Sevimli fənnə çevrilən
informatika
Yeni formatda tədris
müəllim və şagirdlərlə yanaşı,
valideynlər üçün də böyük dəyişikliklər
gətirib
Bakı Avropa Liseyi. Təlim otağında V sinif şagirdlərinə informatika dərsi keçilir. Amma bu dərs bildiyimiz ənənəvi dərslərdən deyil. Uşaqlar kompüter arxasında yerini alıb. Hər kəsin diqqəti tapşırığındadır. Rahilə Əlyarzadənin dərsidir. Bu tapşırığı kim tez yerinə yetirəcək? Kim yanlış yoldadır? Kim tələsməlidir? Müəllim ekranda hər şeyi görür. Uşaqların başının üstünü kəsdirmədən onları izləyə bilir.
Tədris olunan informatika fənnidir, ancaq tam fərqli formatda. Özü də sadəcə Bakı Avropa Liseyində deyil. Bakı şəhərindəki ümumilikdə 45 məktəbdə V siniflərdə informatikanın yeni formatda tədrisinə başlanılıb. Nəticədə informatikanın tədrisi proqramı tamamilə dəyişib.
Təhsildə
keyfiyyətə doğru bir addım
Təhsildə keyfiyyətə nail olmaq üçün Təhsil Nazirliyi böyük araşdırmalara əsaslanan islahatları davam etdirir. Hər tədris ilinin başlanğıcında bir yeniliyə start verilir. Bu tədris ilindən isə informatika fənninin tədrisi üzrə pilot layihəyə başlanılıb. Tədris ilinin hələ yarısı olmasına baxmayaraq, layihə məktəblərdə, valideynlər arasında böyük əks-səda doğurub.
Layihənin rəhbəri Fəxri Qurbanov “Azərbaycan müəllimi” qəzetilə söhbətində deyib ki, layihə başlamadan Təhsil Nazirliyi geniş araşdırma aparıb. Bu istiqamət üzrə ixtisaslaşan şirkətlərin işinin təhlilindən sonra onlardan birinin üzərində dayanılıb. Elə hesab edilib ki, Təhsil Nazirliyinin Azərbaycan məktəblərində informatikanın tədrisində nail olmaq istədiyi nəticəyə məhz “Alqoritmika” beynəlxalq təhsil şirkəti ilə çatmaq mümkündür. Çünki həmin şirkət proqramlaşdırmanı yeni üsullarla, ən yaxşı beynəlxalq təcrübələri özündə birləşdirən pedaqoqların yaratdığı məzmun əsasında öyrədir. Həmin şirkət Azərbaycana bu xidməti fərdi qaydada həyata keçirmək üçün deyil, məktəblərdə uşaqlara dərs proqramı çərçivəsində keçirilməsini təşkil etmək üçün dəvət edilib.
Layihə
uşaqlara nə verəcək?
Dərslər praktik məşğələlərdən ibarətdir. F.Qurbanov deyir ki, informatikanı uşaqlara sadəcə nəzəriyyə əsasında öyrətmək olmaz: “Bu, riyaziyyat, ya da tarix deyil. İnformatika, proqramlaşdırma bilik deyil, bacarıqdır. Onu öyrənmək üçün səriştə lazımdır”.
Şagirdlərin bu dərsdə daha çox öyrənməsi üçün ənənəvi informatika dərslərinin saatından tutmuş proqramına qədər hər şey dəyişdirilib.
Məsələn, dərs saatı artırılıb. Şagird sayının azalması və ayrılan vaxt ərzində müəllimin hamıya daha çox vaxt ayırmasını təmin etmək məqsədi ilə hər sinif iki qrupa bölünüb.
İki yerə bölünən siniflərdən birindəyik. Rəna bir qrupda, Hüseynlə Səməd ikinci qrupdadır. Hər iki qrupda dərs maraqlı keçir.
“Çətin məsələləri
həll
etməyin
yollarını öyrənirik”
V sinif şagirdi Hüseyn Babayev
danışır ki, dərsdə əsas obrazları proqramlaşdıraraq
öz obrazlarını da təkmilləşdirirlər:
“İnformatika dərsində biz əsas obrazları
proqramlaşdırırıq. Bu yolla məntiqimiz inkişaf
edir. Əsas bilik, bacarıqlarımız formalaşır və
gələcəkdə çətin məsələləri
həll etməyin yollarını öyrənirik. Dərs
çox xoşuma gəlir. Özümün də kompüterə
böyük marağım var. Ancaq ilk aylarda verilən
tapşırıqların öhdəsindən gəlməkdə
çətinlik çəkirdim. Müəllimimin köməyi
ilə artıq çətinliklər arxada qalıb”.
“Bu dərsdə
öyrəndiyimiz hər şey
gələcəkdə
bizə lazım olacaq”
Səməd Əlizadə hesab edir ki, bu dərs onu gələcəyə hazırlayır: “İnformatika fənnini bu formada bu ilin əvvəlindən keçməyə başlasaq da, artıq sinfimizin sevimli fənninə çevrilib. Əvvəllər bəzi yoldaşlarımız çətinlik çəkirdi. Onlar indi daha yaxşı nəticələr göstərə bilirlər. Həm valideynlərinin və sevimli müəllimimiz Rahilə xanımın köməyi, həm də hər biri öz səyi ilə indi bu fənni daha asan mənimsəməyə başlayıblar. Sinifdə olduğu kimi, evdə də məşğul oluruq və bu da imkan verir ki, vaxtımızı düzgün dəyərləndirib bu fəndən daha çox bacarıq, səriştə qazanaq. Çünki səriştə çox önəmlidir. Gələcək peşələr hazırda informatika dərsində bizim öyrəndiyimiz sistem əsasında qurulur. Yəni bu dərsdə öyrəndiyimiz hər şey gələcəkdə bizə lazım olacaq. Ümid edirəm ki, bu fənn bizə məktəbi bitirənədək tədris olunacaq”.
“Labirintlərlə
iş”ləyib dil
bilgilərini təkmilləşdirirlər
Rəna Quliyeva isə fənlər
arasındakı əlaqə qurmağından
danışıb: “İnformatika çox maraqlı fəndir.
“Labirintlərlə iş”, “Raketlərin
boşaldılması” kimi mövzularla işləyərkən
bu fənni xüsusilə maraqla öyrənirəm.
İnformatika ilə sadəcə kompüter biliklərimiz
artmır. Tapşırıqları həll edərkən
riyazi biliklərimizdən istifadə etməli oluruq. Rus və
ingilis dillərindən sözləri Azərbaycan dilinə tərcümə
edirik. Nəticədə dil bilgilərimiz də təkmilləşir.
Odur ki, biz
bu fənni çox sevirik”.
Daim nəzarət altında
olan bir sistem qurulub
Şagirdlərin ağızdolusu
danışdığı dərs üçün hər
şey xüsusi hazırlanıb. Daim nəzarət
altında olan sistem qurulub. Burada müəllimlərin
dərsinə mütəmadi nəzarət edilir, dərsin
keyfiyyəti daim ölçülür. Layihənin
koordinatorları gün ərzində kurasiyasında olan müəllimləri
izləyir. Kimin dərsinin necə
alındığı, mövzunu qrupun neçə faizinin mənimsədiyi
müəyyən edilir. Ümumi sistemdə
dərsin mövzusu, şagirdin tapşırığı necə
yerinə yetirdiyini görmək mümkün olur.
F.Qurbanovun
sözlərinə görə, mövcud sistemə koordinatorlar
və müəllimlərlə yanaşı, Təhsil
Nazirliyindən də daxil olub istənilən məktəbdə,
istənilən dərsin nəticələrinə baxa bilirlər:
“Hər hansı problem müşahidə olunarsa, dərhal səbəblə
maraqlanırıq. Məsələn, dərsdə
iştirak etməyənlərin sayı və intensivliyi, tapşırıqları
yerinə yetirmə göstəriciləri və faizi
narahatlıq doğurursa, dərhal müəllimlə əlaqə
saxlanılır”.
İnformatika müəllimi Rahilə Əliyarzadə
deyir ki, bu sistemdə uşaqların nəsə öyrənməməsi
mümkün deyil. Müəllimlərə və dərsə daimi nəzarət
olduğundan iştirak və mənimsəmə faizi
aşağı düşən kimi maraqlanırlar: “Müəllimin
dərs prosesində nəticəsi zəifdirsə, mövzunu
daha az uşaq mənimsəyirsə, mənimsəyənlər
50 faizdən aşağıdırsa, müəllimə əlavə
dərs saatı keçmək təklif olunur”.
Seçilmişlər: əvvəl
seçilib, sonra...
Rahilə müəllim layihəyə dərs demək
üçün seçilən müəllimlərdəndir. Əvvəlcə
seçilib, sonra hazırlığa cəlb edilən 190
müəllimdən biri olub.
F.Qurbanovun
sözlərinə görə, informatikanın əvvəllər
bu intensivlikdə tədrisi aparılmadığından əlavə
problemlərə səbəb ola biləcəyi
nəzərə alınıb. Odur ki, işə
müəllim resurlarından başlanılıb. Müəllimlərin peşəkar
inkişafını təmin etmək üçün layihəyə
başlamadan müəllim hazırlığına
başlanılıb. 3 meyar üzrə - məzmunu
başa düşmək bacarığı, uşaqlara
çatdırma bacarığı və şagirdlərin dərsdə
fəallığını təmin etmə
bacarığı üzrə seçilən müəllimlər
təlimlərə cəlb edilib.
Əvvəlcə müəllimlərə hər
hansı dərs verilib. Mövzu müəllimin elektron ünvanına göndərilib
və müəllim onu imtahana qədər oxuyaraq test rejimində
tədris edib. Bununla müəyyən edilib ki, V
sinif şagirdinin başa düşməli olduğu məzmunu
müəllim özü bilir, yoxsa yox.
“Tədris saatının artması
müəllimlərin
motivasiyasının yüksəlməsinə səbəb olub”
Layihəyə cəlb edilən müəllimlərin
böyük əksəriyyəti cavanlardır. “Bu da son illərdə
müəllimlik peşəsinə gənclərin artan
marağı ilə izah oluna bilər. Bu
peşənin hər il artan nüfuzunun bəhrəsini layihənin
tətbiqi zamanı da gördük”, - deyən Fəxri Qurbanov
onların seçimindən, hazırlığından da
danışıb.
Qərar belə olub ki, müəllim dərs keçməyə
hazır olmadan dərsə girə bilməz. Bu prinsiplə
hər müəllimə 36 saat təlim keçilib. Qavramaqda çətinlik çəkən müəllimlərə
əlavə saatlar da ayrılıb. Hətta
72 saata qədər vaxt ayrılan müəllim belə olub.
Lakin təlimlə də iş bitməyib. Müəllimlə
bağlı qəti fikir yürütmək üçün
12 dərs keçməsi tələb olunur. Bu da tədris
prosesinin 20
faizi deməkdir. 12 dərsdən sonra sinifdə
vəziyyət yaxşı deyilsə, yəni başqa siniflərdən
çox zəifdirsə, müəllimlə bağlı tədbir
görülür.
Müəllimlərin
prosesə çox fəal qoşulduğunu, dərslərə
xüsusi həvəs göstərdiyini, öz üzərində
çox işlədiyini vurğulayan F.Qurbanov bunda informatikaya
ayrılan saatın artmasının da rolu olduğunu söyləyib:
“Tədris saatının artması əmək haqqının
artmasına və müəllimlərin motivasiyasının
yüksəlməsinə gətirib çıxarıb”.
Tarix, ədəbiyyat müəllimləri
informatika dərsində
Saatların
artmasını nəzərə alaraq peşəkar informatika
müəllimləri çatışmazlığı ilə
qarşılaşmamaq üçün pilot layihə çərçivəsində
İKT bacarıqları yüksək olan digər fənn
müəllimləri də layihəyə cəlb edilib. Onların arasında riyaziyyat, fizika, tarix, hətta ədəbiyyat
müəllimləri də var. İKT bilikləri, kompüterdən
istifadə etmə imkanları çox yüksək həmin
müəllimlər layihəyə cəlb edilənlərin 30
faizini təşkil edir. Yəni,190
müəllimin 70-i başqa fənn müəllimidir.
F.Qurbanovun
sözlərinə görə, bu təcrübə uğurla
davam edir: “Uğurlu da olsa, hələlik eksperimentdir və
özünü doğruldarsa, gələcəkdə Təhsil
Nazirliyində məsələ qaldırıb bu təcrübənin
genişləndirilməsinə nail olmaq mümkündür. Bu, beynəlxalq təhsil şirkətinin tövsiyəsi
əsasında qəbul edilən qərardır. Şirkətin başqa ölkələrdəki təcrübəsi
Azərbaycanda da belə qərar verərkən əsas rol
oynayıb. İnformatikanın tədrisinə
başqa ölkələrdə nəinki ayrı-ayrı
ixtisas üzrə pedaqoqlar, hətta tam fərqli ixtisas sahələri
üzrə peşəkar kadrlar da cəlb olunub”.
Bəs, məktəblər
necə seçilib?
Layihədə iştirak edən məktəblər necə
seçilib? Yəqin siz də elə düşünəcəksiniz
ki, kompüteri çox, ən müasir avadanlıqlarla təchiz
olunan 45 məktəbdən söhbət gedir? Yanılırsınız.
Məktəblər seçilərkən nəzərə
alınan meyarlar tamamilə fərqlidir. Layihədə
məktəblərin texniki təchizatı deyil, daha
böyük olması, siniflərin və sinifdəki
şagirdlərin sayının daha çox olması nəzərə
alınıb. Həmin meyarlar sadəcə
mərkəzdəki məktəblərdə deyil,
Bakının ən ucqar məktəblərində
axtarılıb. Nəticədə Hövsanda,
Fatmayıda, Lökbatanda, Suraxanı rayonunda, hətta
Şüvəlanda yerləşən Makarenko adına
gimnaziyada belə, informatikanın yeni formatda tədrisi
gerçəkləşdirilib. Layihə rəhbəri
deyir ki, bu yolla informatika fənnini daha çox şagirdə
tam yeni formatda təlqin etməyin mümkün
olacağını düşünüblər.
Bütün məktəblərdə texniki təchizat
layihənin tələblərinə uyğun qurulub. Təhsil sisteminin
İnformasiyalaşdırılması İdarəsi və
Əsaslı Təchizat və Tikinti İdarəsinin köməyi
ilə 45 məktəb üzrə 42 kompüter sinfi qurulub,
bütün məktəblərin internet sürəti
artırılıb. Məktəblərdə 2, hətta 4
kompüter sinfi qurulub. 1350-yə yaxın yeni noutbuk
paylanıb, 30-a yaxın proyektor, elektron lövhələr,
şəbəkə avadanlıqları və s. alınıb.
Beləliklə, 45 məktəbdə, 240 sinif üzrə 190
müəllim dərslərə başlayıb: “Eyni tipli məktəblərdə
başlasaydıq, gələcəkdə prosesin
miqyasını böyüdərkən rastlaşacağımız
problemlər haqqında doğru təsəvvürümüz
formalaşmazdı. Hazırda hər cür
problemlə qarşılaşırıq və problemləri həll
etmə təcrübəmiz artır. Komanda
olaraq bu tipli problemləri həll etmə səriştəmiz
artdıqca miqyaslaşmanı da daha uğurla həyata
keçirəcəyimizə inamımız güclənir”.
Layihənin 4 üstünlüyü
F.Qurbanov
layihənin gerçəkləşdirilməsinin 4 əsas
üstünlüyünü qeyd edib: “Dərslər
uşaqlarda məntiqi düşüncənin inkişafına
təkan verir. Layihə işləmə
bacarıqları artır. Burada fənlərarası
yanaşma var. Tədris fərdiləşdirilir”.
R.Əliyarzadə
isə müəllim kimi həmin üstünlükləri
hiss edir. O, tədris etdiyi dərsin digər siniflərdə tətbiqi
davam edən informatika dərslərindən belə fərqləndirir:
“21-ci əsrin müasir peşələri İKT
yönümlüdür. Həmin peşələrin
hər birinin əsasında məhz alqoritmik düşüncə
dayanıb. Hazırda tədris etdiyimiz
informatika fənnində qarışıq dərs modelindən
istifadə olunur. Bu iki qoşa saat ərzində uşaqlar parta
arxasında iş dəftərləri ilə
tapşırıq yerinə yetirir, sonra müəllimin izah
etdiyi komandalarla oyunlar formasında proqramlaşdırma həyata
keçirir, video resurslara baxırlar. Dərs
prosesində həm qrup, həm də fərdi şəkildə
işləyirlər.Uşaqlar sadəcə məktəbdə
deyil, evdə də məşğul olmaq imkanına malikdir.
Məlumdur ki, 21-ci əsr uşaqları rəqəmsal
dövrün uşaqlarıdır. Ona
görə də kompüter onların həyatının bir
hissəsinə çevrilib. Tətbiq etməkdə
olduğumuz dərs modelində bunlar nəzərə
alınıb. Uşaqlar xüsusi kodla hər
gün yenilənən dərs bazasında öz məntiqi
düşüncələri əsasında oyunlar qururlar, cizgi
filmləri, rəqəmsal hekayələr yaradırlar”.
R.Əliyarzadənin
fikrincə, layihənin həm şagirdlərə, həm də
müəllimlərə verdiyi dəstək baxımından
böyük üstünlükləri var: “Dərsə gəlməyən
şagird proqramdan geri qalmır. Evdə də
öz profilinə daxil olub yerləşdirilən video
görüntülər, materiallar əsasında
ötürdüyü dərs barədə məlumat əldə
edə bilər. Müəllim
üçün bu sistemin üstünlüyü ondan ibarətdir
ki, öz profilindən şagirdlərin iştirak səviyyəsini
və tapşırığı yerinə yetirməsini izləyə
bilir. Başqa bir üstünlük isə
müəllimə kömək məqsədilə edilənlərdir.
Müəllimə təqdim olunan platformada cədvəli,
dərs saatları, müəllim üçün xüsusi
metodiki tövsiyələr yerləşdirilib. Bu da onların dərsə
hazırlaşmağına böyük dəstəkdir”.
Rahilə
müəllim deyir ki, bu dərs hər cəhətdən
keyfiyyətə xidmət edir: “Sinfin bölünməsi hər
uşağa ayrılan zamanı artırır. Qarışıq
dərs modeli olması isə onların yorulmasına imkan
vermir. Şəffaf qiymətləndirmə
metodologiyası qiymətləndirmədə səhvin
qarşısını alır”.
Bakı
Avropa Liseyində həm də İKT üzrə direktor
müavini olan R.Əliyarzadə yeni tədris formatının
genişləndirilməsinin əhəmiyyətini də qeyd
edib: “Elektron məktəblərin sayı kifayət qədərdir.
Düşünürəm ki, digər fənlər
üzrə də bu metodika tətbiq edilsə, uşaqların
dərs yükünü azaltmaq, çantasını
yüngülləşdirmək, qiymətləndirmədə
şəffaflığa nail olmaq tamamilə asanlaşar.
Məktəblərdə başqa fənlər üzrə də
bu dərs modelindən
istifadə etməklə yaxşı nəticələr
əldə etmək olar”.
Valideynlərin məsuliyyəti
azalıb
Rahilə müəllimin sözlərinə görə,
informatika fənninin yeni tədris forması valideynlərin də
məsuliyyətini azaldıb. Uşaqların
kompüterlə işinə çətinliklə də olsa,
nəzarət etməyə çalışan valideynlərin
artıq belə bir narahatlığı yoxdur. Artıq uşaqlar kompüter qarşısında əyləşəndə
dərsdə öyrəndikləri bilik əsasında bacarıqlarını
inkişaf etdirirlər. Özü də bunu əylənərək
edirlər: “Dərsdə inteqrasiya bir çox istiqamətdə
gedir. Yaradıcı və məntiqi potensial
inkişaf edir, həyati bacarıqlar formalaşır. Bunun nəticəsidir ki, məktəbi bitirəndə
şagird özünün yaratdığı məhsullarla
ortaya çıxacaq. Onların hər
birinin komanda şəklində virtual işləmək
bacarığı formalaşacaq”.
Valideynlərdən biri Lalə Zeynalova da təsdiq edir
ki, informatikanın yeni formatda tədrisi onun işini
yüngülləşdirib. Artıq kompüter həvəskarı
oğlunun internetdə gəzintisinin təhlükəli istiqamətlərə
yönəlməyəcəyindən əmindir: “Oğlum
Əziz gələcəkdə kompüter elmləri və
proqramlaşdırma ilə məşğul olmaq istəyir. İnformatika dərsində şagirdə bu baza
verilir. Gələcək təhsillərində və
karyera qurarkən dərsdə aldıqları bilik onlarına karına gələcək”.
1 faiz 100 faiz olacaq?
Ölkədə 4500 məktəb var. 45 məktəbdə
fəaliyyətə başlayan layihə bu məktəblərin
cəmi 1 faizini əhatə edir. Bəs, bu faiz göstəricisi
arta bilər?
Layihənin
neçə il pilot olaraq davam edəcəyi,
nə zaman miqyasının genişləndiriləcəyini
indidən demək mümkün deyil. F.Qurbanovun fikrincə, nəticələr
təhlil olunandan sonra müəyyən ediləcək ki,
növbəti təhsil ilində layihə hansı formada,
hansı siniflərdə genişləndirilsin: “Bu il başlayanlar gələn il VI sinifdə
oxuyacaqlar. Bu, o deməkdir ki, layihə V və VI
siniflərdə davam edəcək. Hansı
sürətlə və başqa hansı siniflərdə tətbiq
edilməsi imkanları da bu təhlillərin nəticələrinə
əsasən müəyyən ediləcək. Lazım gələrsə aşağı, hətta
daha yuxarı siniflərdə də yeni formatda tədrisə
başlamaq mümkündür”.
Beləliklə, layihənin bütün sinifləri əhatə
etməsinin neçə ilə mümkünləşəcəyini
hələlik demək mümkün deyil. Bütün bunlar
qarşıya çıxacaq problemlər, onların həlli
yolları, tələb olunan maddi və insan resursları,
problemlərin öhdəsindən gəlmə
bacarığı və imkanından asılı olacaq:
“Qarşımıza çıxan və bundan sonra da
rastlaşacağımız problemlər tamamilə yeni olacaq. Çünki artıq illərdir ki, informatikanın
tədrisi üzrə proqram yenilənmirdi. Nə məzmununda, nə yanaşmada dəyişiklik
edilmişdi. Tam yeni proses tətbiq edildiyindən ortaya
çıxacaq çətinliklər də ənənəvi
problemlərdən fərqlənəcək”.
Yeni və kifayət qədər mürəkkəb
olacağı gözlənilən problemlərin öhdəsindən
necə gələcəklərini görmək
üçün isə sadəcə bu tədris ilinin sonunu
gözləmək kifayətdir.
Daşsalahlı Ruhiyyə
Azərbaycan
müəllimi.- 2018.- 8 mart.- S.1; 5.