Həyat bilgisinin tədrisində inteqrasiya

III sinifdə 9 fənn tədris olunur ki, onlardan da biri həyat bilgisidir.

Bilirik ki, başqa fənlərdən fərqli olaraq, həyat bilgisi konkret bir elmin əsasını öyrətmir. Fənnin tədrisində şagirdlərdə mənəviyyat, sağlamlıq, təhlükəsizlik, fövqəladə hallarda mühafizə, vətəndaşlıq, ekologiya, cəmiyyət haqqında bilik və bacarıqlar formalaşdırılır.

Mən də şagirdlərdə bu fənnə maraq oyatmaq, onun köməkliyi ilə əxlaqi yetkinlik, saflıq, düzlük, ədalətlilik, dözümlülük, tolerantlıq, özünə və başqalarına hörmət kimi yüksək mənəvi keyfiyyətlər aşılamaq, onları əsl vətənpərvər kimi tərbiyə etmək üçün fənnin tədrisində yalnız fəndaxili, fənlərarası inteqrasiyanı yox, həm də təlimin metod və texnologiyalarının inteqrasiyasından geniş istifadə edirəm.

Təcrübəmdən müəyyən etmişəm ki, fənlərarası əlaqə şagirdləri tədris prosesində fəallaşdırır, onların idraki, zehni qabiliyyətini inkişaf etdirir.

Fikrimi bu il martın 5-də 3 d sinfində həyat bilgisi fənnindən "Qonşularımız" mövzusunda dediyim "açıq dərs"in nümunəsində şərh edirəm.

Dərsə davamiyyət yoxlandıqdan sonra proyektor vasitəsilə dərsin keçirildiyi tarix, mövzusu, məqsədi, standartları, bacarıq səviyyələri ekranda işıqlandırılır və sinfə belə bir sualla müraciət edilir:

M.: - Uşaqlar, 05.03.2015 nəyi göstərir?

Ş.: - Dərsin keçirildiyi tarixi.

M.: - Riyaziyyatla əlaqələndiriləndə bunlar nə adlanır?

Ş.: - Zaman vahidləri.

M.: - "05" günü göstərir. Gün isə həyat bilgisindən öyrəndiyimizə görə yerin öz oxu ətrafında fırlanması nəticəsində yaranır. Bir gün 24 saatdır.

"03" ayı göstərir. İlin III ayı mart ayıdır, yaz fəslinə aiddir.

"2015" isə ili ifadə edir. İl yerin günəş ətrafında fırlanması nəticəsində 12 aya başa çatır.

Sonra dərsimizin neçənci saatda keçirildiyini soruşuram və deyirəm:

M.: - Uşaqlar, bu dərsi III saat yox, I saat keçsəydik dərsə nəyi oxumaqla başlayardıq?

Ş.: - Müstəqil Azərbaycan Respublikasının Dövlət himnini oxumaqla.

Himn haqqında məlumatlar verilir.

Sonra lövhədə gerbimiz, bayrağımız nümayiş etdirilir, məlumatlar verilir. Şagirdlər bayrağın rənglərini şərh edərək deyirlər ki, texnologiyaya görə xromatik, həyat bilgisinə görə spektral, təsviri incəsənətə görə əsas və alınma, soyuq və isti rənglərə ayırmaq olar. Musiqiyə uyğun mahnılar, Azərbaycan dilindən öyrəndikləri şeir və hekayələr söyləyir, müdriklərin deyimlərindən sitatlar gətirir, hər üçünün dövlət rəmzləri olduğunu bildirirlər.

Sonra müstəqil dövlətin başqa əlamətləri soruşulur, Konstitusiyanın maddələrinə əsasən izah olunur, Konstitusiya və bayraq gününün keçirildiyi tarixlər qeyd olunur.

Dövlətimizin sərhədləri, ərazisi, şəhərləri, çay və gölləri xəritədə göstərilir.

Motivasiya yaratmaq üçün lövhəyə belə bir cədvəl salınır.

Şagirdlərə tapşırılır ki, cədvəldə verilənləri oxusanız, bugünkü dərsimizin mövzusunu biləcəksiniz.

Əvvəlcə şagirdlər mövzunu aydınlaşdıra bilmirlər və deyirlər ki, mövzu informatikadan öyrəndiyimizə görə, koda qoyulub. Kodu açmaq üçün onu dekodlaşdırmaq lazımdır. Bunun üçün isə açar sözlər deyilməlidir.

Şagirdlərə açar sözlər verirəm, məlumatlandırıram ki, mövzu əlifba sırasına görə kodlaşdırılıb. Azərbaycan dili fənninə inteqrasiya yaranır, əlifba günü haqqında məlumat verilir və kod açılır, mövzu müəyyənləşdirilir. Məlum olur ki, dərsin mövzusu "Qonşularımız"dır.

Qonşu kimdir, kimlərə qonşu deyilir, mövzumuzda hansı qonşulardan söhbət getdiyi müəyyənləşdirilir. Qeyd olunur ki, bugünki dərsimizdə müstəqil Azərbaycan Respublikası ilə həmsərhəd olan dövlətlərdən söhbət gedəcək.

Tədqiqat sualı proyektor vasitəsi ilə lövhədə işıqlandırılır:

- Azərbaycan Respublikası quruda neçə dövlətlə həmsərhəddir?

- Cavab: 5 dövlətlə.

Dövlətlər xəritədə göstərilir və məlumat verilir ki, dərsimizdə qonşu dövlətlərdən də nümayəndələr var. Proyektor vasitəsi ilə lövhəyə hər bir dövlət haqqında məlumat salınır və gələn bir qonaq öz ana dilində özü haqqında məlumat verib, dediklərini də Azərbaycan dilinə tərcümə edir. Qeyd olunur ki, sizə ingilis dili də tədris olunduğundan İngiltərədən də qonaq dəvət etmişik. Ancaq bu bizimlə həmsərhəd olan dövlət deyil. Nitq etigetlərinə görə qonaqlara xoş sözlər deyilir.

Növbəti sual verilir:

- Bəs hansı dövlətdən qonaq dəvət etməmişik, heç çağırmazdıq da?

Ekranda ermənilər, onların vəhşilikləri haqqında fraqmentlər göstərilir və qeyd olunur ki, ermənilər bizim düşmənimizdir.

Yenə Azərbaycan dövləti, azərbaycanlılar haqqında məlumat verilir, yazılı və şifahi xalq ədəbiyyatına müraciət olunur.

Sonra isə mətni ifadəli oxudur və izah edirəm. Başa salıram ki, siz düzgün, ifadəli oxumalı, dilimizi yaxşı bilməlisiniz ki, oxuduğunuzu anlayasanız və anlada biləsiniz.

Dərs "Oğuz", "Azadlıq", "Yaşıl dünya", "Sülh" qruplarına lider seçilməsilə davam etdirilir. Qruplara işçi vərəqləri paylanır, tapşırıqlar haqqında izahat verilir, tapşırığın yerinə yetirilməsi müddətinin 5 dəqiqə olduğunu qeyd edirəm.

Şagirdlərin tapşırıqları sərbəst yerinə yetirmələrinə nəzarət edirəm və tapşırıqların yerinə yetirilməsi müddətində isə ekranda dahi şairimiz S.Vurğunun "Azərbaycan" şeiri səsləndirilir. Vaxt qurtarır. Təqdimat başlanır.

"Oğuz" qrupunun təqdimatı:

"Oğuz" qrupunun I tapşırığı - torpaqlarımız işğal olunma tarixinə görə ardıcıllıqla nömrələnir, tarixləri yazılır, Xocalı soyqırımı haqqında məlumat verilir.

II tapşırıq: Şuşa, onun yaranması, Vətən bağı haqqında məlumat verilir, texnologiya fənnilə əlaqədar olaraq süfrə atributu olan salfetlə "Xarı bülbül" hazırlanır, onun haqqında məlumat verilir. Kompüterdə isə Point proqramında üçrəngli bayraq çəkilir, arzu edilir ki, çəkilmiş bayraq işğal olunmuş torpaqlarımızda dalğalansın.

III tapşırıq - Ermənilərin özününküləşdirmək istədiyi "Sarı gəlin" mahnısı pantomima şəklində göstərilir, açıqlanır ki, qız saçının ucunu hörmək istədi, gülü dərmək istədi, oğlan qoymadı. Bizə belə gəlir bunlar bizim xalq mahnısı olan "Sarı gəlin"i hərəkətləri ilə göstərdilər. Mahnı uşaqlar tərəfindən ifa olunur.

"Azadlıq" qrupunun təqdimatı:

I tapşırıq - Verilmiş qəhrəmanların adları müvafiq cədvələ uyğun qruplaşdırılır və hər bir qəhrəman haqqında məlumat verilir.

II tapşırıq - 20 Yanvar faciəsi haqqında məlumat verilir, şəhid gülü olan qərənfil texnologiyaya uyğun olaraq parça ilə hazırlanır, informatika ilə əlaqəli şəkildə kompüterdə Point proqramında "Şəhidlər xiyabanı" təsvir olunur, "Vörd" proqramına uyğun "And yerimiz" yazırlar.

III tapşırıq - Əlində qərənfil olan şagird pantomima göstərir. Məlum olur ki, o, M.Aslanın "Ağla, qərənfil" şeirini söyləyir.

Axırda II qrup "Şəhidlər xiyabanı" mahnısını xorla ifa edir, ermənilərə lənət oxunur.

"Yaşıl dünya" qrupunun təqdimatı:

I tapşırıq - Milli bayramlarımız Klaster üsuluna görə şaxələndirilir, dini bayramlar haqqında məlumat verilir, Azərbaycan dili fənninə inteqrasiya olunur.

II tapşırıq - Novruz bayramı haqqında məlumat verilir, Kosanın papağı texnologiya fənni ilə əlaqədar rəngli kağızdan hazırlanır, riyaziyyata inteqrasiya olunaraq deyilir ki, konus formasındadır, fəza fiqurudur.

Kompüterdə Novruzun atributu olan səməni çəkilir, "yaz" sözü anaqram kimi dəyişdirilib yay, metoqram kimi saz alınır. Musiqi fənnindən öyrəniblər ki, saz milli musiqi alətimizdir, aşıqlar ifa edir. Kamança, tar, dəf də musiqi alətidir, milli alət kimi "Üçlük" adlanır.

III tapşırıq - Pantomima göstərilir (erməni əlini atır papağa, azərbaycanlı əlindən alıb öz başına qoyur, əlin atır yarpaq dolmasına yenə azərbaycanlı özü yeyir. Torpağı yenə azərbaycanlı müdafiə edir).

Pantomima açılır: Məlum olur ki, bir ermənilərin, bir də qaraçıların heç vaxt papağı olmayıb. Papaq isə namus, qeyrət rəmzidir, bu da ermənilərdə yoxdur. Dolma isə bizim milli yeməyimizdir, onu da oğurlamaq istəyirlər. Torpaq da bizimdir, torpaqdan pay ola bilməz.

Qrup M.Tağıyevin "Torpaqdan pay olmayır" mahnısını oxuyur.

"Sülh" qrupunun təqdimatı:

I tapşırıq - verilmiş tarixi günlər və bayramların qeyd olunma tarixi yazılır, işarələnmiş Milli Qurtuluş Günü və 31 dekabr - Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəylik Günü haqqında məlumat verilir.

II tapşırıq - Ümummilli liderimiz Heydər Əliyev haqqında, gül bayramı haqqında məlumat verilir. Muncuqlarla kompozisiya hazırlanır, "10 may", "sülh" sözləri yazılır, buta düzəldilir.

III tapşırıq - pantomima göstərilir, izah olunur ki, bu milli rəqsimiz olan "Yallı"dır. "Yallı" həm də birlik rəmzidir, bizi Qobustan qayalarına aparır. Axırda A.Ağayevin ifa etdiyi "Xalq Heydər söyləyəcək" mahnısından bir hissə oxunur.

Qrupların təqdimatından sonra fəndaxili inteqrasiya gedir, yeraltı, yerüstü sərvətlərimiz nümayiş olunur, onlar haqqında məlumat verilir. Xatırladıram ki, yəqin bundan sonra qonaqlarımızı tarixi abidələrimizə apararsınız. Hər bir şagird aparacağı tarixi abidə haqqında məlumat verir. Əsasən Azıx mağarası haqqında məlumat verməklə bildirirlər ki, biz qədim xalqıq və bizim zəngin keçmişimiz var.

Şagirdlərə sual verirəm ki, biz onları hara apara bilmirik?

- İşğal olunmuş torpaqlarımıza.

- Bu torpaqları necə ala bilərik?

- İstərdik ki, sülh yolu ilə alaq, ala bilməsək müharibə yolu ilə alacağıq.

- Bunun üçün nə lazımdır?

- Güclü ordu.

Ekranda Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin ordumuz haqqında dediyi sözlər səslənir.

Uşaqlar yorğunluğunu aradan qaldırmaq məqsədilə idman edirlər. Dərs müddətində nə öyrəndikləri suallarla yekunlaşdırılır. Belə nəticəyə gəlinir ki, biz qonaqpərvər, sadə, səmimi xalqıq. İstəmirik ki, qonşularla bizim aramızda münaqişə olsun, çünki münaqişə olanda hər 2 tərəfin dincliyi pozulur. Ona görə də biz hər zaman mehriban olmaq istəmişik.

Beləliklə, uşaqlar qeyd edirlər ki, biz bu gün çoxlu informasiya aldıq, vətənə, müəllimə, anaya aid bayatı, şeir, atalar sözləri söylənilir. "Əziz müəllimim" mahnısı oxunur.

Ev tapşırığı olaraq atalar sözləri yazmaq, qonşu dövlətlərin adlarını əlifba sırası ilə düzmək və esse yazmaq verilir.

Qrupların işləri informatika fənnindən öyrəndikləri gülüş kodu ilə qiymətləndirilir. Qiymətləndirmə zamanı əməkdaşlıq, qrup işləri, nəticə nəzərə alınır.

Ekranda ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin "Mən fəxr edirəm ki, Azərbaycanlıyam" sözləri səslənir. Uşaqlar əllərində üçrəngli bayrağımızı dalğalandıraraq M.Maqomayevin "Ana Vətən" mahnısını oxuyurlar.

Bu dərsin nümunəsinin yığcam təsviri təsdiq edir ki, həyat bilgisi fənnindən bir mövzunun tədrisində bütün fənlərlə əlaqə yaratmaq mümkündür. Dərsdə fənlərarası əlaqə isə şagirdləri fəallaşdırır, vətənpərvərlik hissi tərbiyə edir, vətənə, təbiətə, rənglər aləminə maraq oyadır, onları tədqiqatçıya çevirir.

Mayisə QASIMOVA,

Bakıdakı 83 nömrəli məktəb-liseyin ibtidai sinif müəllimi

Azərbaycan müəllimi.- 2015.- 26 iyun.- S.12.