XXI əsrin 21 peşəsi
Gələcəyin
tələblərinə cavab verməyin yeganə yolu təkmilləşmək
və yeniləşməkdir
“Cognizat” konsaltinq qrupunun hesablamalarına görə, 10-15 ildən sonra robotlar ABŞ əhalisinin 12%-ni işsiz qoyacaq. Kimsə hesab edə bilər ki, bu, XXI əsrin acı reallığıdır. Ancaq tarix heç vaxt yerində addımlamayıb. Sürətli dəyişikliklər əsrində işsizlikdən qorxub şikayətlənmək çıxış yolu deyil. İşsiz qalmamaq istəyirsənsə, dəyişməlisən!
“Cognizat”ın araşdırmalarının nəticələrindən irəli gələn “Bussines İnsider” nəşri də bu qənaətdədir. Əgər bir neçə ildən sonra işsiz qalmaq istəmirsənsə gələcəyin tələblərinə uyğun peşə seçməli, yaxud ixtisasını yeniləməlisən. “Bussines İnsider” yaxın gələcəkdə 21 tam yeni və bir çoxunun bizə məlum olmadığı peşələrin aktual olacağı qənaətindədir. Əlbəttə, onların əksəriyyəti inkişaf etmiş industrial cəmiyyətlər üçün aktualdır. Məsələn, Asiya və Afrikada hələ də qəbilə münasibətləri ilə yaşayan tayfalar var. Nə biz onları yada salırıq, nə də onlar vəziyyətlərindən xüsusi narahatlıq keçirirlər. Ancaq Azərbaycanın dinamik inkişafda olduğu, dünyadakı siyasi, xüsusilə iqtisadi proseslərlə sıx əlaqəliliyi nöqteyi-nəzərdən mövzu bizim üçün də gündəmdə olmalıdır. Beləliklə, söhbət gələcəyin hansı 21 peşəsindən gedir?
1. Məlumatlarla iş üzrə detektiv. Onların əsas işi internetdən və digər “ağıllı” qurğulardan əldə edilən məlumatın saf-çürük edilməsi olacaq. Bu məlumatları analiz edən mütəxəssis müştərisinə - şirkətə, yaxud ayrıca şəxsə işində nəyi dəyişmək, nəyi yeniləməklə bağlı tövsiyələrini verəcək. Detektivlər məlumatı maksimal şəkildə çoxlu mənbədən almağa çalışacaqlar, hətta ev termostatı və səsli yardımçılardan belə. Müştərilər özləri də keyfiyyətli xidmət naminə ona lazımi informasiyanı verəcəklər. Hazırda bəzi iri korporasiyalar məhsullarını daha yaxşı satmaq üçün bu metoddan istifadə etməyə başlayıblar. Ancaq güman edilir ki, bu peşə bir müddət sonra daha populyar olacaq.
2. Həmsöhbət. Gələcəkdə insanlar daha uzunömürlü olacaqlar. Səbəb biotexnologiyalardır. Ötən yazılarımızdan birində qeyd etmişdik: alimlərin hesablamalarına görə, belə getsə, təqribən 2050-ci ildə elm ölümə qalib gələcək. Yəni bədbəxt hadisələr, intiharlar nəticəsində ölənlər olacaq, ancaq xəstəliklərin demək olar hamısının əlacı tapılacaq. Bax belə bir vəziyyətdə ahıl insanlarla vaxt keçirmək, onlara kömək etmək üçün həmsöhbət peşə sahiblərinə ciddi ehtiyac yaranacaq. Xüsusi öyrədilmiş, təlim keçilmiş şəxslər olacaqlar ki, yaşlılarla vaxt keçirib keçmişin gözəl günləri barədə söhbətlər aparsınlar.
3. Şəhər kiberanalitikləri. Bu peşə sahibləri şəhərdə baş verən bütün hadisələr, əsasən də yollarda nizam-intizama dair məlumatların toplanması və işlənməsi ilə məşğul olacaqlar. Şəhər təsərrüfatının elektrik enerjisi ilə təminatdan tutmuş kanalizasiya xətlərinədək bütün sahələri “ağıllı” qurğular vasitəsilə idarə olunacaq. Şəhər kiberanalitiklərinin bir işi də sıradan çıxmış həmin qurğuları vaxtında görmək və ya təmir etmək, yaxud da yenisi ilə əvəzləməkdir.
4. Əlavə edilmiş reallıqda səyahət layihələndiricisi. Peşələrdən ən qəlizi bəlkə də budur, çünki söhbət əlavə edilmiş virtual reallıqdan gedir. Alimlərin fikrincə, yaxın gələcəkdə ön plana təcrübə iqtisadiyyatı çıxacaq. Yeni hisslər və biliklər verən əyləncə metodlarına ciddi tələbat yaranacaq. Əlavə edilmiş reallığa səyahətlər adi hala çevriləcək, dünyanın dizaynını yaradacaq və layihələndirməsini həyata keçirəcək mütəxəssislər məhz bu peşənin sahibləri olacaqlar.
5.
Süni intellekt biznesi üzrə inkişaf meneceri.
“Cognizat”ın mütəxəssisləri
proqnozlaşdırırlar ki, gələcəkdə süni
intellekt daşıyıcıları bir çox sahədə
işlərin icraçısı olsalar da, özləri
özlərini sata bilməyəcəklər. Elə buna
görə də şirkətlərə süni intellektli məhsullara
yeni bazarlar tapan və satışı ilə məşğul
olan şəxslər lazım olacaq. Necə deyərlər,
ticarət asan məsələ deyil.
6.
Fitnes-motivasiya üzrə məsləhətçi. Artıq
çəki və piylənmə müasir cəmiyyətin
problemlərindən biridir. Fitnes-trekerlərin meydana gəlməsinin
əsas səbəblərindən biri də insanların
öz çəkilərinə nəzarət etmələrinə
stimullaşdırma idi. Ancaq belə görünür ki,
qadjetlər insanı arıqlamağa, yaxud nəfsinə hakim
olmağa yönəltməyə, həvəsləndirməyə
qadir deyillər. Elə buna görə də gələcəyin
peşələrindən biri fitnes-motivator olacaq.
7.
Süni intellektlə iş üzrə tibbi texnik. Süni
intellekt texnologiyalarının inkişafı ilə əlaqədar
olaraq tibbi təminat prosesində də irəliləyiş
olacaq. Əvvəllər olduğu kimi həkimə getməyə
də ehtiyac olmayacaq. Mütəxəssislər özləri xəstələrin
evlərinə gəlib müasir texnoloji yeniliklər
hesabına dəqiq diaqnoz qoyacaqlar. Hətta heç bir tibbi təhsil
görməyən xüsusi tibbi texniklər robotların
köməyi ilə cərrahi əməliyyatlar da edəcəklər.
8. Fərdi
data-broker. Gələcəkdə Facebook abunəçiləri
barədə məlumatları “Amazon”a sata bilməyəcək.
Bunu abunəçilərin özləri edəcəklər. Hər
bir şəxs özü biləcək fərdi məlumatını
hansı qiymətə satır. Bu işdə onlara data-brokerlər
köməkçi olacaqlar.
9. Yol
dispetçerləri. Muxtar avtomobillər və dron-kuryerlər
həm havada, həm də yollardakı vəziyyəti - hərəkət
münasibətlərini köklü şəkildə dəyişəcəklər.
Yol dispetçerləri bu prosesi nəzarətdə
saxlayacaqlar.
10. Rəqəmsal dərzi. Tezliklə
rəqəmsal qurğular insanın bədən
ölçülərini götürüb onun 3D-modelini yarada
biləcəklər. Bu azmış kimi, rəqəmsal dərzi
bizim üçün ideal olan geyimi də seçəcək.
“Cognizat”ın ehtimallarına inansaq, belə dərzilərdən
ilk olaraq qadın paltarı istehsal edən və satan şirkətlər
yararlanacaq.
11. Genetik
fərqlilik üzrə mütəxəssis. Kollektivdə bərabərlik
və fərqlilik amilləri gələcəkdə tək
etnik və cinsi mənsubiyyətlə məhdudlaşmayacaq. Hər
bir şirkət insanlar arasında genetik mənşə
baxımından da balansı qorumağa çalışacaq.
12. IT-əlaqələndirici. Şirkətlərin
rəqəmsal məqsədlərinə doğru irəliləmələri
və bütün platformalarda maksimal şəkildə
avtomatlaşdırmanı həyata keçirmələri prosesinə
IT-əlaqələndirici cavabdeh olacaq.
13.
Kriptokouç. Çox böyük ehtimalla gələcəkdə
fiziki pullar arxa plana keçəcək. İnsanlar daha
çox kriptovalyutadan istifadə edib mikroborclar götürəcəklər.
Yeni sistemli bazarda nələrin baş verdiyini anlamağa hər
kəsin gücü çatmayacaq. Bax bu anda onların köməyinə
kriptokouçlar yetişəcək.
14. Fərdi
xatirələrin kuratoru. İnsanlar çox yaşayacaqlar və
bu səbəbdən onlara xatirələrin şəxsi virtual
dünyası lazım olacaq. Yaddaş kuratorları belə
virtual dünyanı yaradıb onları həqiqətəbənzər
edə biləcəklər. Bu məqsədlə
yaradılmış süni dünya keçmişin realist
xatirələri ilə doldurulacaq. Məsələn, mütəxəssis
müştərinin uşaqlıqda yaşadığı evi
virtual aləmdə reallaşdıracaq. Yaxud insanın
keçmişinə dair məlumatlar bazası formalaşdırılacaq
ki, yaddaşı tükəndikcə istifadə etsin.
15. Virtual
dükanlarda məsləhətçi. Hesab olunur ki, ticarət
tam olaraq onlayn-formata köçdükdən sonra insanlar evdən
çıxmayaraq virtual mağazalarda alış-veriş edəcəklər.
Həmin o onlayn-dükanlarda müştəriləri virtual məsləhətçilər
“gəzdirəcək”.
16. Genetik
portfel üzrə direktor. Genetik kodlar analizi və
CRİSPR-redaktənin inkişafı ilə əlaqədar
olaraq biotexnoloji şirkətlər müştərilərinin
yeni sifarişlərini reallaşdırmağa
çalışacaqlar. Bu iş genetik portfel üzrə
direktorun üzərinə düşəcək. O, şirkətdə
ən mühüm vəzifələrdən birini tutacaq. Onun əsas
məqsədi innovativ dərmanlar bazarında strategiyanın
işlənilməsi və layiqli yerin tutulmasını təmin
etməkdir.
17.
İnsanın maşınla davranışına dair
tim-menecer. Futuroloqlar proqnozlaşdırırlar ki, əmək
bazarı gələcəkdə insanla robotların işdə
necə “dil tapmaları”ndan asılı olacaq. Tim-menecer də
məhz bunu müəyyən edəcək: robotun hansı
güclü tərəfləri var, insanın hansı. Bundan
sonra onların birgə işi təşkil ediləcək.
18. Etimad
üzrə baş direktor. Səhmdarların şirkətin
bütün məlumatlarına
çıxışının olması səbəbindən
müəssisələr maksimal şəkildə şəffaf
işləməyə çalışacaqlar. Etimad direktorunun
işi də ondan ibarət olacaq ki, şirkət ətrafındakı
“qara bulud”ların yayılmaması, investorlar arasında müəssisə
barədə pozitiv auranın yaranmasına
çalışsın. Yəni səhmdar bilməlidir ki,
pulunu havaya sovurmur və düzgün yoldadır. Yeri gəlmişkən,
jurnalistika fakültəsinə daxil olmaq istəyən gənclər
bu peşəni diqqətdə saxlasalar yaxşı olar.
İxtisasdəyişmə üçün çox vaxt tələb
olunmaz.
19. Kvant tədrisinin
analitiki. Bu şəxs kvant hesablamaları ilə maşın
tədrisini birləşdirərək biznesin inkişafı
üçün sürətli və effektiv yollar axtaracaq.
20.
“Əyalət” hesablamaları ustası. Bu mütəxəssisin
fəaliyyət sferası bundan ibarət olacaq: o, köhnəlmiş
infrastrukturlu şirkətin təkmilləşdirilmiş əyalət
(periferiya) hesablama sistemli mərkəzdənqaçma modelinə
keçirilməsini təmin edəcək. Hesab olunur ki, əyalət
hesablamalı (edge computing) şirkətlər iri data-mərkəzlərdən
cavab gözləmədən məlumatların işlənilməsini
həyata keçirə biləcəklər.
21. Etik təminat
üzrə mütəxəssis. Bəzi şirkətlər
işlərində tək gəliri deyil, etik
çıxarları da nəzərə alacaqlar. Mütəxəssis
hesablayacaq ki, şirkətin siyasəti səhmdarların dəyərlərinə
hansı dərəcədə riayət edir. Məsələn,
bəzi investorlar istəyəcəklər ki, işdə insan
əməyi robotlardan üstün dəyərləndirilsin.
Etik təminat üzrə mütəxəssis bu prosesə nəzarət
edəcək.
Göründüyü
kimi, dünyada bir tərəfdən hər şey
asanlaşır və əlçatan olur, digər tərəfdən
isə ortaya çətin gerçəklik çıxır:
bu miqyasda texnoloji inqilab tələblərinə necə cavab
verməli? Əlbəttə, təkmilləşməli!
Unutmayaq, vaxtilə buxar maşını icad ediləndə əl
əməyinə ehtiyac olmayacağı
düşünülürdü. Ancaq bu kəşf yeni-yeni iş
yerlərinin açılmasına səbəb oldu.
Rüstəm QARAXANLI
Azərbaycan müəllimi.- 2018.-
8 mart.- S.1; 11.