Təhsilin
keyfiyyətinə informasiya-
kommunikasiya texnologiyalarının təsiri
Bu gün dünya iqtisadiyyatı biliklərə söykənən inkişaf xətti götürdüyündən ölkələrin təhsil sistemlərindən də məhz bu tələblərə cavab verən sistemin qurulmasını tələb edir. Odur ki, yalnız ölkədaxili sosial-iqtisadi tələblərə cavab verən mexanizmlərin deyil, bütövlükdə, qlobal dünyanın rəqabətinə cavab verən mexanizmlərin hazırlanması tələb olunur. Bütün inkişaf etmiş ölkələrdə təhsilin informasiyalaşdırılması istiqamətində sistemli şəkildə bir neçə mərhələdə islahatlar aparılır. İnkişaf etməkdə olan ölkələrdə bu cür islahatlar davam etdirilir.
2003-cü ildə qəbul edilmiş “Azərbaycanda informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının inkişafı üzrə Milli Strategiya (2003-2012-ci illər)” Azərbaycan üçün məhz təhsil sahəsi İKT-nin tətbiq istiqamətləri içərisində ən yüksək prioritetə malik istiqamət hesab edilmişdir. Artıq Azərbaycanda təhsilin modernləşdirilməsi, təhsildə informasiya texnologiyalarının tətbiqi istiqamətində mühüm addımlar atılıb.
Təhsil sahəsində İKT-dən düzgün istifadə etmək və bu bacarıqların təkmilləşdirilməsi yollarının araşdırılması olduqca əhəmiyyətli məsələdir. Qeyd edək ki, informasiya və kommunikasiya texnologiyaları (İKT) biliyinə mükəmməl yiyələnməyin ən optimal yolu məhz orta məktəbdən keçir. Məktəb illərində bu texnologiyalara yiyələnmək informasiya cəmiyyəti quruculuğunda onların fəal iştirakını təmin etmiş olur.
İndi İKT yalnız təhsil
prosesini təmin edən üsul
deyil. İKT məktəblinin müstəqil
qavrama qabiliyyətini təmin etmək üçün yeni imkanlar açır. Bununla əlaqədar
olaraq müəllimin rolu da dəyişir:
o, təhsil prosesinin konsultantı, koordinatoru olur. Onun məqsədi məktəblilərdə
qərar qəbul etmə bacarığını
dəstəkləmək və
inkişaf etdirmək,
öyrənilən mövzuların
məqsədini anlamaq
və mühakimə etməkdir. Bu yetərincə çətin
pedaqoji tapşırıqlardır
- onların mənasını
qiymətləndirməmək olmaz. Burada İKT katalizator rolunu
oynayır, onlar uşaqları yeni biliklərə sövq etməyə kömək edir. Əgər şagirdə bu və ya digər
mövzunun məzmunu aydındırsa, onun sualı yarana bilər: məhz nə və nə üçün öyrənmək lazımdır.
Biliyə həvəsin
kökündə həyati
maraq dayanır: hansı biliklər mənə daha çox lazımdır, hansı metodların köməyi ilə mən bu bilikləri
əldə edə bilərəm. Beləliklə,
İKT biliyə can atmaqla
digər həyati vacib məsələlərin
qərarı arasında
bənd rolunu oynayır. Şagird təhsilin onun həyatında hansı rolu oynadığını
başa düşən
kimi, o, təhsili davam etdirməyə böyük həvəs
hiss edəcək.
Dünyanın əksər ölkələrinin
təhsil sistemində
informasiya texnologiyalarının
tətbiqi xeyli yeniliklərə yol açsa da, yenə də məktəblərin informatlaşdırılmasında
həlli çətin
problemlərlə qarşılaşırıq. Qeyd etmək
lazımdır ki, ölkəmizdə təhsil
sisteminin İKT əsasında
təkmilləşdirilməsi Azərbaycan Respublikasının
Prezidenti cənab İlham Əliyevin həmişə diqqət
mərkəzində olmuşdur.
“Azərbaycan Respublikasında ümumtəhsil
məktəblərinin informasiya
və kommunikasiya texnologiyaları ilə təminatı Proqramı”
(2005-2007-ci illər), “2008-2012-ci illərdə Azərbaycan
Respublikasında təhsil
sisteminin informasiyalaşdırılması
üzrə Dövlət
Proqramı” milli təhsilimizin informasiyalaşdırılması
yolunda əsas mərlələləri təşkil
edir.
Təhsil Nazirliyi 2010-cu ili ölkəmizdə “Təhsildə
İKT ili” elan etmiş və bu kampaniya çərçivəsində
konfranslar, seminarlar, müxtəlif stimullaşdırıcı
və həvəsləndirici
aksiyalar, müsabiqələr
həyata keçirilmişdir.
Azərbaycan Respublikası
Prezidentinin 2013-cü il
24 oktyabr tarixli sərəncamı ilə
təsdiq edilmiş “Azərbaycan Respublikasında
təhsilin inkişafı
üzrə Dövlət
Strategiyası” təhsilin
informatlaşdırılmasını mühüm vəzifə kimi qarşıya qoymuşdur. Bütün bunlar dövlətimizin
təhsilin inkişafına
göstərdiyi böyük
qayğının nəticəsidir.
UNESCO tövsiyələrində
məktəbin informatlaşdırılmasında
üç yanaşmanı
irəli sürür.
“İKT-nin təhsilə
tətbiqi” adlanan birinci yanaşma müəllimlərdən təlim
prosesində şagirdlərin
İKT vərdişlərinin effektivliyinin artırılmasını
tələb edir.
“Biliklərin mənimsənilməsi” adlı
ikinci yanaşma, müəllimlərin qarşısında
şagirdlərə təlim
subyektlərinin dərindən
mənimsənilməsi, real aləmdə rast gəlinən məsələlərin
həllində əldə
olunan bu biliklərin tətbiqi kimi tələbləri qoyur. Üçüncü
yanaşma isə “İnformasiya istehsalı”na görə müəllimlər gələcək
vətəndaşlar və
işçilər tərəfindən
cəmiyyətin ahəngdar
inkişafı və çiçəklənməsi üçün zəruri
olan yeni biliklərin istehsalına yardım etməlidirlər.
İndi isə məktəblərdə
informasiya-kommunikasıya texnologiyalarından
istifadənin bəzi məqamlarına toxunmaq istərdik. Müəllimlərin seçdikləri fundamental biliklər, təkcə pedaqogika və psixologiya sahəsindən deyil, həm də yeni texnologiyalardan
müvəffəqiyyətlə istifadə etdikdə təhsil prosesini xeyli sadələşdirir,
onu dinamik və çevik edir. “Müəllim-şagird-dərslik”
tədris modelinə kompüterin də əlavə edilməsi tədris prosesini individual proqram üzrə təşkil etməyə,
uşağın dərsə
marağını və
istəyini stimullaşdırmağa
imkan verir. Kompüterlə aparılan dərslər
uşaqlar üçün
çox cəlbedici və yaddaqalan olur. Multimedia vasitələri, avtomatlaşdırılmış
öyrədici sistemlər,
kompüter tədris proqramları, animasiya qrafikası, rəngarəng
illüstrasiyalar şagirdlərin
idrak aktivliyinə müsbət təsir göstərir və olimpiadalarda, müxtəlif
intellektual yarışmalarda
göstərdikləri nəticələrin
keyfiyyətini xeyli artırır.
Tədris prosesində interaktiv lövhə və virtual laborator proqramlarından istifadə edilməsi dərsin əsas prinsiplərindən birini,
onun əyaniliyini təmin edir. Elektron lövhənin
sensorlu, yəni hissiyyatlı səthinə
xüsusi qələmlə
və ya barmaqla yavaşca toxunmaqla onun üzərində kompüterdə
mümkün olan bütün əməliyyatları
interaktiv rejimdə aparmaq olar. Elektron lövhə, kompüterə qoşulan mikroskop, skaner, rəqəmli fotoaparat, videokamera və s. qurğulardan alınan təsvirləri böyüdülmüş
formada ekranda əks etdirir. Şagirdlər istənilən kimyəvi
reaksiyanın, fiziki, bioloji, coğrafi proseslərin izahını
virtual laboratoriya proqramı
vasitəsi ilə izləyə bilərlər.
Bu isə şagirdlərin
nəzəri-metodoloji biliklərini,
praktiki bacarıq və təcrübələrini
inteqrasiya etməklə
tədrisi xeyli canlandırır, şagirdlərin
də yaradıcı yanaşma, düşünmə,
təşəbbüskarlıq, tədris materialını
dərindən dərk
etmə qabiliyyətini
daha da artırır.
İnteraktiv lövhənin bir
üstün cəhəti
də odur ki, onun üzərində
aparılan bütün
əməliyyatları video formatında yaddaşında
saxlamaq və dəfələrlə istifadə
etmək imkanı yaradır. Belə imkanlar müxtəlif
səbəbdən dərsləri
buraxan şagirdlər
və ya təlimdən geri qalan uşaqlar üçün xüsusi
əhəmiyyətə malikdir.
Belə ki, şagird iştirak edə bilmədiyi, dərs prosesində tam aydın olmadıqda və ya təlimdən geri qalanlar həmin
materialı tam qavrayana
kimi təkrar-təkrar
kompüterdə izləyə
bilərlər. Elektron tədrisdə
şagirdlərin hamısı
lövhəyə çıxıb
müəllimin bütün
tapşırıqlarını yerinə yetirməkdə həvəsli olurlar.
İnteraktiv rejimdə keçilən
(tədris olunan) dərslər bütün
şagirdlər, o cümlədən
passiv, utancaq, müəyyən fiziki və ya psixoloji
qüsuru olanların dərs prosesinə aktiv qoşulmasına şərait yaradır.
Bu gün bütün
dünyada məşhur
olan “Crocodile Physics” adlı
proqram haqqında məlumat verilir. Bu güclü
virtual laborator proqram, fiziki hadisələri modelləşdirməyə, “Elektrik
və eloktromaqnit”, “Hərəkət və güc”, “Dalğavari hadisələr” və “Optika” mövzuları üzrə virtual sınaqlar
aparmağa imkan yaradır. “Crocodile Physics” fizika dərsini tədris edən müəllimlər üçün
laboratoriya təcrübələrini
şagirdlərlə birgə
aparmaq olduqca faydalıdır və bu günün tələbinə uyğun
hazır nümunələrilə
zəngin proqramdır.
“Crocodile Physics” məktəbdə
fizika dərsini tədris edən müəllimlərin şagirdlərlə
birgə bu günün tələbinə
uyğun laboratoriya təcrübələrini aparmaq
və lazım olan nəticəni əldə etmək üçün istifadə
edə biləcəkləri,
olduqca faydalı, və hazır nümunələrlə təmin
olunmuş bir proqramdır. “Crocodile
Physics” elektron laborator
proqramın içində
46-dan çox hazır
təcrübə nümunələri
vardır ki, bu hazır gələn
təcrübə nümunələri
Beynəlxalq IGCSE, A-Level imtahan
tədris planlarına
uyğundur.
“Crocodile chemistry” proqramı kimya sahəsində istifadə edilən rahat proqramlardan biridir. Proqramı istifadə etdikdə
bizləri laboratoriyada
etdiyimiz əməliyyatların
bir qisimini virtual mühitə daşımışdır.
Proqram müəllimə imkan verir ki, dərsin
aparılmasında hər
bir şagird özü virtual olaraq hər-hansi bir təcrübəni apararaq
tədris materialını
daha ətraflı mənimsəyə bilsin və s.
ChemOffice proqram paketinə ChemDraw, ChemFinder, Database
Subscriptions, Chem3D proqramları daxildir. Həmin proqramlar müəllimə
kimyəvi maddələrin
fiziki xassələrini,
fəzada quruluşunu,
molekullar arasındakı
bağlılığı əyani surətdə göstərməyə imkan
verir.
Əlbəttə, bunlar təhsilin keyfiyyətinə təsir
edən amillərin hamısı deyil. Hazırda bu
istiqamətdə yeni,
müasir texnologiyaların
yaradılması istiqamətində
işlər davam etməkdədir.
Hazırda informasiya cəmiyyətinə
istiqamətlənmiş yolu
bəşəriyyətin gələcəyinə
gedən yol kimi dəyərləndirmək
olar. Alimlərin proqnozuna görə,
informasiya cəmiyyətinin
tam formalaşdığı mərhələdə insanların
əsas əmək predmeti informasiya, əmək alətləri
isə İKT olacaq.
Ona görə də bu gün respublikamızda
təhsilin bütün
pillələrində İKT-nin tətbiq və ondan istifadə
edilməsi, eyni zamanda İKT-nin özünün tədris
olunması, şagirdlərdə
müstəqil şəkildə
informasiya toplamaq, analiz etmək, ötürmək qabiliyyətinin
formalaşdırılması müasir dövrün tələbidir. Ümid edirik
ki, müəllimlərimiz
İKT-dən tədris
prosesində səmərəli
istifadə etməklə
təhsilin inkişafına
böyük töhfə
verəcəklər.
Mönsüm ALIŞOV,
Bakı Pedaqoji Kadrların
İxtisasartırma və Yenidənhazırlanma
İnstitutunun elmi işlər
üzrə prorektoru,
pedaqoji elmlər doktoru,
professor
Azərbaycan müəllimi.- 2015.-
9 may.- S.7.