“Tədqiqat institutları ölkənin strateji maraqlarına uyğun olmalıdır”
Qərib Mürşüdov,
Kembric Universitetinin professoru: “Universitetlərdə
elmi fəaliyyətlərin
güclənməsi üçün
islahatlar vacibdir”
Məlum olduğu
kimi, Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin “Azərbaycan Respublikasında elm və təhsil sahəsində idarəetmənin təkmilləşdirilməsi
ilə bağlı bəzi tədbirlər haqqında” 28 iyul 2022-ci il tarixli Fərmanına
müvafiq olaraq Azərbaycan Respublikasının
Təhsil Nazirliyi Azərbaycan Respublikasının
Elm və Təhsil Nazirliyi adlandırılmış,
elm sahəsində dövlət
siyasətinin və tənzimlənmənin həyata
keçirilməsi, elmi
müəssisə və
təşkilatların elmi
fəaliyyətinin əlaqələndirilməsi
və istiqamətləndirilməsi
ilə bağlı səlahiyyətlər Elm və
Təhsil Nazirliyinə
həvalə edilmişdir.
Kembric Universitetinin Molekulyar Biologiya Laboratoriyasının qrup rəhbəri professor Qərib Mürşüdov Fərmandan irəli gələn vəzifələr, aparılacaq
islahatlar barədə
fikirlərini “Azərbaycan
müəllimi”
ilə bölüşür.
Elmin inkişafı
istiqamətinə yönəlmiş
vacib bir addım
Qərib Mürşüdov cənab
Prezidentin Fərmanı
ilə bir sıra tədqiqat institutlarının Elm və
Təhsil Nazirliyinə
verilməsini Azərbaycanda
elmin inkişafı istiqamətinə yönəlmiş
vacib bir addım kimi qiymətləndirir. Azərbaycanda elmin təşkilində islahatların zəruriliyini
qeyd edən elm xadimlərinin (Azərbaycan
daxilində və ya xaricində çalışanlar) bu prosesdə iştirakı və əllərindən
gələni etmələri
üçün imkanlar
yaranır.
Professor
Elmlər Akademiyasında
islahatların vacibliyini
görmək üçün belə akademiyaların yaranmasının
tarixinə qısa nəzər salır. Qeyd edir ki, müasir
dünyada ilk elmlər
akademiyalarından biri
olan Kral cəmiyyəti - Böyük
Britaniyada 17-ci əsrdə
yaradılıb. “Bildiyimiz kimi, Britaniyada əsas iki universitet mövcud idi - Kembric və Oksford universitetləri.
Ənənəvi olaraq bu iki universitet arasında böyük rəqabət var idi (indi də
mövcuddur). Kral cəmiyyətinin
yaradılmasında əsas
məqsəd bu universitetlərdə çalışan
elm xadimləri arasında
dialoqların aparılması
üçün platforma
yaradılması olub.
Və nəzərə alaq ki, Kral cəmiyyətinin
öz tədqiqat institutu mövcud olmayıb və yoxdur. Bu cəmiyyətin
üzvü olmaq prestij sayılır və üzvlər hər il
üzvlük haqqı
verirlər. Kral cəmiyyətinin müəyyən maliyyələri
mövcuddur və
fellowship mexanizmləri var. Bu cəmiyyət heç bir tədqiqat institutuna və ya universitetlərə təsir edə bilməz”.
Amerika Elmlər
Akademiyasının da
Britaniya Kral Cəmiyyətinə uyğun
yaradıldığını və heç bir tədqiqat institutlarına təsir etmək hüququnun olmadığını deyən
professor Q.Mürşüdov əlavə edir ki, ABŞ-da elmin maliyyələşdirilməsi
ölkənin strateji planlarına uyğun olaraq həyata keçirilir: “Maliyyə ya dövlət tərkibində
olan təşkilatlar
(tibbi tədqiqatlar, biologiya tədqiqatlar şöbəsi
və sair) və ya xeyriyyə
cəmiyyətləri tərəfindən
(Wellcome Trust, Xərçəng
Xəstəlikləri Tədqiqatları Mərkəzi və sair) verilir.
Amerikada xeyriyyə cəmiyyətləri və
ölkədəki digər təşkilatlar da elmə daha çox maliyyə ayırırlar. Bu haqda ayrıca danışmaq olar, elmin müxtəlif ölkələrdə maliyyələşdirilməsi
mexanizmləri və bunun ölkələrdə
elmin inkişafına təsiri çox maraqlı mövzudur.
İslahatlar hava
və su kimi lazım idi
Müsahibimiz qeyd
edir ki, elmi işlərin effektivliyini artırmaq üçün
islahatlar hava və su kimi
lazım idi.
Kembric Universitetinin
professoru Azərbaycan Prezidentinin məlum Fərmanını bu istiqamətdə atılan birinci addım kimi dəyərləndirir: “Ümid
edirəm ki, bu addım Azərbaycanda
elmin inkişafı,
elm və təhsilin inteqrasiyası, elm, təhsil
və iqtisadiyyat arasında qarşılıqlı
əlaqələrin yaradılması
üçün münbit
mühit yaratmağa imkan verəcək. Hələ çox işlər
görülməlidir. Biz istərdik ki,
Azərbaycanda elm inkişaf
etsin, əvvəlcə
Azərbaycanda, sonra isə Qafqaz və Orta Asiya
regionunda aparıcı
rol oynamağa başlasın.
Bunu etmək olar,
bunun üçün
azərbaycanlı elm xadimlərinin
bir yerdə çalışması vacibdir”.
Elmin inkişafı
haqda fikirləşəndə...
Qərib Mürşüdov
hesab edir ki, elmin inkişafı
haqda fikirləşəndə
bir neçə məqamları nəzərə
almaq lazımdır:
1.
Britaniya və Amerika kimi bir
sıra qərb ölkələrində elmi
işlər əsasən
universitetlərdə həyata
keçirilir. Bunu Azərbaycanda
həyata keçirmək
üçün universitetlərdə,
heç olmasa əsas aparıcı universitetlərdə, tədrisdə
islahatlar vacibdir.
Universitetlərdə elmi fəaliyyətlərin
güclənməsi üçün
təhsildə də islahatlar vacibdir. Məsələn, heç
olmasa iki istiqamət haqda fikirləşmək olar:
a) universitet müəllimlərinin
tədris yükünü
azaltmaq. Bunun üçün müəllimlərin sayını
artırmaq vacib deyil. Universitetlərdə təhsili tədqiqat
əsasında qurmaq olar. Məsələn:
1-ci kurs 100% imtahan, ikinci kurs 75% imtahan və 25% tədqiqat proyektləri,
3-cü kurs 50% imtahan və 50% tədqiqat proyektləri, 4-cü kurs
25% imtahan və 75% tədqiqat proyektləri. Hər bir proyektin nəticəsi
həm kurs işi kimi və
həm də şifahi təqdimatlar əsasında qiymətləndirilə
bilər. Bu, həm müəllimlərin
yükünü azaldar,
proyektlər elmi tədqiqatların bir hissəsi olar və həm də tələbələr
axtarış aparmağı
öyrənərlər. Universitet biliyin necə alınmasını öyrədər,
dərin və konkret işlər üçün dərin bilikləri isə məzunları özləri
axtarıb tapar.
b) yuxarı kurs, magistratura tələbələrinin və
aspirantların təhsilə
cəlb edilməsi. Bu, həm müəllimlərin
yükünü azaldar
və həm də tələbələrə
dərs deməyi öyrədər. Onu da qeyd edim ki,
axtarış aparmaq və təqdimat etməyi öyrətməyi
orta məktəbdən
başlamaq lazımdır.
Bu isə tamamilə
ayrı mövzudur.
2.
Tədqiqat institutları
ölkənin strateji maraqlarına uyğun olmalıdır və tədqiqat institutlarında
işləmək prestij
formasına çevrilməlidir.
Bu isə o deməkdir
ki, tədqiqat institutlarında məhsuldarlıq
kifayət qədər
yüksək
və onların
elmi fəaliyyətlərinə
nəzarət güclü
olmalıdır. Nəzarət
deyəndə, mən
hər üç və ya beş ildən bir bu institutların
nəticələrinin qiymətləndirilməsi
və uyğun olaraq bu institutların
maliyyəsinin müəyyənləşdirilməsini
nəzərdə tuturam.
Britaniyada və ya Amerikada məhsuldar olmayan institutlar, laboratoriyalar bağlana bilər. Məhsuldar olan institutlarda
isə yeni laboratoriyaların açılması
üçün maliyyələr
ayrıla bilər.
Professor
Q.Mürşüdov hesab
edir ki, Fərman çərçivəsində nəzərdə tutulan islahatların səmərəli nəticə
verməsi üçün
mütəxəssislər yetişdirilməsi
haqda da fikirləşmək lazımdır:
“Təəssüflər olsun
ki, hazırda tədqiqat institutlarında
müasir tələblərə
cavab verən mütəxəssislərin sayı
kifayət qədər
azdır. Biz gələcəyə
baxmaq, elmin iqtisadiyyatda rolunu qaldırmaq istəyiriksə,
onda yeni, qərb ölkələrində
təhsil almış
və təcrübə
keçmiş mütəxəssisləri
yetişdirməyimiz vacibdir.
Bunun üçün
Azərbaycanın hazırda
qərb ölkələrində
çalışan azərbaycanlı
mütəxəssislərdən istifadə etməsi məqsədəuyğun olardı
Oruc
MUSTAFAYEV
“Azərbaycan
müəllimi”.- 2022.-
19 avqust.- S. 3.