Elmi tədqiqatların inkişafı naminə

Ölkə başçısı tərəfindən elmi tədqiqatların inkisafi məqsədilə elm və təhsil sahəsində idarəetmənin təkmilləşdirilməsi barədə belə bir Fərmanın imzalanması çox sevindirici haldır.

Düşünürəm ki, burada əsas məqsəd tədrisin və elmi-tədqiqat işlərinin keyfiyyətinin yüksəldilməsi, inteqrasiyası, eləcə də yeni maliyyələşdirmənin keyfiyyətlə sıx əlaqələndirilməsi olmalıdır. Tədris və tədqiqatlar çox zaman eyni resurslardan, imkanlardan və kadrlardan istifadə etdikləri üçün bir-birini tamamlayır və onların inteqrasiyası vacibdir. Çox vaxt bizim burada tədris etdiyimiz kursların məzmunu şəxsi tədqiqat maraqlarımız haqqında faktiki və konseptual biliklərin izahına əsaslanır.

Təhsil Nazirliyinin fəaliyyət istiqamətləri arasında “Elmi tədqiqat və innovasiyaların inkişafının təmin olunması” hər zaman öz əksini tapmışdı, amma təəssüflər olsun ki, bir neçə universitet xaric, Azərbaycanda elmi tədqiqatlar əsas prioritet istiqamət kimi tələb olunmurdu.

Hazırda elm və təhsilin qarşılıqlı əlaqəsinin möhkəmləndirilməsi və bu sahələrdə idarəetmənin təkmilləşdirilməsi məqsədilə Elm və Təhsil Nazirliyi yanında iki Agentlik yaradılır:

- Məktəbəqədər və Ümumi Təhsil üzrə Dövlət Agentliyi

- Elm və Ali Təhsil üzrə Dövlət Agentliyi

Fikrimcə, birinci Agentliyin fəaliyyəti əsasən TN-nin indiyə qədər apardığı işin davam etdirilməsi olacaq. İkinci Agentliyin əsasnamə layihəsinin nə şəkildə hazırlanması isə çox vacibdir. Məncə, burada müzakirələrə ehtiyac var. Fürsətdən istifadə edib bəzi mülahizələrimi söyləmək istərdim.

1. Düşünürəm ki, indi universitetlər üç növə bölünə bilər: yaradılması planlaşdırılan tədqiqat universitetləri/institutları, tədqiqat və tədris universitetləri və az sayda tədris universitetləri. Hər bir universitet öz güclü tərəflərinin, məqsədlərinin və hədəflərinin təhlili əsasında strateji elmi-tədqiqat planlarını hazırlamalıdır. Elm və Təhsil Nazirliyinə birləşdirilən tədqiqat institutlarlnın mövcud potensialı universitetlərin nəzdində tədqiqat mərkəzləri və institutlarının yaradılmasına sərf oluna bilər. Məsələn, çalışdığlm Vaterloo Universitetində hazırda 30-dan çox tədqiqat mərkəzi və institutları uğurla fəaliyyət göstərir.

2. Azərbaycan Respublikasının Elm və Təhsil Nazirliyi beynəlxalq miqyasda rəqabət aparmaq üçün elmin hansı sahələrində üstünlüyə malik olduğunu müəyyən etməlidir və dünyaya real təsir göstərmək qabiliyyətində olan sahələrə investisiya qoymalıdır. Bu, təkcə Nazirliyin məsuliyyəti deyil, elm adamları öz fəaliyyətlərini yaxşılaşdırmalı və töhfələr verməlidirlər. Bu, böyük məbləğdə vəsait xərcləmədən hər iki tərəfə böyük fayda gətirə bilən ikitərəfli bir prospekt ola bilər.

3. Bütün elm adamları, universitetlər, siyasətçilər gedilən istiqamətə, həyata keçirmək istədiyimiz məqsədlərə dair aydın təsəvvürə malik olmalıdır. Kimin idarə etməsindən asılı olmayaraq, gələcəyə geniş baxış vacibdir.

4. Universitetlərin beynəlmiləlləşdirilməsi, fənlərarası tədqiqatlar və tədqiqatçıların mobilliyini təkmilləşdirmək vacibdir. Görkəmli xarici tədqiqatçıların həvəsləndirilməsi üçün yeni təqaüd sisteminin yaradılması, Azərbaycan alimlərinin vətənlərinə qaytarılması layihəsinə də Nazirlik tərəfindən baxılması, elmi və tədqiqat karyeralarını davam etdirmək məqsədi ilə xaricdə yaşayan azərbaycanlı alimlərin reinteqrasiyasının maliyyələşdirilməsini məqsədəuyğun sayırıq.

5. Elm sahəsində inkisaf etmiş ölkələrlə Elm və Təhsil Nazirliyi arasında elmi, texnoloji və sənaye tədqiqatları sahəsində əməkdaşlığı dəstəkləmək və birgə “Tədqiqat və İnnovasiya Fondları” yaratmaq. Sənaye və texnologiya innovasiyaları sahəsində əməkdaşlıq ölkələr arasında iqtisadi və biznes əməkdaşlığını da təşviq edəcək.

6. Elmin inkisafı bu gün bir çox yeni problemlərlə üzləşir. Bunlara demoqrafik tənəzzül, onlayn öyrənməyə ehtiyac, yeni sahələr və texnologiyalar, tədqiqatlar üçün vəsait, xarici tələbələr və araşdırmaçılar üçün universitetlərin rəqabəti və s. daxildir. Dünya Universitet Reytinqləri üçün tələb olunan elmi məqalələrin sayı Nazirliyin təşəbbüsü ilə tədqiqatçıların universitetlərə mənsubiyyət (affiliation) prosesi vasitəsilə artırıla bilər.

Beləliklə, biz indi daha çox iş görməli, yeni layihələr üçün Elm və Təhsil Nazirliyində mövcud olan resursları genişləndirməyə çalışmalıyıq.

İlham AXUNDOV,

Kanadanın Vaterloo Universitetinin professoru