185 yaşlı Şuşa məktəbi

Azərbaycanın maarifçilik tarixində Şuşanın ədəbi, mədəni və təhsil mühiti böyük rol oynamışdır. 1830-cu il dekabrın 30-da Şuşada 19 şagirdlə açılan qəza məktəbi ilə Azərbaycanda dövlət təhsil sisteminin bünövrəsi qoyulmuşdur. Ümummilli liderimiz Heydər Əliyev uzaqgörənliklə 1982-ci ilin yanvar ayının 12-də Şuşa şəhər 1 nömrəli orta məktəbin 150 illik yubileyinin qeyd olunması haqqında Azərbaycan KP MK Bürosunun qərarını imzalamış və bu qərar əsasında məktəbin yubileyi təntənəli şəkildə keçirilmişdir. 2010-cu ilin dekabr ayında məktəbin 180 illik yubileyinin dövlət səviyyəsində mütəşəkkil və təntənəli surətdə keçirilməsi, bu münasibətlə möhtərəm Prezidentimiz cənab İlham Əliyevin məktəbin müəllimləri Babayeva Sevil Həsən qızının və Süleymanova Aidə Vəli qızının “Əməkdar müəllim” fəxri adı, Hüseynov Yunis Rza oğlunun, Allahverdiyeva Gülşən Qafar qızının və Kərimova Bahar Hüseyn qızının “Tərəqqi” medalı ilə təltif edilməsi haqqında imzaladığı sərəncamlar və yubileydə məktəbin kollektivinə ünvanladığı təbrik məktubu bütün şuşalılar, o cümlədən rayonun çoxsaylı təhsil işçiləri tərəfindən sonsuz minnətdarlıq hissi ilə qarşılanmışdır.

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin 14 sentyabr 2011-ci il tarixdə imzaladığı 1720 nömrəli Sərəncama uyğun olaraq Bakı şəhəri, Yasamal rayonu, Yeni Yasamal - 2 yaşayış massivində inşa edilmiş Şuşa şəhər 1 nömrəli tam orta məktəbin yeni binası 2015-2016-cı dərs ilinin ilk günündə bütün təhsil infrastrukturu ilə ərazidə yaşayan məcburi köçkün ailələrin övladlarının istifadəsinə verilmişdir.

Azərbaycan Respublikasının təhsil naziri Mikayıl Cabbarovun məktəbin yeni binada fəaliyyətə başlaması münasibətilə göndərdiyi səmimi təbrik məktubu rayonun pedaqoji kollektivlərində böyük ruh yüksəkliyi yaratmışdır.

2015-ci il sentyabrın 15-də məktəbdə “Bilik günü” münasibətilə keçirilən möhtəşəm tədbirdə “Azərbaycan Respublikası Dağlıq Qarabağ Bölgəsinin Azərbaycanlı İcması” İctimai Birliyinin rəhbəri, Şuşa Rayon İcra Hakimiyyətinin başçısı Bayram Səfərovun, Təhsil Nazirliyinin şöbə müdiri Aydın Əhmədovun, millət vəkillərinin iştirakı rayonun təhsil işçiləri tərəfindən dövlətimizin təhsilə olan böyük diqqət və qayğısı kimi qiymətləndirilmişdir.

Azərbaycandakı tarixi məktəblərdən söz düşəndə 185 yaşlı Şuşa məktəbinin adı birincilər sırasında çəkilir. Xalqımızın mədəniyyət beşiyi sayılan Şuşa şəhəri həm də maarif ocağı olmuşdur. Azərbaycanın Rusiya ilə birləşdirilməsindən sonra bir-birinin ardınca meydana gələn müxtəlif tipli dünyəvi məktəblərdən biri də təbiətin füsunkar guşəsi olan Şuşada həyata vəsiqə almışdır. Çar hökuməti Zaqafqaziyada dövlət məktəblərini açmazdan əvvəl belə məktəblərin nizamnaməsini hazırlayaraq 1829-cu il avqustun 2-də təsdiq etmişdir. Həmin nizamnamədə nəzərdə tutulan şəhərlərdən birinci olaraq Şuşada qəza məktəbi yaradılmışdır.Yerli əhalinin dünyəvi təhsil verən məktəb açmaq səyi və Şuşanın iqtisadi tərəqqisi ona bu sahədə birincilik qazandırmışdı. Azərbaycan ərazisində ilk qəza məktəbinin təntənəli açılışı 1830-cu il dekabrın 30-da olmuşdur. Açılışda məktəbin müdiri N.Mixaylovski Zaqafqaziyada tədris müəssisələri təsis etmək üçün 1829-cu il nizamnaməsindən çıxarışı oxumuş və qəza məktəbinin təsisini elan etmişdir. Həmin gün I sinif açılmış və məktəb 19 şagirdlə təlimə başlamışdır. Beləliklə, Azərbaycanda ilk dövlət məktəbi sisteminin bünövrəsi qoyulmuşdur.

Şuşada qəza məktəbi Azərbaycanda ilkin olaraq yaradıldığı kimi, fəaliyyət göstərdiyi bütün illərdə təlim-təhsil keyfiyyətinə görə də birinci yerdə gedirdi. Lakin o dövrdə böyük maraqla açılan bu və digər qəza məktəblərinin verdiyi təhsilin səthiliyi az keçməmiş üzə çıxdı. Hökumət yeni nizamnamə ilə maarif sahəsində təkmilləşdirmə işi aparmağı lazım bildi. Beləliklə, 1835-ci il mayın 12-də Zaqafqaziya məktəblərinin ikinci nizamnaməsi təsdiq edildi. Bu nizamnamədə Azərbaycan üzrə 4 qəza məktəbini, o cümlədən Şuşa qəza məktəbini təkmilləşdirmək nəzərdə tutulurdu. Şuşa qəza məktəbi yeni nizamnamə ilə işləməyə başladı. II və III siniflərdə rus dilinin qrammatikası, coğrafiya, tarix, hesab, Azərbaycan dili, hüsnxətt, rəsm fənləri tədris edilirdi. Azərbaycan dili ruslar üçün də məcburi fənn kimi həftədə 6 saat keçilirdi.

1848-ci il dekabrın 18-də Zaqafqaziya məktəblərinin yeni nizamnaməsi qəbul edildi. Qəza məktəblərinin, o cümlədən Şuşa qəza məktəbinin qarşısında yeni vəzifələr qoyulurdu. Belə ki, əvvəlki fənlərdən əlavə dəftərxana qaydalarına aid qısa məlumat da tədris planına daxil edilmişdi. Azərbaycan dilinin öyrənilməsinə daha geniş yer verilirdi.

Tez-tez olan bu dəyişikliklərə baxmayaraq, Şuşa qəza məktəbində tədris-təlim işi digərlərinə nisbətən yüksək səviyyədə gedirdi. Şagirdlərin sayına görə bu məktəb bütün Zaqafqaziyada birinci yeri tuturdu. 1865-ci ildə Şuşa qəza məktəbində 240 şagird oxuyurdu.

Şagirdlərin bədii zövqünü təmin etmək və sinifdənxaric oxusunu təşkil etmək üçün Şuşa qəza məktəbində kitabxana yaradılmışdı. 1845-ci ilin məlumatına görə, Şuşa qəza məktəbinin kitabxanasında 301 adda kitab və digər tədris vəsaiti olmuşdur.

1868-ci ildən tədris planına latın və Avropa dilləri daxil edildi. Şuşa qəza məktəbində fransız dilinin tədrisi tətbiq olundu.

Azərbaycanda qəza məktəblərindən bir neçəsini şəhər məktəbinə çevirmək fikri meydana çıxdı. Bu baxımdan ilk ümumtəhsil ocağı olan Şuşa qəza məktəbi 1874-cü ildə Zaqafqaziyada şəhər məktəblərinin də qaranquşu oldu-Şuşa şəhər məktəbinə çevrildi.

Beləliklə, Şuşa şəhər məktəbi xeyli şagirdi, kitabxanası, tədris-maddi bazası olan Şuşa qəza məktəbinin bazasında 1874-cü ildə fəaliyyətə başladı. Yeni məktəb daha yüksək tipli idi. Ona görə də pedaqoji heyətin əksəriyyəti Tiflis Aleksandrinski Müəllimlər İnstitutunu bitirənlərdən ibarət idi. Onlar xalq içərisində hörmət və nüfuz sahibi kimi tanınırdılar. Şuşa şəhər məktəbinin ana dili müəllimləri Mirzə Həsən Əmirov və Aslan bəy Əmirov məhz belələrindən idilər.

Şuşada şəhər məktəbi şagird çoxluğuna görə yenə də seçilirdi. 1876-cı ildə Şuşa şəhər məktəbində təkcə I sinifdə 70, 1877-ci ildə isə 160 şagird var idi.

Şuşa şəhəri XIX əsrin 70-80-cı illərində yüksək iqtisadi inkişafı ilə yanaşı, ədəbiyyat və incəsənət, elm və maarifin tərəqqisi ilə də seçilirdi. 1870-ci ildən başlayaraq burada teatr tamaşaları göstərilirdi. 1880-ci ildən isə Şuşa şəhər məktəbi nəzdində xüsusi musiqi sinifləri açıldı.

Şuşa şəhər məktəbi müəllim hazırlığında da müəyyən rol oynayırdı. Bu məktəbi daha yaxşı qurtaranlar imtahan vermək yolu ilə ibtidai məktəb müəllimi adını ala bilirdilər. Belələrindən biri də Əbdüləli Muxtarov idi. Ə.Muxtarovun yüksək hazırlığını nəzərə alaraq onu 1896-cı ildə Qori Müəllimlər Seminariyası nəzdindəki Azərbaycan ibtidai məktəbinə müdir təyin etmişdilər.

Şuşa şəhər məktəbinin ilk buraxılışından bir neçə nəfər 1879-cu ildə Qori Müəllimlər Seminariyasına daxil olmuşdu. Bunların arasında məşhur müəllim Əliş bəy Tahirov, Azərbaycan elmi-pedaqoji tarixində görkəmli ədəbiyyatşünas, pedaqoq kimi yer tutan Firidun bəy Köçərli və tanınmış pedaqoq Səfərəli bəy Vəlibəyov da var idi. XIX əsr Azərbaycan ədəbiyyatının görkəmli nümayəndəsi Nəcəf bəy Vəzirov və bir çox görkəmli simalar da ilk təhsillərini Şuşa (qəza) şəhər məktəbində almışlar.

Məktəb XX əsrin ilk iki onilliyində də fəaliyyətini davam etdirmiş, xeyli məzun buraxmışdır. XX əsrin 20-ci illərindən sonra isə məktəb özünün əsl çiçəklənmə dövrünə qədəm qoymuş, müqəddəs təhsil ocağına çevrilmişdir. Belə ki, Şuşa şəhər məktəbi 1927/1928-ci dərs ilindən yeddiillik məktəbə çevrildi. Yeddiillik məktəbə çevrildikdən sonra o, həm də şagirdləri orta ixtisas məktəblərinə daxil olmağa hazırlayırdı. Şuşa yeddiillik məktəbi ən yaxşı təhsil ocaqlarından hesab edilirdi.

1933-cü ildən bu məktəb Şuşa yeddiillik nümunə məktəbi adını aldı. 1933-1934-cü dərs ilində məşhur şairlərdən Mikayıl Müşfiq, Səməd Vurğun, Süleyman Rüstəm Şuşa yeddiillik məktəbində olmuşlar.

Şuşa yeddiillik nümunə məktəbinin bütün məzunları həyatda layiqli iz qoymuşlar. Süleyman Ələsgərov, Əşrəf Abbasov, Aftab Kazımova və başqaları xalqımızın fəxri olmuşlar.

Şuşa yeddiillik nümunə məktəbi 1937-1938-ci dərs ilindən 1 nömrəli şəhər orta məktəbinə çevrildi. 1939-1940-cı tədris ilində 110 yaşlı məktəbin orta təhsil üzrə ilk buraxılışı oldu.

1966-cı ildə 1 nömrəli məktəbdən yeni bir təhsil ocağı-4 nömrəli orta məktəbi yarandı. 1 nömrəli Şuşa şəhər orta məktəbi yeni binaya köçdü və burada dahi bəstəkar Üzeyir Hacıbəylinin adını daşıyaraq fəaliyyətini davam etdirdi. Həmin dövrdə Şuşada yaşayıb pedaqoji fəaliyyət göstərmiş müəllimlərin əksəriyyəti bu məktəbin yetirmələri idilər. Əməkdar müəllimlər Zəhra Məmmədova, Məmməd Zöhrabov, Nisə Şəfiyeva, Gülarə Məmmədova bu məktəbin məzunları olmuş və uzun müddət doğma məktəbdə işləmişlər.

Sovet dövründə məktəbin yetirmələri içərisində ümumittifaq şöhrəti qazanmış elm, maarif, mədəniyyət və dövlət xadimləri, hərbi sərkərdələr çox olmuşdur. Onlardan akademiklər Lətif İmanov, Səttar Əsədov, Cəlal Allahverdiyev, elmlər doktorları Paşa Rüstəmov, Validə Yusifzadə, Sabir Rüstəmov, Əbülfət Rüstəmov, Cəlal Şükürov, Sayalı xanım Tağıyeva, Əkbər Ağayev, Əhəd Əhmədov, Kamran Məmmədov, Sovet İttifaqı Qəhrəmanı Xəlil Məmmədov və başqalarının adlarını iftixarla çəkmək olar. Məktəb öz kadrları və yetirmələri ilə həqiqətən fəxr etməyə layiqdir. Sovet dövründə məktəbin direktorları olmuş Hacı Zalov, Zülfüqar Abdullayev, Səttar Kərimov, Murtuza Allahverdiyev, Mütəllim Abbasov, Tovuz Abbasova, Mərdan Əliyev, Çərkəz Səfixanov, Ərkinaz Səfərova, Dadaş Dadaşov, müstəqillik dövründə isə Sevil Babayeva, Naimə Əliyeva zaman-zaman güclü pedaqoji kollektivlər təşkil edərək məktəbin qarşısında dayanan vəzifələrin yerinə yetirilməsinə səy göstərmişlər.

Şuşa şəhər 1 nömrəli orta məktəbi yarandığı vaxtdan 1992-ci ilin may ayınadək Şuşa şəhərində öz fəaliyyətini fasiləsiz olaraq davam etdirmişdir. Məktəbdə hər cür avadanlıqla təmin olunmuş 4 fənn laboratoriyası, 2 linqafon kabineti, maşınşünaslıq kabineti, gənclərin çağırışaqədərki hazırlığı kabineti, zəngin kitabxana, geniş idman zalı, akt zalı, yeməkxana və s. fəaliyyət göstərirdi. Məktəb mərkəzi istilik sistemi ilə təmin olunmuşdu.

Ötən əsrin 80-ci illərindən Şuşa 1 nömrəli orta məktəbini bitirən gənclərdən 6 nəfəri qızıl, 7 nəfəri isə gümüş medala layiq görülmüşdür.

Şəhərin ermənilər tərəfindən işğal edilməsindən sonra məktəbin şagird və pedaqoji kollektivi respublikamızın müxtəlif rayonlarında müvəqqəti məskunlaşsalar da, bu və digər məktəblərimizin şagirdləri və müəllimləri cəlb olunmaqla yenidən təşkil edilmiş və 1992-ci ildən 2015-ci ilədək Bakı şəhəri Yasamal rayonu 38 nömrəli orta məktəbin binasında, onun maddi-texniki bazasından istifadə etməklə II növbədə fəaliyyət göstərmişdir.

Hazırda möhtərəm Prezidentimiz İlham Əliyevin müvafiq Sərəncamı əsasında Yeni Yasamalda tikilmiş müasir maddi-texniki vasitələrlə 70-dən çox sinif otaqları, 280 yerlik akt zalı, idman zalı, fənn laboratoriyaları, informatika kabineti, şahmat otağı, tibb otağı, bufeti olan 1200 şagird yerlik 4 mərtəbəli möhtəşəm məktəb binasında fəaliyyət göstərən Şuşa şəhər 1 nömrəli tam orta məktəbində 300-dən artıq şagird təhsil alır. Onların təlim-tərbiyəsi ilə 29 müəllim məşğul olur, məktəbə Elçin Dadaşov rəhbərlik edir. Bu məktəbin müəllimləri gənc nəslin vətənpərvər ruhda böyüməsi üçün bütün qüvvələrini səfərbər edirlər. Son on ildə məktəbin 50-dən çox məzunu respublikanın müxtəlif ali məktəblərinə qəbul olmuşdur. Məzunlardan xarici ölkələrin ali məktəblərində təhsilini davam etdirənlər də vardır.

Ulu öndərimiz tərəfindən əsası qoyulan, möhtərəm Prezidentimiz İlham Əliyev tərəfindən uğurla davam etdirilən xarici və daxili siyasəti dəstəkləyən bütün şuşalılar kimi, 1 nömrəli tam orta məktəbin pedaqoji kollektivi də gələcəyə böyük inamla baxır. Onlar məcburi köçkün övladlarını fiziki və mənəvi cəhətdən sağlam, savadlı böyütmək, onları doğma Şuşaya qayıdacağımız günə hazırlamaq kimi şərəfli bir işlə məşğul olurlar. İnanırlar ki, tezliklə ölkə Prezidenti İlham Əliyev cənablarının müdrik siyasəti nəticəsində tarixi yurdları olan doğma Şuşamıza qayıdacaq və daha müasir Şuşa şəhər 1 nömrəli məktəbin sinif otaqlarında doğma Azərbaycanımız üçün XXI əsrə layiq müasir gənclər yetişdirəcəklər.

Prezident İlham Əliyev “Azərbaycan Respublikası Dağlıq Qarabağ Bölgəsinin Azərbaycanlı İcması” İctimai Birliyinin yeni qərargahının açılış mərasimində çıxış edərək demişdir: “Mən şübhə etmirəm ki, Azərbaycanın ərazi bütövlüyü bərpa olunacaq, biz Dağlıq Qarabağa qayıdacağıq və o bölgəni yenidən quracağıq, bütün dağıdılmış binaları, məscidləri, məktəbləri, evləri bərpa edəcəyik. Biz sadəcə istəyirik ki, buna tezliklə nail olaq, bu gün qaçqın həyatı yaşayanlar tezliklə öz ata-baba torpaqlarına qayıtsınlar”.

Artıq bu il dekabrın 30-da təhsil sahəsində həmişə öz ənənəsi ilə seçilən Şuşa şəhər 1 nömrəli məktəbin 185 yaşı tamam olur. Ölkəmizdə təhsilin inkişafına göstərilən qayğı nəticəsində əldə olunmuş nailiyyətlərdə 185 yaşlı Şuşa məktəbinin də öz payı vardır.

Təvəkkül ƏLİYEV,

Şuşa Rayon Təhsil Şöbəsinin müdiri,

əməkdar müəllim

Azərbaycan müəllimi.- 2015.- 28 noyabr.- S.11.