Mistik caz ifaçısı Vaqif Mustafazadəylə başlanan yol...

İçərişəhərli uzun bakenbordlu oğlan

60-cı illər Içərişəhərin bu məhəllə- sində yaşayan sakinlər Zivər xalanın evindən eşidilən qeyri-adi musiqi səsinin nə olduğunu açıq-aydın anlamasalar da, o qulağayatımlı, oynaq ritmləri Vaqifin çaldığını bilirdilər. Vaqif isə onlar üçün sadəcə məhəllənin gənc, yaraşıqlı uşaqlarından biri, musiqi müəlliməsi Zivər xanımın oğlu idi. Hələlik onu yaşıdlarından yalnız uzun saçları və bakenbordları, özünəməxsus geyim üslubu fərqləndirirdi.

Amma bir az keçəcək, qədim Içərişəhərin o dolanbaclı məhəlləsində səslənən qəribə musiqi sədaları uzaqlara uçacaq, bu yaraşıqlı oğlanı da sehrli qanadlarına alıb şəhərdən-şəhərə aparacaq.

Nəydi bu yeni, bənzərsiz, insanın ruhuna toxunan musiqinin sirri? Bəlkə Vaqifin yaşadığı Içərişəhərin mistik ruhu keçmişdi onun ritmlərinə, bəlkə Tanrının əli toxunmuşdu? Bunu heç o da bilmirdi. Amma uzun, arıq barmaqlarının möcüzəsindən bir gün özü belə heyrətlənmişdi. Uzaq bir qitədə qaradərili insanların azadlıq arzularını ifadə edən üsyankar caz ritmləri hardan gəlib düşmüşdü sevgi, həsrət, kədər dolu həzin muğam ladlarının arasına? Ümumiyyətlə, caz yarandığı gündən bəri onun bu gözəllikdə yeni bir versiyasını işləyən olmuşdumu?

“Vaqif Mustafazadə mükəmməl ifaçıdır. O, dinlədiyim lirik caz sənətçiləri arasında ən gözəl ifaçıdır”. Bunu dünyanın məşhur caz tənqidçisi, amerikalı Velis Konover deyirdi.

Azərbaycanda o zamana qədər də caz vardı - 30-cu illərin sonunda maestro Niyazi və Tofiq Quliyevin yaratdığı “Dövlət Cazı” adı ilə tanınan Dövlət Estrada Orkestri. Amma 50-60-cı illərdə sovetlərin Qərb əleyhinə yönəlmiş təbliğatı ölkədə bu musiqi janrına yasaqlar gətirdi. Bu, faşist Almaniyasında Hitlerin caz musiqisini yasaqlaması kimi bir şey idi. Hərçənd bu qadağalara baxmayaraq, caz fanatları yenə də toplanır, Qərb radiostansiyalarını dinləyir, eşitdikləri musiqi parçalarından öyrənməyə cəhd göstərirdilər.

Vaqif Mustafazadə erası

60-cı illərdə Qara Qarayev, Niyazi, Tofiq Quliyev və Rauf Hacıyevin dəstəyi və rəhbərliyi ilə Azərbaycanda estrada və caz musiqisinin ikinci həyatı başlandı. Əvvəlcə “Qaya” kvarteti yarandı. Sonra isə... Vaqif Mustafazadə erası başlandı. O, Şərq muğamını Qərb cazı ilə improvizə edərək tam fərqli və mükəmməl bir musiqi yaratmışdı. Bu, Afrikada azadlıq nəğmələri hayqıran zənci ilə Azərbaycanda Füzuli eşqindən oxuyan bakılı arasında tərcüməsiz anlaşılan muğam-caz əlaqələrinə əsaslanan mahir sintez işi idi.

Qısa zamanda xeyli populyarlaşan Vaqif Mustafazadə 1970-ci ildə qızlardan ibarət vokal instrumental qrup - “Leyli”ni, 1971-ci ildə isə “Sevil” ansamblını yaratdı. Azərbaycan Dövlət Radio və Televiziya Komitəsinin tərkibində yaradılan “Sevil” ansamblını ərsəyə gətirənə qədər o, çox böyük əzab- əziyyətlərə qatlaşmışdı. Hər dəfə efirə çıxmaq üçün o dövrün bürokratik əngəllərini aşmaq lazım gəlirdi. Amma onun ansamblı istənilən halda böyük uğurlara imza atmışdı. Vaqif 1965-ci ildə Tbilisidə “Orero” ansamblına musiqi rəhbəri kimi dəvət almış, elə həmin ildə “Qafqaz” caz triosunu yaratmışdı.

1967-ci ildə Tallində ümumdünya caz festivalındakı çıxışı ona dünya şöhrəti qazandırdı. Bu festivala dünyanın 3 mindən çox musiqiçisi qatılmışdı. Sənətçi Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasında daha bir “Muğam” adlı instrumental ansamblı yaratmışdı. “Muğam”la caz kompozisiyaları bəstələyən ifaçı 1977-ci ildə Donetskdə keçirilən caz festivalından laureat kimi qayıtdı. 1979-cu il ildə isə o, Monako-79 Beynəlxalq Caz Festivalının qalibi elan olundu. Həmin il Daşkənd qastrollarına başlayan Vaqif vaxtsız ölümün yaxınlaşdığından xəbərsiz idi. O, səhnədə “Əzizənin intizarında” əsərini ifa edərkən həyatla vidalaşdı...

V.Mustafazadə dünyadan köçərkən 39 yaşındaydı. Onun taleyi dünyadakı bütün məşhur caz sənətçilərinin taleyindən fərqlənmədi. O, son mənzilinə də azad ruhun musiqisi olan caza könül verənlərin yoluyla getdi. Cazla maraqlananlar bilir ki, Vaqifə qədər bu musiqinin ən populyar ifaçılarının ömrü çox qısa və faciəli şəkildə sona çatıb.

Məktəbin davamçıları...

Əzizə atasının gözləntilərini doğruldub o səhnədə layiqli yerini tutdu. Vaqif Mustafazadə Allahın vergisini əsirgəmədən bəxş etdiyi insan idi. Qızının yolunu davam etdirəcəyi ürəyinəmi dammışdı? Ə.Mustafazadə deyir: “Atamın həyatı çox qısa oldu. Lakin onun kimi musiqiçilər və ölüm - tamamilə fərqli anlayışlardır. Atamın gücü mənə keçir və biz birlikdə yaradırıq. Vaqif Mustafazadə mistik bir insan idi... Demişdi ki, ”ölüm məni tezliklə aparacaq, bilirəm... Amma Əzizə mənim yolumu davam etdirəcək...".

Təsadüfi deyil ki, Istanbulda II beynəlxalq caz festivalında çıxışından sonra onu cazın “Azəri şahzadəsi” adlandırdılar. 1997-ci ildə də Kral klubunda böyük müvəffəqiyyətlə çıxış edən Əzizə “caz ulduzu” uğuruna imza atdı. Hazırda Almaniyada yaşayan Əzizənin adı dünyanın ən populyar musiqiçiləri sırasında yer tutur.

Sənətçinin digər qızı Lalə Mustafazadə də atasının uğurlu davamçısıdır. O, 1991-ci ildə Fransada beynəlxalq müsabiqədə ən yüksək mükafata layiq görülmüşdü. Hazırda Fransada yaşayan Lalə Paris konservatoriyasında dərs deyir.

V.Mustafazadənin yaratdığı məktəbin davamçıları Bakıda bu gün də caz mühitinin sönükləşməsinə imkan vermirlər. Bu gün Azərbaycan cazı Rain və Rauf Sultanovların, Salman Qəmbərovun rəhbərlik etdiyi “Bakustik caz” qrupunun ifasında dünyanın ən şöhrətli səhnələrində səslənir. O cümlədən daha gənc nəslin nümayəndələri bir çox müsabiqə və festivallarda uğurla çıxış edirlər. 2009-cu ildə Azərbaycanı Montre Caz Festivalında təmsil edən və birincilik qazanan Isfar Sarabskinin adı buna parlaq misaldır. O, bu birinciliyi dünyanın 30-dan çox ölkəsindən olan cazmenlər arasında qazanmışdı. Başqa bir ifaçı Şahin Növrəsli isə Montre Caz Festivalında ikinci yerə layiq görülmüşdür. O, gənc ifaçı kimi Türkiyə, Fransa, Rusiya və digər ölkələrdə geniş konsert proqramları ilə çıxış etmiş və ustad dərsləri vermişdir. Ş.Növrəsli Keni Viler, Uday Mazumdar, Alison Miler, Neytn Pek, Aleks Pek, Mat Zebroski, Cef Lederer, Con Vikan, Saşa Maşin və başqa tanınmış musiqiçilərlə bərabər çıxışlar etmiş və albomlar yazdırmışdır.

Indi Bakıda bu musiqi ifaçılarının toplandığı, “cem-seyşnlər” keçirdiyi, konsertlər verdiyi Caz Mərkəzi fəaliyyət göstərir. Son illər paytaxtımız ənənəvi beynəlxalq caz festivallarının keçirildiyi bir şəhərə çevrilib. Indi bu şəhərdə nağıl kimi “Bakı gecələri” gözünü sabaha cazla açır, Içərişəhərin o məşhur məhəlləsində hələ də uzun bakenbordlu oğlanın “Düşüncə”si səslənir, qədim Qala divarlarına qonub baharın müjdəsini verən qaranquşları “Mart” ritmləri salamlayır.

Sərhədləri uçurub dağıdan üsyankar ruhlu caz musiqisinin adətən, təlatümlü, inqilabi, qaynar şəhərlərdə qol-qanad açdığı söylənilir. Tarixən inqilablar şəhəri olan Bakının nədən hər zaman caz havasına kökləndiyi də bu nöqtədə aydınlığa çıxır. Caz gənclik, yenilik, müasirlik ruhudur və o, yaşadığımız şəhərə gəldiyi gündən burada canlanma havası yaradıb. Amma Bakının caz havasında həm də bir yumşaq muğam ovqatı var. Bu ovqatı Bakıya 60-cı illərdə içərişəhərli bir oğlan gətirmişdi...

Azadlıq.- 2010.- 26-27 sentyabr.- S.15.