Valideyn, müəllim və

abituriyentlərin nəzərinə!

Qəbul imtahanları ərəfəsində nələri bilmək lazımdır?

Ali məktəblərə qəbul imtahanlarına qısa bir vaxt qalır. Abituriyentlər bir neçə gündən sonra qəbul imtahanlarına girərək nəticələr qazanacaq və bundan sonrakı həyatlarının istiqamətlərini az-çox müəyyən etmiş olacaqlar. Bu gənclərin əksəriyyəti sərbəst şəkildə özlərini bu və ya digər şəkildə bu imtahanla isbat edəcəklər. Bilik və bacarıqlarını nümayiş edərəcək, 3 saat ərzində suallara doğru cavab verməklə uğur əldə etməyə çalışacaqlar.

İmtahan insan üçün elə bir hadisədir ki, onun adı çəkiləndə və onun haqqında düşünəndə belə həyəcan və stres ən yaxın "dost"un olur. Bu "dost" səni imtahan bitənə kimi, hətta nəticələr açıqlanana kimi tək buraxmaq istəməyəcək. Bəzən isə yaxşı və ya pis nəticə əldə etdikdən sonra belə abituriyentlərimiz ciddi fiziki və psixoloji narahatlıqlar keçirir, hətta xoşagəlməz hadisələr belə yaşanır. Bütün bu yaşananlardan isə birinci növbədə abituriyentin özü olmaqla, onun ailəsi, müəllimləri və ümumilikdə cəmiyyət əziyyət çəkir. Bəs bütün bunların baş verməməsi üçün valideynlər, müəllimlər və ətrafda olan digər insanlar nələrə diqqət etməli, abituriyentin fiziki və psixi vəziyyətini necə müəyyən etməli və hansı davranışlar sərgiləməlidirlər? Bunlarla bağlı düşüncələrimizi oxucularla bölüşmək istədik.

İlk növbədə valideyn və müəlimlər müəyyən etməyə çalışmalıdırlar ki, abituriyentdə stres psixi simptomlarla (emosional gərginlik, əhəmiyyətsiz hadisələrə qarşı reaksiya, reallığın itirilməsi, qorxu, öz üzərində nəzarətin itirilməsi və s.) və fiziki simptomlarla (bədəndə titrəmə, əl-ayaq tərləmələri, əzələ gərginliyi, təngnəfəslik, qarın nahiyəsində baş verən diskomfortlar, keyləşmə və sancma, baş ağrıları və s.) özünü büruzə verirmi? Əgər bu tip hallar baş verirsə və bununla bağlı olaraq da çalışmaq istəməmək, həvəssizlik, özünə inamsızlıq, vaxtın düzgün bölünməməsi, ümidsizlik və neqativ enerji daim abituriyentin şikayətləri olacaq və bu da təbii ki, qazana biləcəyi uğurun qarşısını alacaqdır. Bütün bunlarla yanaşı valideyinin, müəllimin, ətrafdakı digər insanların abituriyentdən yüksək gözləntilərinin olması və bunun da sözlə və ya bədən hərəkətləri ilə nümayiş etdirmələri abituriyenti çıxılmaz vəziyyətə salacaqdır.

Bəs nə etməli? Abituriyentə pozitiv enerji verilməlidir: İstər ailədə olsun, istər məktəbdə, hamı abituriyenti həvəsləndirməli və daha yaxşı oxuması üçün pozitiv enerji verməlidir. Daim onlara təbəssüm etməli, boş vaxtlarında onlarla maarifləndirici söhbətlər aparmalı, həyatdakı bütün uğurların bu imtahandan asılı olmadığını, gələcəkdə daha gözəl günlər olacağı bildirilməlidir. Yaşanacaq bütün hadisələrin daim yaxşılığa doğru olduğu bildirilməli və onların yanında olduğumuzu, nəticənin necə olmasından asılı olmadan onları çox sevdiyimizi hiss etdirməliyik. Davamlı pozitv düşünməli, davranmalıyıq ki, abituriyent də o enerjini bizdən ala bilsin. Bəzən sözdə hər şeyin yaxşı olacağını deyirik, amma bədənimiz bütün narahatlığını və neqativliyini qarşı tərəfə əks etdirir. Uşaqlarımıza, şagirdlərimizə izah etməliyik ki, səhv etmələrindən qorxmasınlar, onlardan nəticə çıxarmağı öyrənsinlər. Ümidsizlik bizi qarşıda gözləyən uğurlarımızdan məhrum edəcəkdir. Ona görə də baş verən hər hansı bir hadisəni belə pozitiv qəbul etməli və abituriyentə də belə aşılamalıyıq.

Yuxu və istirahət rejiminə diqqət yetirilməlidir: Bəzən abituriyentlər bütün günü məktəbə, hazırlığa gedir, evdə daha çox dərs oxumağa çalışır, ayaqüstü yeməklərlə qidalanır, gec saatlarda yatır və zənn edirlər ki, daha çox uğur qazanacaqlar. Daha çox çalışmaq lazımdır, amma bunlar planlı olmalıdır. İlk növbədə nizamlı gecə yuxusu insanın növbəti gündə daha aktiv olması üçün olduqca vacibdir. Abituriyent gecə saat 23.00-dan səhər saat 06.00-a qədər yatmalıdır və bu mütəmadi xarakter daşımalıdır. Yəni bazar günü və digər önəmli (bayram, toy və s.) günlərdə belə istisnaların olmaması rejimin stabilləşməsini təmin edəcəkdir.

Eyni zamanda qidalanma çox önəmlidir. Abituriyentlər gün ərzində 3 dəfə güclü və 3 dəfə zəif olmaqla ən az 6 dafə qidalanmalıdır. Məktəbə və hazırlığa getdikləri zaman çantalarında mütləq meyvə, quru meyvə və ya evdə hazırlanan buterbrod olmalıdır. Bu gün gənclərin əksəriyyətinin ən böyük problemlərindən biri də səhər yemək yeməmələridir. Təbii ki, bu da orqanizmin normal inkişafına ciddi əngəllər törədir. Ona görə də səhər yeməyi vərdişlərini formalaşdırmaq və xüsusilə enerji ilə zəngin yeməklərə üstünlük verilməlidir.

Vaxt düzgün bölüşdürülməlidir: Birmənalı olaraq bilinməlidir ki, çox material oxumaq, saatlarla dərs hazırlamaq deyil, informasiyanı yadda saxlamaq və mənimsəmək daha önəmlidir. Xüsusən hazırlığa gedən abituriyentlər günün yarısından çoxunu dərsə ayırırlar. Bu dərs hazırlaşmaları plansız olduğu zaman abituriyentdə gərginliyi daha da artırır və informasiyanın qəbul edilməsi və mənimsənilməsi prosesi yavaşıyır. Bu hal da getdikcə abituriyentin zəifləməsinə və özünəinamsızlığına gətirib çıxarır. Gün ərzində vaxt düzgün bölüşdürülüb 6 saat dərs oxumaq daha məqbul sayıla bilər. Abituriyentə eyni zamanda təkrarlama vərdişləri və texnikası öyrədilməlidir. Bəzən qəbul imtahanı zamanı abituriyent çətin sualların öhdəsindən rahatlıqla gəlməsinə baxmayaraq, asan və sadə suallarda yanlışlıqlara yol verir. Bunun baş verməsinin başlıca səbəblərindən biri çətin mövzulara həddən artıq vaxtın ayrılması, asan mövzulara isə əhəmiyyət verilməməsi və təkrar edilməməsidir. Mümkün olduğu qədər internet və televiziyadan abituriyenti uzaq tutmaq lazımdır. Boş vaxtlarında daha çox gəzintiyə ayırıb, bol- bol oksigen qəbul etməlidirlər.

Nəticələri öncədən təxmin etməməlidir: Adətən hər kəsdə həyəcan yaradan səbəblərdən biri hadisələrin inkişaf xəttinin təsəvvür edilməsidir. Bu cür hallar gün ərzində abituriyentdə davamlı olaraq baş verir. Ətrafda olan dostları, ailə, müəllim - hər kəs imtahandan danışır. Hər kəs abituriyenti ilk gördüyü anda ona ürək-dirək verməyə çalışaraq, "səndən yaxşı nəticələr gözləyirik", "imtahan yaxınlaşır...", "sən neçənci qrupa verirsən", "yaxşı hazırlaşırsanmı?", "bax, yaxşı oxu, bu il çətin olacaq, deyəsən", "sən gör kimin qızısan, sən universitetə girməsən..." və s. kimi sözlər işlədərək davamlı imtahan həyəcanını bilmədən də olsa artırırlar. Ən çox da ailələr. "Biz boğazımızdan kəsirik səni oxuduruq", "Universitetə girməsən atanın ürəyi partlayar", "Gözümüzü sənə dikmişik", "Filankəsin oğlu instituta girdi, sən girməsən necə olar?" və s. bu kimi sözlər yeniyetməlik yaşında olan abituriyenti qayğılara bürüyür. Abituriyent dərs oxumaq əvəzinə nəticələri özündə öncədən təhlil etməyə başlayır. Dərs oxuduğu yerdə və ya istirahət etməli olduğu məqamda imtahanı fikirləşir, "Görəsən universitetə girə biləcəmmi...?" deyib davamlı düşünür. Bu da təbii olaraq onun psixi və fiziki gərginliyinə gətirib çıxarır, dərs çalışmasına ciddi əngəllər törədir. Bunların baş verməməsi üçün imtahan və nəticələri haqqında ümumiyyətlə danışılmamalıdır. Əgər söz açılsa belə, hər şeyin yaxşı olacağını, əlindən gələni edib nəticəni fikirləşməyin əhəmiyyətsiz olduğunu bildirmək lazımdır.

Zəhmət çəkmədən uğur qazanmaq mümkün deyil. Hər işdə olduğu kimi qəbul imtahanlarında da uğur qazanmaq üçün çalışımaq lazımdır. Sistemli və səbirli olmaq lazımdır. "Bacara bilmərəm" və ya "bacarmaz" fikirini özünə və ya başqa birisinə aid etməməliyik. Hər bir insan gizli bir xəzinədir. Gələcəkdə hansı abituriyentin kim olacağını bilmək asan deyil. Bəlkə də bu gün sizin övladınız, şagirdiniz gələcəkdə dünya dahisi olacaqdır. Onlara bu gündən dəstək vermək bizim mənəvi borcumuzdur.

Vüsal RZAYEV,

İnsan resursları üzrə mütəxəssis

Azərbaycan müəllimi.- 2015.- 16 may.- S.14.