baza müəssisəsi  təşkilatları ilə əlaqə.

5. Nəzarət, təhlil, tənzimləmə.

 Məqsəd: informasiya toplanması və eksperiment  proqramının reallaşma gedişatının ilkin təhlili

6. İnformasiya təminatı.

Məqsəd: innovasiyanın tətbiqi prosesinin idarə edilməsi üçün məlumatın toplanması.

Kollektivin proqram fəaliyyətinin məqsəd və vəzifələri  TM-dəki   mövcud vəziyyətin müfəssəl təhlili və inkişafı  proqnozlarına  əsasən  hazırlanmalıdır.

Proqramın məqsəd və vəzifələri  TM-nin bütün struktur bölmələri ilə razılaşdırılmalı,  kollektivin əksəriyyəti tərəfindən dəstəklənməli, yeni şəraitə uyğunlaşmalı, real olmalı, motiv və stimul səviyyəsini yüksəltməli, nəzarətə imkan verməlidir.

TM-də innovasiya prosesləri son nəticələrin proqnozları nəzərə alınmaqla idarə edilməli, prosesin  aralıq nəticələri  kollegial formada müzakirə edilməlidir.  

 

Təhsil İnnovasiyaları bankının formalaşması

 

Yeniliklərin tətbiqini idarə etmək üçün innovasiyalar bankı  yaradılmalıdır. Bu məqsədlə innovator  hər bir yeniliyə dair xüsusi  formada blank hazırlamalıdır. Tərtib edilən   blank  bu bölmələri əhatə etməlidir.

1. Problem.   Ənənəvi  təlim-tərbiyə praktikasının   hansı ziddiyyətlər səbəbindən  yenisi  ilə əvəzlənməsinə ehtiyac olduğu  müəyyən edilməlidir (yəni, innovasiya hansı zərurətdən yaranır?). 

2. İnnovasiyanın, yeniliyin  məqsədi.  Məqsədi konkret , dəqiq ifadə etmək üçün problemin  ikinci hissəsinə diqqət yetirmək lazımdır.   Bilinməlidir ki, işin sonunda nə əldə edilməlidir.

3. İnnovasiyanın, yeniliyin  mahiyyəti. Məqsədə çatmaq üçün həlli zəruri olan,  qarşılıqlı  əlaqəli  vəzifələr  kompleksi  müfəssəl təsvir  edilməlidir.

4. Yeniliyin tətbiqinin proqnozlaşdırılan nəticələri.   Proqnozlaşdırılan nəticə əldə edilməli olan  nailiyyətin  konkret göstəricilərini əks etdirməlidir: mümkün müsbət nəticələr, mümkün itkilər, risklər, neqativ  nəticələr, onların  aradan qaldırılması  yolları.

5. Biliklərin tətbiq sahələrinə görə innovasiyaların təsnifatı.  Yeniliyin hansı bilik sahələrinə aid problemləri həll etdiyi xüsusi göstərilməlidir.

6. İnnovator. Məlumat-blankda  innovasiyanı kimin tətbiq etdiyi barədə xüsusi qeyd olmalıdır.   Bu innovasiyaya nəzərən innovatorun kim olduğu - müəllif, istifadəçi, təşviq edən və s. kimi məlumat qeyd edilməlidir.

7. Yeniliyin hansı mərhələləri keçməsi göstərilməlidir:

1. ideyanın formalaşması;

2. məqsədin müəyyənləşməsi;

3. innovasiyanın hazırlanması;

4. təcrübi  sınaq və eksperiment;

5. innovasiyanın yayılması;

6. mövcud struktur çərçivəsində  innovasiyanın reallaşması.

8. Yenilik  eksperimental sınaqdan keçmişdir. Tədris ili ərzində və sonrakı müddətdə neçə dəfə sınaqdan keçməsi göstərilir. 

9. İnnovasion eksperiment. İnnovasion təhsil eksperimenti əsasən 3 mərhələdə olur:

Müəyyənləşdirici  eksperiment-nəticələrin qeydiyyatı prosesinin izlənməsi; 

Dəqiqləşdirici eksperiment-nəticələrə  müvafiq olaraq hipotezanın dəqiqləşdirilməsi;    

Formalaşdırıcı  eksperiment- pedaqoji texnologiya    gözlənilən nəticələrin formalaşdırılması  və təsviri.

İnnovasion eksperimentin iki tipi var: fəal, passiv.   Fəal eksperiment  laborator və istehsalat  xarakterli ola bilər.  Passiv  eksperiment isə   pedaqoji  müşahidədir. 

10. Tətbiq  işlənmə mərhələsindəki problemlər.  Bu, innovasiyanın tətbiqinə mane olan problemlərdir.

11. Eksperimental nəzarətin icraçıları. Eksperimentator qismində mütəxəssislər- müəllimlər,  digər TM-nin rəhbərləri, metodistlər, alimlər və s. ola bilər.

12. İnnovasiyanın qiymətləndirilməsi.

13. Əlavə daha hansı problemlər həll edilməlidir.

14. İnnovasiyanın əhəmiyyəti barədə qeydlər.

Qeyd edilən blank innovasiya proqramı  yeniliyin tətbiqi  ekspertizasının nəticələri əsasında  doldurulur. İnnovasiyalar  bankı yarandıqdan sonra  nəticələr ciddi təhlil  edilməlidir. Yalnız  bu halda  TM  rəhbərliyi  innovasiyaların korreksiyası  və tənzimlənməsi proqramını həyata keçirə bilər.

Təhsil innovasiyaları bankı  yaradıldıqdan sonra innovasion fəaliyyətin ekspertizası, innovasiya proseslərinə nəzarət, təhlil və  tənzimləmə  məsələləri həll edilməli, pedaqoji kollektivin  innovasion potensialının inkişafı   şərtləri  müəyyənləşməlidir. 

 

İlham ƏHMƏDOV,

ADPU-nun Kompüter mərkəzinin direktoru, dosent

 

Azərbaycan müəllimi.- 2014.- 31 yanvar.- S.9.