Humanist pedaqogikanın prinsipləri

əsasında qurulan qeyri-standart dərslər

Müəllim şagirdin mənəvi-əxlaqi dünyasına nüfuz edə bilən ən güclü şəxsiyyətdir. Bütün dövrlərdə o öyrədən, həm də özü öyrənən, tərbiyə edən, cəmiyyət üçün layiqli vətəndaş yetirən şəxsiyyət olmuşdur. Müəllimin gərgin əməyi hesabına şagirdin diqqəti, yaddaşı, təfəkkürü inkişaf edərək formalaşır.

Azərbaycan Respublikası Təhsil Problemləri İnstitutunun ötən il dekabrın əvvəllərində Bakıda təşkil etdiyi dünyada humanist pedaqogikanın yaradıcısı kimi tanınan Rusiya Elmlər Akademiyasının akademiki, psixologiya elmləri doktoru, professor Ş.Amonaşvilinin iştirakı ilə keçirilən "Təhsil prosesində şagirdlərə şəxsiyyətyönümlü - humanist yanaşmanın əsasları" mövzusunda müəllif seminarının iştirakçısı olmuşam.

Novator pedaqoq olan Ş.Amonaşvilini çoxdan tanıyıram, onun neçə-neçə pedaqoji kitablarını oxumuş, internetdən söhbət və məsləhətlərini dinləmişəm. Rəğbət bəslədiyin bir insanı real həyatda görüb, müvəffəqiyyət və çətinliklərindən söhbət etmək, onunla diskussiyada olmaq, ustad dərslərində iştirak etmək, yəqin ki, hər bir müəllim üçün fərəhli haldır. Belə müəllimlərdən biri də mənəm.

Təlimin təşkili formalarından biri də qeyri-standart dərslərdir. Belə dərslər mahiyyət etibarilə standart struktura malik olmurlar. Başqa sözlə, qeyri-standart dərslər strukturu olmayan improvizə edilmiş tədris məşğələləridir (dərs-ekskursiya, dərs-oyun, dərs-konfrans, kompüter-dərs, dərs-nağıl, dərs-yarış, dərs-kosmos və s.). Bu tədris məşğələlərinin yaranması təhsilin demokratik əsasda qurulmasının nəticəsidir. Ş.Amonaşvilinin Bakı məktəbliləri ilə apardığı belə dərsləri gördüm. Bir daha inandım ki, müəllim dərsin strukturunu müəyyənləşdirməkdə sərbəstdir. Bu zaman şagirdlərin inkişaf səviyyəsini, onların meyil və marağını əsas götürür. Şagirdləri öyrənməyə həvəsləndirmək üçün forma və struktur müəyyənləşdirir, seçdiyi vasitə və üsullarla onu zənginləşdirir. Əvvəllər mən belə dərsləri təşkil edərkən narahat olurdum ki, metodikada belə üsul və struktur yoxdur. Daha doğrusu, bundan narazı olan kolleqalarım da az deyildi. Halbuki, konkret təlim standartlarının reallaşmasına yönəlmiş bu dərs nümunələrinin hər birinin ayrılıqda xüsusi təlim məqsədlərinin həyata keçirilməsinə xidmət etdiyinin şahidi olduqdan sonra belə dərslərin keçilməsinə həvəsim daha da artdı.

İnformasiyaların çoxaldığı, uşaqların məlumatının artdığı hazırkı şəraitdə dərsləri daha mütəhərrik və dinamik şəkildə qurmaq, onu maraqlı fəaliyyət obyektinə çevirmək tələb olunur. Bu baxımdan qeyri-standart dərslərin imkanları böyükdür.

Yanvarın 29-da 5-ci sinifdə riyaziyyatdan "Onluq kəsrin natural ədədə vurulması" mövzusunda harmonik şəxsiyyətin inkişafını təbliğ edən "açıq dərs" keçdim.

Fəal təlimin mərhələləri ilə keçilən dərsdə ənənəvi olmayan elementlər çox idi. Dərsdə şagirdlər iştirak edirdilər və onların valideynləri ilə yanaşı, məktəbin müəllimləri, dəvət olunmuş qonaqlar da var idi.

Dərsin iş forması cütlərlə işi şagirdlərdən deyil, şagird və valideynindən təşkil etdim. Şərtə görə, valideynlər öz övladlarına çalışmaların həllində məsləhətlər verməli, əyani tapşırığı yerinə yetirməkdə köməklik etməli idilər. Bu zaman mən həm də valideynlərin evdə öz övladlarına riyaziyyatdan necə kömək etmələrini bilmək istəyirdim.

Dərs kompüterlərin köməyi ilə təqdimat formasında slaydlarla keçirildi. Motivasiya olaraq "yeddi" və "bir" sözləri "gizlədilmiş" "Yeddi dəfə ölç, bir dəfə biç" atalar sözündən istifadə etdim. Şagirdlər kiçik diskussiyadan sonra qərara gəldilər ki, onlar əvvəl fikirləşib sonra cavab verməlidirlər.

Məntiqi, əyləncəli, oyun xarakterli əvvəlki dərslərə aid olan çalışmaları şagirdlər özləri kompüterdən proyektor vasitəsi ilə göstərir, həllini valideynləri ilə birgə axtarırdılar.

Şagirdlərə arxasında valideynlər üçün "Evinizdə beşinci sinif şagirdi varmı?" adlı psixoloji məsləhətlər olan işçi vərəqələr (A4) və işıqfor düzəltmək üçün üçrəngli sahəsinin ölçüləri arxasında yazılmış dairəcik payladım. Rəngli dairəciklər işçi vərəqələrinə yapışdırılmışdı. Sonra problem sualı qoyuldu: vərəqənin rənglənməyən hissəsinin sahəsi tapılmalıdır (rəngli dairəciklərin birinin sahəsi 3,19 sm2, işçi vərəqənin ölçüləri isə 21x29 sm şərt kimi verilmişdi).

Eyni toplananlarin cəminin (rəngli dairəciklərin sahələrinin cəmi), onların sayının (3) birinin sahəsinə (3,19sm2) olan hasili ilə əvəz edilərək tapılmasının daha asan üsul olduğunu başa düşən şagirdlər dərsin növbəti mərhələsində tədqiqatları müzakirə edərək nəticə çıxardılar. Mən şagirdlərlə yanaşı valideynlərinin onlara necə kömək etmələrini də izləyir, çaşqınlıqla qarşılaşanda isə onların köməyinə gəlirdim. Şagird və valideynlər dərsin bu mərhələsində həzin klassik musiqinin sədaları altında işləyirdilər.

Növbəti mərhələdə şagirdlərdən yorğun olub-olmadıqlarını soruşdum. Gözlər üçün bədən tərbiyəsi dəqiqəsi adlanan hissədə şagirdlər gözləri yumulu halda dediklərimə qulaq asdılar (Gözlərinizi yumaraq ulduzlu səmanı təsvir edin. Qaranlıq səma. Ətraf sakitlikdir. Kiçik parıldayan bir nöqtə yaxınlaşaraq böyüyür, böyüyür və Yer kürəsinə çevrilir. Bu zaman ikinci bir nöqtə əmələ gəlir. Bu nöqtə isə böyüyürək Sizə çevrilir. Siz Yer planetinin üzərində uçursunuz. Siz sakitsiniz, yüngülsünüz. Ətrafınızda çoxlu sayrışan ulduzlar parıldayır. Siz gözlərinizi açırsınız. Təzə enerji və qüvvə ilə dərsin yeni mərhələsinə başlayırsınız).

Dərsin nəticə və ümumiləşmə mərhələsində şagirdlərin öz fotoşəkillərindən düzəldilmiş kollajı göstərərək tərtib etdiyim məsələni ekranda onlara təqdim etdim. Məsələ belə idi: C vitamini insanın 1 kq-lıq kütləsi üçün 0,0015q hesablanmışdır. Sizin hər birinizə ... gün, həftə, ay ərzində nə qədər vitamin qəbul etmək lazımdır? Nöqtələrin yerinə şagirdlərin fotoları göründükcə hər kəs öz valideynləri ilə birgə özünə tələb olunan vitaminin miqdarını hesablamağa başladı.

Refleksiya mərhələsində şagirdlər ekranda gördükləri mövzunun qiymətləndirilməsi mərhələsinə aid olan yarımçıq cümlələri tamamladılar.

(1.Mən dərsi ... başa düşdüm.

2.Mən bu dərsdə ... öyrəndim.

3.Belə dərs forması mənim ...).

Ev tapşırığı olaraq şagirdlərə dərslikdən və metodiki vəsaitdən tapşırıqlar verdim.

Valideynlərə verilən ev tapşırığı isə övladlarına M.Lomonosovun dediyi aforizmi izah etmək oldu: "Riyaziyyat ağlı sahmana salır".

Keçdiyim dərs şagirdlərimin ürəyindən olduğundan öz işimə yaradıcı yanaşaraq belə qeyri-standart dərslər keçməkdə israrlıyam. Belə dərslərin keçilməsinə isə məni ilhamlandıran, dəstək olan Ş.Amonaşvilidir. Ona və bu seminarı təşkil edən Azərbaycan Respublikası Təhsil Problemləri İnstitutuna təşəkkürümü bildirirəm.

Şəfəq FAZİLOVA,

Şabran şəhəri Tofiq Abbasov adına 1 nömrəli

tam orta məktəbin riyaziyyat müəllimi

Azərbaycan müəllimi.- 2015.- 7 fevral.- S.11.