Səhnəmizin parlaq ulduzu Sona Hacıyeva

Maneələrdən keçən sənət yolu...

Azərbaycan mədəniyyət tarixinin görkəmli simalarından biri də səhnəmizin ən parlaq ulduzlarından olan, xalq artisti Sona Hacıyeva olmuşdur. Sona Hacıyeva səhnə fəaliyyətinə elə bir zamanda başlamışdı ki, bu çətin sənətə nəinki qadınların, hətta kişilərin belə gəlişi çox pis qarşılanırdı, ağır hadisələrlə nəticələnirdi. Həmin vaxtlar Azərbaycan səhnəsi aktrisa sarıdan çox korluq çəkirdi. Uzun illər qadın rollarını min cür maneə və təhqirə məruz qalan, sənət yanğılı aktyorlar ifa ediblər. Azərbaycan qadının səhnəyə doğru uzanan yolu qorxudan, qandan, ölümdən, minbir maneədən keçib. O illər səhnəyə gələn qadınlar haqqında görkəmli sənətşünas Mehdi Məmmədov belə yazırdı: “Azərbaycan aktrisasının səhnəyə gəlişi, bu sənət meydanında qələbələr çalması qəhrəmanlıq dastanıdır”. Bu dastanın ilk səhifələrini Əzizə xanım və onun qızı Sona Hacıyeva yazdı.

Azərbaycan teatrının ilk milli aktrisalarından olan, opera və dram tamaşalarında əksər rolların ilk qadın ifaçısı Sona Salman qızı Hacıyeva 25 iyun 1907-ci ildə Nuxada (indiki Şəki) doğulub. Anası Əzizə Məmmədova da səhnəmizin ilk peşəkar aktrisalarındandır. Babası Əbdübağının xanəndəlik sənəti, anasının gözəl qarmon çalması Sona xanımda uşaq yaşlarından musiqiyə ciddi maraq oyadıb. Onun özünün də məlahətli səsi olub. Sona xanım 1 yaşında olanda atası vəfat edib. Babası xanəndə Əbdübağı Zülalovun himayəsində yaşayan Əzizə xanım və qızı Sona 1916-cı ildə Tiflisə köçüblər. Az sonra Tiflisdən Türkmənistanın Aşqabad şəhərinə, 1919-cu ildə oradan Bakıya gəliblər. Əvvəl anası, sonra isə 13 yaşlı Sona Hacıyevanın özü Əli Bayramov klubunda dram dərnəyinə üzv olublar. Maraqlıdır ki, ana-bala ikisi də Bakıda səhnəyə eyni ildə gəlib. Bu barədə Sona Hacıyeva öz xatirələrində yazırdı: “Bir gün anam mənə dedi ki, bu axşam tamaşamız var. Gəl səni ora aparım, oturub tamaşa edərsən. Mən çox sevindim. Yadımdadır ki, klubda bir kişi mənə yaxınlaşıb dedi: ”Qızım, sən bizə lazımsan. Bu gün Çimnaz olacaqsan". Onun sözlərindən təəccüblənib dedim ki, mənim adım Çimnaz deyil, Sonadır. Özüm də Əzizə xanımın qızıyam. Balaca Sona bir də onda görüb ki, ona paltar geyindirirlər. Sonra da tapşırırlar ki, çıxarsan səhnəyə, suflyorlar nə desələr, təkrar edərsən. Balaca qız bu sözləri təəccüblə qarşılasa da, anasının səhnədə bülbül kimi ötməsi onu ürəkləndirib. Səhnəyə daxil olanda ayaqları əsib, dili tutulub, nə edəcəyini bilməyib. Birtəhər dolaşa-dolaşa suflyordan eşitdiklərini təkrar edib. Bu, onun səhnədə ilk rolu idi. S.M.Qənizadənin “Axşam Səbri Xeyir olar” tamaşasındakı Çimnaz surəti 13 yaşlı Sonanın teatr aləmində debütü oldu. Gənc qızın səhnə qabiliyyətini, istedadını hiss edən o dövrün görkəmli aktyorlarından Mirzəağa Əliyev və Hacıağa Abbasov Sona Hacıyevanı əvvəlcə Bakı Işçi Teatrına dəvət ediblər. Müxtəlif səpkili rollar oynamaqla bərabər, Sona Hacıyeva Azərbaycan rayonlarına qastrola gedər, kənd zəhmətkeşləri qarşısında çıxış edərdi.

Sona Hacıyeva 1923-cü ildə Milli Dram Teatrının kollektivinə daxil olub. 1979-cu ilədək, yəni ömrünün sonuna qədər (arada qısa fasilələrlə) bu sənət ocağında işləyib.

1923-cü ildə Sona Hacıyeva Əbdürrəhim bəy Haqverdiyevin “Pəri-Cadu” əsərində yaratdığı Səlimə obrazı Azərbaycan Dövlət Dram Teatrının səhnəsində ilk rolunu ifa edib. Sona xanımın oynadığı bu rol teatrın direktoru Rza Təhmasibin çox xoşuna gəlib. Sonralar Sona Hacıyeva uzun illər bu teatrda çalışaraq müasir və klassik dramaturqların əsərlərinin tamaşalarında diqqət cəlb edən obrazlar yaratdı.

Opera səhnəmizin ilk Leylilərindən biri Sona Hacıyeva eyni zamanda Opera və Balet Teatrında da çıxış etmək məcburiyyətində qalırdı, çünki o dövrdə aktrisa tapılmırdı. Hüseynqulu Sarabski Sona Hacıyevanın aktrisalıq məharətini və səsini çox bəyənmişdi. Sona Hacıyevanın yaratdığı Leyli, Əsli, Asya, Şahsənəm obrazları maraqla qarşılanırdı. Sona Hacıyevaya qədər operada qadın rollarını ancaq kişilər oynayırdılar. Bu səbəbdən də Üzeyir Hacıbəyov, Müslüm Maqomayev çalışırdılar ki, geniş yaradıcılıq imkanlarına malik Sona Hacıyeva daim opera səhnəsində çıxış etsin. Amma o dövrdə elə bir vəziyyət yaranmışdı ki, Azərbaycan teatr tarixinin bütövlükdə inkişafı Sona xanımın həm opera, həm də dram teatrı səhnələrində müntəzəm çıxışını zərurətə çevirmişdi. Sona Hacıyeva əgər bir tərəfdə muğam oxuyurdusa, digər səhnədə dramatik obraz yaradırdı və yaxud komik surətə çevrilirdi. Bütün bunların öhdəsindən isə o, məharətlə gəlirdi. Bir-birinin ardınca müxtəlif səpkili, müxtəlif xarakterli obrazlar yaradan Sona Hacıyeva sənət boyalarından o qədər ustalıqla istifadə edirdi ki, bütün çıxışları təbii və təsirli alınırdı.

Sona Hacıyeva Azərbaycan səhnəsinə adi bir aktrisa kimi gəlməmişdi. O, həm də müxtəlif qadağalara, maneələrə, təzyiqlərə, təqiblərə məruz qalmış Azərbaycan qadınının bağrından püskürən bir üsyana dönmüşdü. Onun yaratdığı obrazlar Azərbaycan qadınının ağır taleyini, düşdüyü əzabları güclü və emosional bir şəkildə tamaşaçılara çatdırırdı.

Sona Hacıyeva ömrünün sonuna kimi Dövlət Dram Teatrının səhnəsində Azərbaycanın klassik dramaturqlarından tutmuş müasirlərinə kimi, eləcə də dünya dramaturqlarının əsərlərində müxtəlif obrazlar yaratmışdır. Görkəmli dramaturqların əsərlərində müxtəlif obrazlara səhnə həyatı vermiş Sona Hacıyeva dövrünün görkəmli teatr xadimləri ilə tərəf-müqabil olmuşdu. Kazım Ziya, Rza Əfqanlı, Ülvi Rəcəb, Mərziyyə Davudova, İsmayıl Osmanlı, Möhsün Sənani, Mustafa Mərdanov, Ağasadıq Gəraybəyli kimi korifeylərlə nəinki bir səhnədə, həm də eyni tamaşada məharətli oyun nümayiş etdirmək çətinliyi qədər də şərəfli idi. Rejissor Adil İsgəndərov Sona Hacıyeva ilə işləməyi çox sevirdi. O, tamaşalarda Sona xanıma ayıracağı rolu dəqiq və düzgün seçirdi. Bu səbəbdən də gənc aktrisanın yaratdığı obrazlar inandırıcı təsir bağışlayırdı.

Mürəkkəb obrazları mahir ifaçısı

Sona xanımı səhnədə görənlər yazırlar ki, o, öz obrazlarını o qədər ürəkdən sevər, onlara qəlbən bağlanarmış ki, səhnədə həyəcanını, rəğbətini gizlədə bilmirmiş. Bu səbəbdən də ifaçılıq üçün böyük ustalıq sayılan psixoloji, gərgin anlar Sona xanımın keçirdiyi həyəcanlarla qovuşaraq yeni bir çalar yaradırmış.

Böyük dramaturqumuz Cəfər Cabbarlı Sona Hacıyevanın teatr aləmindəki xidmətlərini yüksək qiymətləndirərək yazırdı: “Azərbaycanlı aktrisalar içərisində nəzəri cəlb edən qüvvətli simalardan biri də Sona xanımdır. Səhnədə keçən günlər bu incə, zərif qızı böyüdüb yaradıcı bir sənətkara çevirmişdi”.

İkinci Dünya müharibəsi zamanı həmkarları ilə birlikdə cəbhədə azərbaycanlı əsgərlərin yanında olan Sona xanım məlahətli səsi və xoş avazı ilə döyüşçüləri qələbəyə ruhlandırardı. Tamaşadan-tamaşaya Sona Hacıyevanın yeni yaradıcılıq imkanları üzə çıxardı. Mürəkkəb bir zamanda səhnəyə gələn, 200-dən artıq müxtəlif rollar yaradan, həm lirik, həm də komik obrazların mahir ifaçısı Sona Hacıyevanın Azərbaycan kino sənətinin inkişafında da xidmətləri olmuşdur. O, “Sevimli mahnı”, “Qızmar günəş altında”, “Səhər”, “O olmasın, bu olsun”, “Bəxtiyar” bədii filmlərində çəkilib.

Sona Hacıyeva 24 aprel 1933-cü ildə Azərbaycan Respublikasının əməkdar artisti, 21 iyul 1949-cu ildə xalq artisti fəxri adları ilə təltif olunub.

Yaradıcılığındakı təbiiliyi, sadəliyi və milli koloriti ilə səhnəmizə yeni nəfəs gətirən Sona xanım Hacıyeva 4 dekabr 1979-cu ildə Bakıda vəfat edib...

“Azadlıq”ın Araşdırmaçı Jurnalistlər Qrupu KIV-ə Dövlət Dəstəyi Fondunun maliyyə dəstəyilə çap edilir

Azadlıq.- 2012.- 6 aprel.- S.14.