Azərbaycan təhsili: yaxın
keçmişə, bu günə və
gələcəyə bir baxış
(Əvvəli
qəzetimizin ötən saylarında)
Hörmətli oxucular, ötən məqalədə ulu öndər Heydər Əliyevin 15 iyun 1999-cu il tarixli sərəncamı ilə təsdiq olunmuş müstəsna əhəmiyyətə malik tarixi bir dövlət sənədinin - "Azərbaycan Respublikasının təhsil sahəsində İslahat Proqramı"nın strateji istiqamətləri, Azərbaycan hökuməti ilə Dünya Bankının Beynəlxalq İnkişaf Assosiasiyası arasında bağlanmış "İnkişaf üçün kredit haqqında Saziş"in mahiyyəti, bu Saziş üzrə müəyyən olunan layihə çərçivəsində həyata keçirilən tədbirlərin məzmunu ilə sizi tanış etmişdim. Bu məqalədə isə 2003-2007-ci illəri əhatə edən Təhsil Sektorunun İnkişaf Layihəsi daxilində müəyyən olunan komponent və alt-komponentlər üzrə nəzərdə tutulan tədbirlərin icra vəziyyətini diqqətə çatdırmaq istərdim.
Layihə ilə bağlı əməli fəaliyyətə
başlarkən, ilk öncə, Təhsil Nazirliyinin əmrinə
əsasən, layihənin milli əlaqələndiricisi və
alt-komponentlər üzrə koordinatlar müəyyənləşdirilmiş,
hər bir alt-komponentə aid geniş icra planı
hazırlanıb Dünya Bankı ilə
razılaşdırılmışdır. Layihə çərçivəsində
nəzərdə tutulan tədbirlərin bir hissəsinin pilot
rayonlarında həyata keçirilməsi
planlaşdırıldığından Azərbaycan hökuməti
və müvafiq nazirliklərlə razılaşmaya görə
İsmayıllı (dağ rayonu), Ucar (aran rayonu) və indiki
Şirvan (respublika tabeli şəhər) pilot rayonları kimi
təsdiq olunmuşdur.
Qeyd edilən
pilot rayonlarda aşağıdakı işlərin yerinə
yetirilməsi nəzərdə tutulmuşdur:
- məktəb
şəbəkəsinin rasionallaşdırılması və
getdikcə təkmilləşdirilməsi;
- pedaqoji
kadrların məktəblərdə səmərəli yerləşdirilməsi;
- məktəblərin
təmiri və maddi-texniki bazanın möhkəmləndirilməsi;
- Məktəb Qrantı Proqramı vasitəsilə
ümumi təhsildə bərabər imkanların
yaradılması, məktəblərdə innovasiyaların tətbiqi
sahəsində müvafiq tədbirlərin həyata
keçirilməsi, pilot məktəbləri arasında layihə
müsabiqələrinin təşkili;
-
ümumtəhsil məktəblərinin maliyyələşdirilməsi
və büdcəsinin formalaşdırılması üzrə
eksperimental qaydada islahatyönümlü tədbirlərin
(maliyyə müstəqilliyi, adambaşına maliyyələşdirmə,
büdcə təsnifatı və s.) yerinə yetirilməsi.
Təhsil
Sektorunun İnkişafı Layihəsinin ötən məqalədə
qeyd olunan komponent və alt-komponentlərlə müşayiət
edilməsi heç də təsadüfi xarakter
daşımamışdır. Bunlar hələ
layihə formalaşmamışdan əvvəl 2002-2003-cü
illərdə ölkənin ümumi təhsil sistemində
aparılan araşdırmaların, eləcə də xarici
ölkə ekspertlərinin tədqiqatlarının nəticələrinə
əsasən reallıq nəzərə alınmaqla müəyyən
edilmişdir. Həmin nəticələri ümumiləşdirilmiş
şəkildə aşağıdakı kimi
qruplaşdırmaq olar:
-
mövcud təhsil sistemi iqtisadi və sosial mühitin tələblərinə
cavab verən bilik və bacarıqlara malik məzunlar
hazırlamır;
-
hazırkı tədris proqramları köhnəlmiş və
həddən artıq yüklənmişdir, bunlara daxil olan məlumatların
böyük hissəsi bazar iqtisadiyyatı və demokratik cəmiyyətin
tələblərinə uyğun deyildir;
-
mövcud proqramlar sistemi inkişaf üçün bilik və
bacarıqların sadədən mürəkkəbə
doğru mütərəqqi irəliləyişini və fənlərin
inteqrasiyasını təmin etmir;
- fənlər çərçivəsində verilən
bilik və bacarıqlar, əsasən, sərt prosedurlara, fakt və
məlumatların əzbərlənməsinə yönəlmişdir,
şagirdlərdə düşünmə, nəticə
çıxarma, müstəqil fikir yürütmə, əsaslandırma
bacarıqlarını formalaşdırmaqdan çox
uzaqdır;
- dərslik
və oxu materiallarından istifadə imkanları
aşağı səviyyədədir;
- əsas təlim və tədris materialları çatışmır;
- şagirdlərin informasiya-kommunikasiya texnologiyalarından istifadə bacarıqları zəifdir;
- müəllimlərin peşəkarlıq səviyyəsinin yüksəldilməsi üzrə innovativ mexanizmlər kifayət qədər deyildir;
- ixtisasartırma prosesi hələ də mexaniki xarakter daşıyır, tələbdən çox təklif üzərində qurulur;
- pedaqoji institutlarda səmərəli təlim və tədrisin təşkili üçün zəruri avadanlıq və materiallar çatışmır;
- təhsil sektorunda vəsait bölgüsünün düzgün aparılmaması təlim nəticələrinə mənfi təsir göstərir, kommunal xərclərə ayrılan vəsait zəruri tələbləri ödəmir;
- təhsil sektorunda pedaqoji kadrların tələb edildiyindən artıq olması əməkhaqqı xərclərinin səviyyəsini xeyli yüksəldir;
- şagird nailiyyətlərinin qiymətləndirilməsi üzrə səmərəli sistem olmadığından onların ümumi təhsil üzrə təlim nəticələrinə dair etibarlı məlumat mənbəyi mövcud deyildir və hazırkı qiymətləndirmə sistemi şagirdlərin bacarıqlarına deyil, onların hafizə imkanlarına yönəlmişdir;
- təhsil sistemində strateji təhlillər və məqsədyönlü planlaşdırma zəif aparılır, təhsilin idarəolunması üzrə məlumat sistemi qurumu yaradılmamışdır və s.
Təhsil Sektorunun İnkişafı Layihəsi rəsmi olaraq 2003-cü ilin 18 dekabrında qüvvəyə minmişdir. 2004-cü ilin yanvarından isə layihənin icrasına başlanmışdır. Layihənin başlanğıc mərhələsi Təhsil Nazirliyinin strukturunda edilən mühüm dəyişikliklərlə əlamətdar olmuşdur. Belə ki, ümumi təhsil sistemində aparılmış tədqiqatların nəticələri nəzərə alınaraq nazirlikdə 3 yeni şöbə - Şagird nailiyyətlərinin qiymətləndirilməsi, Strateji təhlil və planlaşdırma, Təhsilin idarəolunmasının məlumat sistemləri şöbələri, Təhsil Problemləri İnstitutunun nəzdində Kurikulum Mərkəzi yaradılmışdır.
"Ümumi təhsilin keyfiyyəti və real tələbatlara uyğunluğu" komponentinin əhatə etdiyi alt-komponentlər ("Kurikulum islahatı", "Müəllim hazırlığı", "Dərsliklər və oxu materialları") bilavasitə ümumi təhsilin məzmununun yeniləşməsinə və müasir dünya təcrübəsi əsasında təkmilləşdirilməsinə, keyfiyyətcə yeni səviyyəyə yüksəldilməsinə, mövcud müəllim hazırlığı sisteminin forma və məzmun etibarı ilə yenidən qurulmasına, müasir tələblərə cavab verən dərslik və dərs vəsaitlərinin hazırlanmasına yönəldilmişdir.
Həmin komponentin birinci alt-komponenti olan "Kurikulum islahatı"nın istiqamətləri müəyyənləşdirilərkən bu sahədə həm ümumi dövlət tələbini ifadə edən konseptual sənədin, yəni Milli Kurikulumun, həm də ümumtəhsil məktəblərində tədris olunan hər bir fənn üzrə ayrıca kurikulum sənədlərinin hazırlanması qərara alınmışdı. Məntiq bundan ibarət idi ki, dövlət tələbi olmadan fənlərin məzmununu, qiymətləndirmə mexanizmlərini, təlim strategiyalarını təyin etmək mümkün deyildir.
Milli Kurikulum sənədi hazırlanarkən bu işin yerinə yetirilməsinə kömək məqsədilə beynəlxalq məsləhətçi şirkəti seçilməli idi. Bununla əlaqədar mövcud qaydalar daxilində müsabiqə-tender keçirildi və Hollandiyanın təhsil sahəsində nüfuzlu təşkilatı olan "CİTO" qrupu qalib oldu.
Milli Kurikulum sənədinin hazırlanmasında tanınmış alim-pedaqoqlar, təhsil mütəxəssisləri, metodistlər, məktəb rəhbərləri, müəllimlər yaxından iştirak etmişlər. Bu sənəd formalaşdırılarkən xeyli sorğular keçirilmiş, hazırkı dövrdə ictimaiyyətin təhsil ehtiyacları, dünya təcrübəsi nəzərə alınmışdır.
Gərgin əmək sayəsində ərsəyə gətirilmiş bu sənəd Azərbaycan hökumətinə təqdim olundu və ümumi təhsil üzrə təlim nəticələrini və məzmun standartlarını, ümumi təhsilin hər bir pilləsində nəzərdə tutulan fənləri, həftəlik dərs və dərsdənkənar məşğələ saatlarının miqdarını, fənn kurikulumlarının strukturunu, pedaqoji prosesin təşkili, təlim nailiyyətlərinin qiymətləndirilməsi və monitorinqi üzrə əsas prinsipləri əhatə edən "Azərbaycan Respublikasında ümumi təhsilin Konsepsiyası (Milli Kurikulumu)" Nazirlər Kabinetinin 30 oktyabr 2006-cı il tarixli, 233 nömrəli qərarı ilə təsdiq olundu. Beləliklə də, ümumi təhsil sistemində "hafizə", "yaddaş" məktəbindən "təfəkkür", "düşüncə" məktəbinə keçidin real əsası qoyuldu.
Sonrakı mərhələdə həmin konseptual sənədin müddəaları əsas tutulmaqla fənn kurukulumlarının hazırlanmasına başlanmışdır. Bu məqsədlə Təhsil Nazirliyinin 8 fevral 2006-cı il tarixli, 87 nömrəli əmri ilə fənn kurikulumlarını hazırlayan 389 nəfərdən ibarət 23 işçi qrupu yaradılmış, onların tərkibinə nüfuzlu alim və metodistlər, orta məktəb müəllimləri daxil edilmişdir. İşçi qruplarına AMEA-nın həqiqi üzvləri Telman Əliyev (informatika), Urxan Ələkbərov (biologiya), Bəkir Nəbiyev (ədəbiyyat), Vasim Məmmədəliyev (ərəb dili), Akif Hacıyev (riyaziyyat), AMEA-nın müxbir üzvləri Nizami Cəfərov (ana dili), Vaqif Abbasov (kimya), Yaqub Mahmudov (tarix), elmlər doktorları, professorlar Mirzəli Murquzov (fizika), Sabir Mirzəyev (riyaziyyat), Müseyib Müseyibov (coğrafiya), Ağacan Abıyev (fiziki tərbiyə), Fəxrəddin Veysəlov (alman dili) və başqa görkəmli alimlər rəhbərlik etmişdir. İşçi qruplarının, beynəlxalq və milli məsləhətçilərin, digər mütəxəssislərin səyi ilə hazırlanan fənn kurikulumlarının layihələri mətbuatda dərc olunmuş, yerlərdə çoxsaylı müzakirələr keçirilmişdir. Bütün bunların nəticəsi olaraq yerlərdən alınmış rəy və təkliflər əsasında kurikulum layihələri təkmilləşdirilmiş və yekun variant hazırlanmışdır.
Bundan sonra Təhsil Nazirliyinin 23 iyul 2007-ci il tarixli, 923 nömrəli əmri ilə respublikanın təlim Azərbaycan və digər dillərdə aparılan ümumtəhsil məktəblərinin I-IV sinifləri üçün yeni fənn kurikulumları və tədris planları təsdiq olunmuşdur.
V-XI siniflər üçün yeni fənn kurikulumları da nəzərdə tutulduğu kimi, 2007-ci ildə hazırlanmış və hazırda onların təkmilləşdirilməsi prosesi icra planına uyğun olaraq davam edir.
"Kurikulum islahatı" alt-komponenti çərçivəsində hazırlanmış sənədlərin mahiyyətinin izahı və tətbiqi sahəsində öyrədici xarakterli tədbirlərin həyata keçirilməsi zərurətini nəzərə alaraq Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunun bazasında 2007-ci ilin yanvarından rayon (şəhər) təhsil şöbələri metodkabinetlərinin ana dili və riyaziyyat fənləri üzrə metodistləri üçün birhəftəlik xüsusi təlim kursu təşkil olunmuşdur. Eyni zamanda 2008-2009-cu tədris ilində I sinifdə dərs deyəcək müəllimlərin 399 (324 Azərbaycan, 75 rus bölməsi üzrə) nəfəri Təhsil Nazirliyinin 25 sentyabr 2007-ci il tarixli, 1011 nömrəli əmri ilə Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunda 10 günlük, 17 avqust 2007-ci il tarixli, 975 nömrəli əmri ilə isə 36 nəfəri Naxçıvan Müəllimlər İnstitutunda birhəftəlik öyrədici təlim kurslarından keçərək sertifikat almışdır. Eyni proses 2009-2010-cu dərs ili ərəfəsində də aparılmış, ölkə üzrə I sinfə dərs deyəcək 8900 nəfərə yaxın müəllim öyrədici təlim kurslarından keçirilmişdir. Bu dərs ilində eyni məzmunlu treninqlərin təhsil şöbələrinin əməkdaşları və məktəb rəhbərləri üçün də təşkili nəzərdə tutulur.
Təhsil Nazirliyi YUNİSEF-in Azərbaycandakı nümayəndəliyi ilə birgə 23 pilot məktəbin seçmə yolla müəyyənləşdirilmiş ibtidai sinif müəllimləri və Kurikulum Mərkəzinin bir qrup əməkdaşı üçün 2 mərhələdə fəal təlim üzrə 10 günlük treninq keçirmişdir. Həmin treninqlərdə təlimin yeni forma və üsulları açıqlanmış, iştirakçıların fəal təlimin təşkili ilə bağlı peşəkarlığının yüksəldilməsi istiqamətində iş aparılmışdır.
Bakı, Sumqayıt şəhərlərində, respublikanın digər bölgələrində yeni fənn kurikulumlarının öyrənilməsinə həsr olunmuş zona konfransları və seminarlar, Kurikulum Mərkəzində "Kurikulum islahatı: problemlər, vəzifələr", "Təhsildə inteqrasiya", "Təlim strategiyaları", "Kurikulum pedaqoji anlayış kimi", "İbtidai təhsil kurikulumunun xüsusiyyətləri", "Əsas və orta təhsil kurikulumlarının xüsusiyyətləri", "Yeni fənn kurikulumları və təlim strategiyaları", "Taksonomiyalardan dərslərə" mövzularında ibtidai sinif müəllimləri və məktəb rəhbərlərinin, metodistlərin iştirakı ilə müzakirələr keçirilmişdir.
Kurikulum hazırlığı, tətbiqi
və idarəolunması üzrə məsələlərlə
ətraflı
"Azərbaycan Respublikasında ümumi təhsilin Konsepsiyası (Milli Kurikulumu)" əsasında hazırlanmış fənn kurikulumlarının tətbiqi ilə bağlı maarifləndirmə tədbirlərinin səmərəliliyini yüksəltmək, müəllimlərə metodik köməyi gücləndirmək, ümumi təhsilin məzmununun təkmilləşdirilməsi istiqamətində elmi-tədqiqat işlərini genişləndirmək və bu sahədə qabaqcıl təcrübə nümunələrinin yayılmasını təmin etmək məqsədi ilə "Kurikulum" jurnalı təsis edilmiş, indiyədək jurnalın 8 nömrəsi işıq üzü görmüşdür.
"Müəllim hazırlığı" alt-komponenti üzrə bir neçə istiqamətdə iş aparılmış, cəmiyyətin ehtiyac və tələbatına uyğun olaraq pedaqoji kadr hazırlığı sahəsində tədbirlər həyata keçirilmişdir. Yekun olaraq bu məsələ ilə bağlı normativ-hüquqi bazanı möhkəmləndirmək zəruri hesab edilmiş, beynəlxalq və milli məsləhətçilərin köməyi ilə "Fasiləsiz müəllim hazırlığının konsepsiyası və strategiyası" hazırlanıb Nazirlər Kabinetinin 25 iyun 2007-ci il tarixli, 108 nömrəli qərarı ilə təsdiq olunmuşdur.
Bu, alt-komponent üzrə aparılan işlərin bir istiqaməti ibtidai sinif müəllimlərinin ilkin hazırlığı ilə bağlı olmuş, 2006-2007-ci illərdə riyaziyyatın ibtidai kursunun nəzəri əsasları və tədrisi metodikası, xarici dil, fiziki tərbiyə və onun tədrisi metodikası, təsviri sənət, musiqi və musiqinin tədrisi metodikası, texnologiya, ana dili və onun tədrisi metodikası fənlərinin məzmunu yeniləşdirilmiş və ümumtəhsil məktəblərinin ibtidai siniflər üzrə kurikulumlarına uyğunlaşdırılmışdır.
Təhsil Nazirliyinin 14 may 2007-ci il tarixli, 439 nömrəli əmri əsasında 2007-ci il mayın 14-dən iyunun 1-nə kimi yeniləşdirilmiş təhsil proqramlarının tətbiqi nəzərdə tutulan 4 təhsil müəssisəsinin (Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti, Azərbaycan Müəllimlər İnstitutu, Gəncə Dövlət Universiteti və Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Kolleci) professor-müəllim heyəti üçün fəal təlim üzrə YUNİSEF-lə birgə treninq təşkil edilmişdir ki, həmin treninqə bu təhsil müəssisələrinin 100 nəfər müəllimi cəlb olunmuşdur.
Bunlarla yanaşı, pedaqoji ali və orta ixtisas təhsili müəssisələrinin müəllimlərini yeni pedaqoji texnologiyalar və müasir təlim üsulları ilə tanış etmək, onların peşəkarlıq səviyyəsini yüksəltmək məqsədi ilə 2007-ci ildə 10 ali təhsil müəssisəsinin (Bakı Dövlət Universiteti, Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti, Azərbaycan Müəllimlər İnstitutu, Bakı Slavyan Universiteti, Azərbaycan Dillər Universiteti, Sumqayıt Dövlət Universiteti, Lənkəran Dövlət Universiteti, Naxçıvan Dövlət Universiteti və Naxçıvan Müəllimlər İnstitutu) 1000 nəfərdən artıq sayda professor-müəllim heyəti üçün treninq keçirilmişdir. Bunun üçün əvvəlcədən 50 nəfər mühazirəçinin siyahısı müəyyənləşdirilmiş və YUNİSEF-lə birgə onlar üçün müvafiq təlim kursları təşkil olunmuşdur. Treninqlər xüsusi qrafik üzrə hər ali məktəbdə 6 gün müddətində aparılmışdır. Treninqlərin keçirilməsi üçün xüsusi proqram tərtib edilmiş və nəticədə iştirakçılar fasiləsiz pedaqoji təhsil və müəllim hazırlığının yeni konsepsiya və strategiyasının əsas məqamları, müəllim hazırlığında monitorinq və qiymətləndirmə məsələləri, fasiləsiz pedaqoji təhsil və müəllim hazırlığında distant təhsil haqqında məlumatlar almış, tədris üçün zəruri olan təlim üsullarına dair bilik və bacarıqlara yiyələnmişlər.
Müəllimlik peşəsinə dair bacarıqların tələbələrə daha səmərəli aşılanması, onlarda müasir pedaqoji təfəkkür formalaşdırılması məqsədi ilə təhsilin əsasları adlı yeni fənnin kurikulum layihəsi hazırlanmışdır. Layihə təsdiq olunmamışdan əvvəl burada nəzərdə tutulan standartların reallaşdırılması imkanları araşdırılmış, standartların tələb olunan səviyyədə tərtib olunmasına əminlik yaratmaq məqsədilə onun 3 pedaqoji ali məktəbdə (Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti, Gəncə Dövlət Pedaqoji Universiteti, Azərbaycan Müəllimlər İnstitutu) sınaqdan keçirilməsi qərara alınmışdır. Bununla əlaqədar ayrıca təlim materialları hazırlanmış, onların əsasında həmin institutların bu fənni tədris edəcək 18 nəfər müəlliminə 2 həftəlik öyrədici təlim kursu keçirilmiş, yekunda onlara sertifikat verilmişdir. 2009-2010-cu dərs ilində qeyd olunan ali məktəblərdə həmin təlim materiallarına uyğun olaraq I semestrdə 60 saatlıq tədris həyata keçiriləcəkdir. Sınaqlar istənilən müsbət nəticəni verdiyi halda, müəyyən olunan standartlar əsasında "Təhsilin əsasları" dərsliyi hazırlanacaqdır.
O da qeyd olunmalıdır ki, layihə müddətində Azərbaycan Müəllimlər İnstitutu və onun yerli filialları müvafiq mebel, İKT və audio-vizual avadanlıqlarla təchiz edilmiş, Mingəçevir və Cəlilabad filialları əsaslı təmir olunmuşdur.
"Dərslik və oxu materialları" alt-komponentinin əsas məqsədi məktəb kitabxanalarını kurikulumdankənar, habelə kurikulumla bağlı oxu materialları ilə təmin etməklə müstəqil təlim imkanlarını artırmaq və I-XI sinif şagirdlərinin oxu vərdişlərini stimullaşdırmaqdan, dərslik siyasətinin hazırlanmasına kömək etməkdən ibarət olmuşdur.
Bu, alt-komponent daxilində ilk olaraq oxu materiallarının hazırlanması istiqamətində iş aparılmış, aşağıdakı tədbirlərin əvvəlcədən maliyyələşdirilməsi həyata keçirilmişdir:
- latın qrafikası ilə çap olunmuş oxu materiallarının hazırlanması;
- kiril qrafikasından latın qrafikasına çevrilməli olan kurikulumdankənar və kurikulumla bağlı oxu materiallarının hazırlanması;
- məktəb kitabxanaları üçün yeni oxu və təlim materiallarının hazırlanması.
Layihə çərçivəsində proqramda nəzərdə tutulan və görülən tədbirlərin nəticəsi olaraq 18 cilddən ibarət 846000 nüsxə "Ayna Uşaq Ensiklopediyası" dəsti nəşr edilib respublikanın bütün ümumtəhsil məktəblərinə çatdırılmışdır. Bununla yanaşı, Dünya Bankı ilə razılaşdırılmaqla Təhsil Nazirliyi və Bakı Kartoqrafiya Fabriki arasında bağlanmış müqavilə əsasında 19 adda 351595 nüsxə xəritə nəşr edilib ümumtəhsil məktəblərinə paylanmış, bununla da uzun illər problem kimi qalmış məsələ həll edilmişdir.
Layihə çərçivəsində digər bir vacib tədbir dərslik siyasətinin hazırlanması, bütün ölkə miqyasında dərsliklərin yayılmasını təmin etmək üçün geniş imkanlara malik özəl nəşriyyatların yaradılmasına köməklik göstərməkdən ibarət olmuşdur. Həmin istiqamətdə müəlliflər, nəşriyyat və mətbəə işçiləri üçün təlimati seminarlar təşkil edilmiş, Açıq Cəmiyyət İnstitutu-Yardım Fondu tərəfindən bu işə lazımi dəstək verilmişdir. Layihəyə əsasən texniki yardım və ixtisasartırma tədbirləri vasitəsilə oxu materiallarının səmərəli nəşri, çapı və paylanması sisteminin təşkili üzrə də zəruri təkliflər hazırlanmışdır.
Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabineti ilə razılaşdırılaraq Təhsil Nazirliyinin 23 yanvar 2006-cı il tarixli, 33 nömrəli əmri ilə təsdiq olunmuş "ümumi təhsil sistemində dərslik siyasəti" sənədi bu komponent daxilində həyata keçirilən ən vacib tədbirlərdən hesab olunur. Təhsil Nazirliyi tərəfindən dərsliklərin seçilməsi, dəyərləndirilməsi, təsdiq olunması prosedurlarını yerinə yetirən Dərslikləri Qiymətləndirmə Şurasının yaradılması isə ölkəmizin dərslik siyasəti sahəsində yeni mərhələnin başlanğıcına çevrildi.
Daha sonra "Dərsliklərin qiymətləndirilməsi meyarları", "Yeni dərsliklərin yaradılması qaydaları" və "Dərsliklərin texniki və gigiyenik standartları", yeni kurikulumlara uyğun dərsliklərinin yazılması üçün müsabiqə sənədləri (şərtlər toplusu, müsabiqənin əsasnaməsi) hazırlanıb təsdiq olundu. Eyni zamanda müsabiqədə iştirak etmək istəyən nəşriyyatlarla yeni nəsil dərsliklərin hazırlanması texnologiyasına dair silsilə təlimati tədbirlər keçirildi, habelə Dünya Bankı və YUNİSEF-in xətti ilə dəvət olunmuş xarici ekspertlərin Qiymətləndirmə Şurasının üzvləri, ibtidai sinif müəllimləri və nəşriyyat işçiləri ilə görüşləri təşkil edildi. Dərsliklərin qiymətləndirilməsi məsələləri ilə məşğul olan nazirliyin əməkdaşları və digər mütəxəssislər təcrübə mübadiləsi məqsədilə Türkiyəyə ezam edildi.
Bütün bunların nəticəsi kimi Azərbaycanın təhsil tarixində ilk dəfə olaraq dünya təcrübəsinə uyğun tərtib edilmiş dövlət standartları əsasında ibtidai pillənin I və II sinifləri üçün yeni dərslik komplektləri (dərslik, müəllim üçün metodik vəsait, şagirdlər üçün iş dəftəri) yarandı. Həmin dərsliklər, bütövlükdə dərslik komplektləri ibtidai sinif müəllimləri, məktəb rəhbərləri, valideynlər tərəfindən razılıqla qarşılanmış və hazırda məktəblərdə uğurla tətbiq olunur.
"Səmərəlilik və maliyyə islahatları" komponentinin əhatə etdiyi alt-komponentlər bilavasitə maliyyələşdirmə və büdcə islahatlarına, rasionallaşdırma və məktəblərin maddi-texniki bazasının möhkəmləndirilməsinə yönəldilmişdir.
"Maliyyələşdirmə və büdcə islahatları" alt-komponentin qarşısında duran əsas məqsəd məktəb büdcəsinin şagirdbaşına maliyyələşdirmə prinsipi əsasında formalaşması mexanizminin hazırlanıb tətbiq edilməsi və təhsil müəssisələrinə ayrılmış büdcə vəsaitlərinin idarəolunmasında məktəblərə maliyyə müstəqilliyinin verilməsindən ibarət olmuşdur.
İlk növbədə, büdcə islahatlarlarına hazırlıq və digər təşkilati işlərin görülməsi ilə bağlı Təhsil və Maliyyə nazirliklərinin nümayəndələrindən ibarət işçi qrupu yaradılmış, islahatların həyata keçirilməsinə texniki yardım göstərmək üçün beynəlxalq və milli məsləhətçilər seçilmişdir. Eyni zamanda şagirdbaşına maliyyələşdirmə sahəsində beynəlxalq təcrübəni öyrənmək məqsədi ilə İngiltərəyə tədris səfəri təşkil olunmuşdur.
Bunlarla yanaşı, Maliyyə Nazirliyi ilə razılaşmaya uyğun olaraq, 2005-ci ildən etibarən 3 pilot rayonda 59 məktəbə (Ucarda 20, Şirvanda 14, İsmayıllıda 25) yerli xəzinədarlıq orqanlarında ayrıca xəzinə-hesab kitabları açılmış və məktəblərə mühasib ştatları verilmişdir. Hazırda bu məktəblərdə ayrılan büdcə vəsaiti müstəqil idarə edilir.
Maliyyə müstəqilliyi verilməsi nəzərdə tutulan ümumtəhsil məktəbləri üçün məktəb şurası haqqında müvəqqəti Əsasnamə hazırlanmış və Təhsil Nazirliyinin əmri ilə təsdiq edilmişdir. Beləliklə, pilot rayonların maliyyə müstəqilliyi verilmiş ümumtəhsil məktəblərində məktəb şuralarının işi gücləndirilmiş, məktəb büdcəsinin formalaşması və məktəblərin maliyyə vəsaitinin xərclənməsində şuraların rolu artırılmışdır.
Aparılan işlərin nəticəsində pilot rayonların həmin 59 ümumtəhsil məktəbinin maliyyələşdirilməsinin şagirdbaşına maliyyələşdirmə prinsipi əsasında həyata keçirilməsi ilə bağlı Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabineti "Təhsil Sektorunun İnkişafı Layihəsinin "Maliyyələşdirmə və büdcə islahatları" alt-komponentinin icrası haqqında" 22 fevral 2007-ci il tarixli, 36 nömrəli qərar qəbul etmişdir. Bu qərarın yerinə yetirilməsi ilə əlaqədar Təhsil Nazirliyinin əmrinə uyğun olaraq, maliyyə müstəqilliyi verilmiş ümumtəhsil məktəblərinin direktorları, baş mühasibləri, məktəb şuralarının üzvləri və təhsil şöbələrinin əməkdaşları ilə birgə Şirvan şəhərində, İsmayıllı və Ucar rayonlarında məktəb büdcəsinin şagirdbaşına maliyyələşdirmə prinsipi əsasında hazırlanması, məktəblərə ayrılan maliyyə vəsaitlərinin idarəolunmasında məktəb şuralarının rolu, məktəbin xərclər smetasının hazırlanması, məktəb büdcəsinin məktəbin strateji planı ilə əlaqələndirilməsi və məktəb şurası tərəfindən məktəbin büdcəsinin təhlil edilməsi və qiymətləndirilməsi məsələlərinə həsr olunmuş seminarlar keçirilmişdir. Bununla belə, pilot rayonların maliyyə müstəqilliyi verilmiş 59 ümumtəhsil məktəbi onlara ayrılan büdcəni özləri müstəqil idarə etsələr də, hələlik büdcənin şagirdbaşına maliyyələşdirmə prinsipi əsasında hazırlanmasına nail olunmamışdır. Güman etmək olar ki, dövlət başçısının 5 sentyabr 2009-cu il tarixli fərmanı ilə təsdiq edilmiş "Təhsil haqqında" Azərbaycan Respublikasının Qanunu"nda təhsil müəssisələrinin maliyyə normativlərinin hər bir təhsilalana düşən məsrəf məbləği nəzərə alınmaqla maliyyələşdirilməsinin təsbit olunması bu məsələnin tezliklə həllinə imkan yaradacaqdır.
(Ardı
var)
Misir MƏRDANOV
Azərbaycan müəllimi.-2009.-30 oktyabr.-S.1, 3.