Dərsə yaradıcı
yanaşmağa imkan verən dərslik komplekti
2-ci sinif
"Təsviri incəsənət" dərslik komplekti
haqqında qeydlər
Təsviri incəsənət
fənn kurikulumu
Təhsil
islahatının mühüm hissəsi olan Azərbaycan
Respublikasında ümumi təhsilin Konsepsiyası (Milli
Kurikulumu)n tətbiqi Azərbaycanda təhsilin keyfiyyətcə
yeni mərhələyə keçməsini təmin edir.
Kurikulum
şagirdin hansı mərhələdə hansı akademik
bilik və praktik bacarıqlara yiyələnməsini dəqiq
müəyyən edir: şagird həyatda tətbiq edə biləcəyi
ən sadə bacarıqlara yiyələnməlidir.
Kurikulumda
dəqiq qeyd olunur ki, şagird məktəbi bitirərkən nələri
bilməli və bacarmalıdır. Müəllim isə, ilk
növbədə, tədris nəticəsi olaraq şagirdin əldə
etdiyi nailiyyətləri müəyyən etməyi və
onları qiymətləndirməyi bacarmalıdır.
Kurikulum
bu və ya digər informasiyanı uşağın hansı
yaş dövründə qavraya biləcəyini nəzərə
alır. Burada son məqsəd uşağa bilik vermək deyil,
onu praktik bacarıqlara yiyələndirməklə ölkə
vətəndaşı kimi formalaşdırmaqdır.
Müxtəlif
informasiya mənbələrinin mövcud olduğu
dövrümüzdə təhsildə məzmun və keyfiyyət
dəyişikliklərinin həyata keçirilməsi
üçün yeni tələblərə cavab verəcək
orta məktəb dərsliklərinin hazırlanması əsas
yer tutur.
Müasir
dərsliyin vəzifəsi anlayışları, tərifləri,
qaydaları və s. şagirdlərin yaddaşına sadəcə
olaraq həkk etdirməkdən ibarət deyil. Tədris prosesi
şagirdlərdə müstəqil tədqiqatçılıq,
yaradıcılıq vərdişləri aşılamalı,
onları tənqidi düşünməyə sövq etməlidir.
Məhz bu keyfiyyətlər şəxsiyyətin
formalaşmasında əsas amillərdir. Müxtəlif elmi kəşflər,
texniki yeniliklər və texnoloji nailiyyətlər məhz
genişmiqyaslı təfəkkürün nəticəsidir. Ona
görə də təhsilin yeni məzmunu onun nəticəyönümlü
olmasını tələb edir.
Tədris
prosesinin qarşısında duran məqsədlərə
çatmaqda onun ayrılmaz və mühüm komponenti olan dərslik
komplektləri mühüm rol oynayır.
Bu
baxımdan dərslik komplektləri tətbiqi və inteqrativ
xüsusiyyətə malik olmaqla yanaşı, elmi, pedaqoji,
psixoloji və texnoloji meyarlar əsasında tərtib
olunmalıdır. Bu gün təhsil ictimaiyyətinin, təhsil
sisteminin, bütövlükdə cəmiyyətimizin
qarşısında duran əsas vəzifələrdən biri
məktəbi bu cür dərslik komplektləri ilə təmin
etməkdir.
Azərbaycan
Respublikasında ümumi təhsilin Konsepsiyası (Milli
Kurikulumu) əsasında hazırlanmış təsviri incəsənət
fənni üzrə 2-ci sinif dərslik komplekti dərslik,
iş dəftəri və müəllim üçün
metodik vəsaitdən ibarətdir.
Təqdim
olunan komplektdə müasir metodlardan istifadə edərək
Milli Kurikulum tələblərinə əsasən şagirdlərin
təsviri sənətdə, ümumiyyətlə, incəsənət
sahəsində bacarıq və vərdişlərinin
inkişafına yeni yanaşma təklif olunur.
Təsviri
incəsənət fənninin kurikulumu müasir dövrdə
hər bir şəxsin əmək, istedad və
bacarığının müstəsna əhəmiyyət kəsb
etdiyini nəzərə almaqla cəmiyyətin
inkişafının əsas hərəkətverici qüvvəsi
olan gənc nəslin dünyagörüşünün,
uşaq psixologiyasının, onun yaradıcılıq qabiliyyətinin
və intellektinin formalaşdırılmasına yönəldilmişdir.
Təsviri incəsənət fənni üzrə standartlar orta təhsil kursu çərçivəsində bütün şagirdlər üçün vacib olan məzmunu əhatə edir, şagirdlərin qavrama qabiliyyətlərinin, bilik və bacarıqlarının təsvirini verir, hər bir şagirdin təsviri sənət sahəsində öyrənə biləcəyi və öyrənməli olduğu məsələləri müəyyənləşdirir, şagirdləri orta təhsildən sonrakı pilləyə hazırlayır.
Təsviri
incəsənət fənninin əsas məqsədi estetik
dünyagörüşünə, zəngin mənəviyyata,
bədii zövqə və yaradıcı təxəyyülə
malik olan, milli və ümumbəşəri dəyərlərə
hörmətlə yanaşan şəxsiyyətin
formalaşdırılmasına yönəldiyindən onun təlimi
prosesində şagirdin meyil və maraqları, arzu və istəkləri
əsas götürülür, onların fəallığına
üstünlük verilir. Bu zaman müəllim istiqamətləndirici,
əlaqələndirici rolu ilə şagirdin estetik
dünyagörüşünə, zəngin mənəviyyata
, bədii zövqə, yaradıcı təxəyyülə
yiyələnmə prosesinin bələdçisinə
çevrilir. Təsvir etmək insanın görmə
yaddaşını, mühit və məkan duyumunu, obrazlı
təsəvvür qabiliyyətini inkişaf etdirir. Təsviri
incəsənət fəaliyyəti şagirdləri məkan və
forma ölçülərini hiss etməyə, obrazlı və
məntiqli düşünməyə və bu
düşüncələri vizual obrazda əks etdirməyə
istiqamətləndirir.
Təsviri incəsənət fənni üzrə təlimin təşkili zamanı şagirdlərin ümumi inkişafı diqqət mərkəzində dayanır. Onların idrakı, hissi və psixomotor bacarıqları inkişaf etdirilir. Bu prosesdə fənnin imkanlarından irəli gələn xüsusiyyət kimi hissi və psixomotor bacarıqlara üstünlük verilir. Şagirdlərin yaş xüsusiyyətləri, meyil və maraqları nəzərə alınır. Təlimin ənənəvi formaları ilə yanaşı, aşağıdakı təşkilat formalarından da istifadə olunur:
*
Müzakirə dərslər.
*
Yaradıcı fəaliyyətə əsaslanan dərslər.
*
Ekskursiya dərsləri.
Fəal
təlimə əsaslanan bu dərslər qruplar, fərdi və
kollektiv şəkildə aparıla bilər. Kollektivlə birgə
yaradıcılıq prosesi zamanı şagirdlər yeni bilik və
vərdişlər əldə edir, yəni səslənən
ideyaları, özlərinə məxsus bədii, texniki
üsulları uşaqlar təcrübə prosesində bir-birlərindən
istər-istəməz mənimsəyirlər. Həmçinin
şagirdlərin birgə əməyinin ilk təcrübəsi
meydana çıxır ki, bunun da əsasını
qarşılıqlı anlayış və hörmət təşkil
edir. Uşaqlar yoldaşlarının müxtəlif
yanaşmalardan irəli gələn rəylərini dinləməyi,
eyni zamanda öz fikirlərini də müdafiə etməyi
öyrənirlər.
2-ci sinif dərslik komplekti
haqqında
Milli
Kurikulum əsasında hazırlanmış 2-ci siniflər
üçün "Təsviri incəsənət" dərsliyi
4 hissədən və 32 məşğələdən ibarətdir.
Dərslikdə mövzular üzrə məlumat,
tanınmış rəssamlar və onların əsərləri,
dünya incəsənətinin görkəmli nümayəndələri
və muzeyləri ilə tanışlıq, təsvir
qaydaları, ətraf aləmin gözəlliklərini əks
etdirən mənzərələr, şagirdlərin rəsm və
əl işləri verilmişdir. Dərsin məzmunu ilə
bağlı bəzi lakonik məlumatların "Yadda
saxla!" işarəsi ilə təqdim olunması şagirdlərdə
biliklərin mənimsənilməsinə yardım edir. Dərslikdəki
məlumatlar beş məşğələ növü vasitəsilə
təqdim olunur:
1.
Təsviri incəsənət əsərləri ilə
tanışlıq.
2. Naturadan rəsm.
3. Mövzu üzrə rəsm.
4. Dekorativ-tətbiqi fəaliyyət.
5. Yapma.
Bütün uşaqlar az da olsa, şəkil çəkmək, aplikasiyalar düzəltmək və müxtəlif yapmalar hazırlamaq təcrübəsinə malikdirlər. Bu isə dünyanın təbii və özünəməxsus şəkildə dərk edilməsi, onların şüurlarında müxtəlif obraz və epizodların canlanması nəticəsində şəxsi təcrübələrinin zənginləşməsi deməkdir.
Müəllimin isə əsas məqsədi
uşaqları gözəllik dünyası ilə - incəsənət
aləmi ilə yaxından
Şagird ətrafda baş verən hadisələrə münasibət bildirməyi, yaratdığı obraza xarakter verməyi bacarmalıdır. Bu xüsusiyyətlərə isə müəllim tərəfindən düzgün tədris olunan təsviri incəsənət fənninin köməyi ilə yiyələnmək mümkündür. Şagirdlərin bilik səviyyəsinin artmasına və bədii yaradıcılığa cəlb olunmasına səbəb olan təlimin bütün metodoloji və pedaqoji aspektləri diqqətlə və sistemli şəkildə işlənərək müəllimlərin istifadəsinə verilir.
Dərslik komplektinə daxil olan müəllimlər üçün metodiki vəsaitin funksiyaları bunlardır:
a) Bilik və bacarıqların ötürülmə üsulları barədə tövsiyələr.
b) Bacarıq və vərdişlərin reallaşdırılması yolları.
c) Bilik və bacarıqların yaradıcı tətbiq etdirilməsi.
ç) Biliyin qiymətləndirilməsinin forma və üsulları.
d) Bilik və bacarıqların inteqrativ olaraq reallaşdırılması.
e) Mədəni və sosial tərbiyə üsulları.
Müəllim üçün vəsaitdə aşağıdakı materiallar öz əksini tapmışdır:
* 2-ci sinif üzrə məzmun standartları.
* Dərslik komplektində dərslərin mövzular üzrə planlaşdırılması.
* Fənn üzrə məzmun standartlarının reallaşma cədvəli və illik iş planı.
* Fənlərarası inteqrasiya imkanları və digər fənlərin uyğun alt-standartları ilə inteqrasiya cədvəli.
* Şagird nailiyyətlərinin qiymətləndirilmə prinsipləri və formaları barədə.
* Təlimin təşkilində istifadə olunan üsullar.
* Dərsin mərhələlər üzrə planlaşdırılma nümunələri.
Dərsin planlaşdırılması nümunələrində tövsiyə olunan materiallardan tədris prosesində istifadə edilməsi konkret situasiyalardan asılı olaraq müəllim tərəfindən müəyyən olunur. Bu, əsasən müəllimin özünün fəal təlim üzrə iş təcrübəsindən, şagirdlərin qruplarda, cütlərlə və s. iş vərdişlərindən və onların hazırlıq səviyyəsindən asılı ola bilər.
Təsviri incəsənət fənni üzrə təlimi şagirdlərin fəallığı şəraitində qurmaq üçün interaktiv metodlara müraciət olunur. Müəllim-şagird münasibətlərini müasir tələblər əsasında qurmaq, şagirdin ümumi inkişafını təmin etmək üçün müzakirələrin (əyani vəsaitlərdən istifadə etməklə), baxış-sərgilərin keçirilməsi kimi üsullardan, eləcə də beyin həmləsi, ziqzaq, ESSE, BİBö, VENN diaqramı, şaxələndirmə (klaster), diskussiya, debatlar, İnteraktiv Qeydetmə Sistemi-İQS (insert) kimi interaktiv üsullardan istifadə olunur.
Şagirdlərin qiymətləndirilmə üsullarından istifadə imkanları da müəllimlər üçün tövsiyə edilir.
İş dəftərindəki mövzular kurikulumda verilən məzmun standartlarına uyğundur və şagirdin fərdi fəaliyyəti üçün nəzərdə tutulmuşdur. Hər bir məzmun xətti üzrə qiymətləndirmə standartları əsasında diferensial təlim nəzərə alınmaqla hazırlanmış iş dəftərinə bilik və bacarıqları möhkəmləndirmək üçün tapşırıqlar, yaradıcı tətbiqetmə xarakterli çalışmalar, praktik işlər üzrə tapşırıqlar, istiqamətləndirici suallar, hər tədris vahidinin sonunda şagirdin özünü yoxlaması üçün test tapşırıqları, summativ (yekun) qiymətləndirmə vasitələri daxildir. İş dəftərində tapşırıqlar sadədən mürəkkəbə doğru yerləşdirilmişdir.
Nümunə kimi təqdim olunan əl işləri ayrı-ayrı uşaqların istedadını qeyd etmək və ya onun surətini köçürmək üçün deyil, sadəcə olaraq bu tapşırığı yerinə yetirməyə cəhd edən balacaların təsəvvürlərini oyatmaq, onları yaradıcı axtarışlara istiqamətləndirməyə kömək məqsədilə verilir. İş dəftərində incəsənət əsərlərindən verilmiş nümunələr, muzeylərə vizual ekskursiya onların müşahidə qabiliyyətinə və dünyanı dərk etməsinə təkan verən başlıca əlaqə üsuludur.
Görmə (müşahidə) bacarığı uşağın şəxsi keyfiyyətlərini formalaşdıran əsas amildir və bu, iş dəftərinin əsas məqsədidir.
Məktəbdə tədris prosesinin təşkilində nümayiş üsullarının, o cümlədən nümayiş sərgilərinin böyük rolu vardır. Şagirdlər sərgi mövzularını sərbəst seçməlidirlər. Bu zaman onların sərbəst yaradıcılıq imkanları nəzərə alınmalıdır.
Sərgi üçün bədii obrazların yaradılması şagirdlərə hadisələrin mahiyyətini araşdırma bacarığı ilə sıx əlaqədə öyrədilməlidir. Uşaqlarla iş zamanı bu, vacib faktordur. Yekun göstərici kimi yaxşı tərtib olunmuş sərgini üzə çıxarmaqla bərabər, müəllim tədris zamanı uşaqların təhliletmə bacarığını və düşünmə qabiliyyətlərini də inkişaf etdirməlidir. Bu, şagirdlərdə əməyə hörmət hissini aşılamaq və yaradıcı fəaliyyətin yekun məhsulunu insanlara layiqli şəkildə çatdırmaq mədəniyyətini də tərbiyə edir.
Şagirdlərdə estetik dünyagörüşünün və incəsənətə analitik yanaşma tərzinin formalaşmasında yaradıcılıq sərgiləri ilə yanaşı, ekskursiyaların da xüsusi əhəmiyyəti vardır. Müntəzəm surətdə muzeylərə, sərgi salonlarına, qalereyalara ekskursiyalar təşkil etməklə (məktəbin hansı məkanda - şəhərdə, rayonda, qəsəbədə, kənddə yerləşməsindən asılı olaraq), uşaq təfəkkürünü incəsənətlə bağlı məlumatlarla zənginləşdirmək lazımdır. Rayon və kənd yerlərində dünyanın məşhur muzeyləri haqqında məlumatları uşaqlara İnternet və çap məhsulları vasitəsi ilə də çatdırmaq mümkündür. Şagirdlər müasir cəmiyyətin mədəni həyatına (yaşından asılı olaraq) düzgün istiqamətləndirilməli və incəsənət əsərlərinə dəyər verərkən və ya onu tənqid edərkən savadlı yanaşmağı bacarmalıdırlar.
Psixoloqların saysız-hesabsız tədqiqatları sübut etmişdir ki, dərs zamanı müxtəlif janrlarda olan bəstəkar və xalq musiqiləri uşaq psixikasına, yaradıcılıq qabiliyyətinə güclü müsbət təsir göstərir. Uşaqların estetik qavramasını tərbiyələndirməkdə musiqinin rolu böyükdür.
"Bakı" nəşriyyatında hazırlanmış və Yeganə Cəlilova ilə birgə həmmüəllifi olduğum 2-ci siniflər üçün "Təsviri incəsənət" dərslik komplektini hazırlayarkən müəllimlərə dərsə yaradıcı yanaşmaları üçün geniş imkanlar verməyə çalışmışıq. Hər bir müəllim keçəcəyi dərsi tövsiyə olunmuş dərs planlaşdırılması ilə yanaşı, konkret situasiyadan asılı olaraq öz baxışına uyğun qurmalıdır. Təsviri incəsənət fənnini digər fənlərdən fərqləndirən cəhətlərdən biri də odur ki, bu fənnin məzmunu müəllimdən dərsin özünə yaradıcı proses kimi yanaşmasını tələb edir.
Hörmətli müəllimlər! Yadda
saxlayın ki, təqdim olunan dərslik komplektlərinin müəllifi
biz, hər bir dərsin isə müəllifləri sizlərsiniz!
Kəmalə CƏFƏRZADƏ
Azərbaycan müəllimi.-2009.-2 oktyabr.-S.6.