Ana obrazlarının mahir ifaçısı

Unudulmaz aktrisa

Milli kinomuzun və teatr sənətimizin inkişafında bir çox sənətkarların müstəsna xidmətləri olmuşdur. Onlar ən ağır zamanlarda və ən ağır şərtlərdə belə bu sənətin inkişafı üçün əllərindən gələn bütün səy və imkanları əsirgəməmişlər. Belə aktrisalardan biri də xalq artisti, teatr və kino aktrisası Sədayə Mustafayevadır. Sədayə İsmayıl qızı Mustafayeva 1926-cı il iyulun 15-də Şəki şəhərində anadan olub. Teatrda ilk addımlarını da bu şəhərdə, Şəki Dövlət Dram Teatrında atıb. O, səhnəyə 12 yaşında qədəm qoyub və ilk obrazı Süleyman Rüstəmin “Qaçaq Nəbi” tamaşasında Çimnaz rolu olub.

Sədayə Mustafayevanın sənət taleyində görkəmli səhnə ustaları İsmayıl Dağıstanlı və Möhsün Sənaninin böyük rolu olub. Görkəmli səhnə ustalarımız rayonlara səfərləri zamanı Şəkidə teatr həvəskarları arasında gənc Sədayənin ifasını da görmüş və bəyənmişlər. Beləliklə, Sədayə xanım peşəkar teatr sənətinə xeyir-duanı bu görkəmli sənətkarlardan almışdır. Sədayə Mustafayevanın rollar siyahısında faciə, dram, komediya, hətta məsxərə obrazları da var.

Sədayə xanım 1942-ci ildən Şəki teatrında bir sıra maraqlı obrazlar yaratmış, sonralar fəaliyyətini Ağdaş və Göyçay teatrlarında davam etdirmişdir. 1950-ci ildən isə Sədayə xanım Gəncə Dövlət Dram Teatrında fəaliyyət göstərməyə başlayıb. O, bu teatrın səhnəsində 400-dən artıq və bir-birindən maraqlı obrazlar yaradıb. “Vaqif” də Xuraman, Gülnar, “Aydın”da Gültəkin, “Pəri Cadu” da Pəri, “Solğun çiçəklər” də Sara, Pəri, Gülnisə, “Otello”da Emilya, “İtkin gəlin”də Səbihə, “Yad qızı”nda Həcər xanım, “Kəndçi qızı”nda Bənövşə, “Dəli Kür”də Şahnigar, “Ana vüqarı”nda Ana, “Atayevlər ailəsi”ndə Dilşad xanım, “Xurşidbanu Natəvan”da Natəvan, “Qonşular”da Mətanət, “Almaz”da Almaz, “Sən həmişə mənimləsən”də Nargilə, “Mahnı dağlarda qaldı”da Rəxşəndə xanım və s. obrazları Sədayə Mustafayeva yaradıcılığının ən gözəl nümunələrindəndir. Bu gün Gəncə Dövlət Dram Teatrında fəaliyyət göstərən əksər aktyor və aktrisa truppası məhz S.Mustafayeva məktəbinin yetirməsidir.

Sədayə xanım Sara, Gültəkin, Həyat, Bənövşə, Nargilə, Aliyə, Zərri kimi Azərbaycan qadınlarının həyat və yaşantıları ilə yanaşı, Vilyam Şekspirin “Otello” əsərindəki Emilya obrazında başqa dünya qadınlarının həyat hekayəsini də məharətlə anlatmağa nail olmuşdur. Rolunun irili-xırdalı olmasına baxmayaraq, o, hər bir rolun əsas cizgilərinə ustalıqla yanaşaraq, obrazların dilini tuta bilmişdir. Şübhəsiz, bu hər bir oyunçudan dəqiqlik və güclü kalorit tələb edir. O da bir sənətkar kimi hesab edirdi ki, öz roluna və sənətinə məsuliyyət hissi ilə yanşamaq, oyunçunun böyük imkanları sayəsində çox böyük çətinlikləri dəf etməsinə səbəb olur.

Kinodakı gözəl obrazları

Sədayə Mustafayeva eyni zamanda kino sənətinə də öz töhfələrini vermiş və kinoda xeyli maraqlı obrazlar yaratmış sənətkardır. O, “Azərbaycanfilm” kinostudiyasının istehsalı olan 20-dən artıq filmə çəkilib. Sədayə Mustafayeva milli kinomuzda ana obrazlarının mahir ifaçısı olub. Onun “Qanun naminə” filmində Xatun, “Mən ki gözəl deyildim”də Gözəl, “Şərikli çörək”də Şamama, “Qayınana”da Mülayim, “Ölsəm, bağışla”da Suğra xala, “Ağ atlı oğlan”da Mirvari nənə, “Həm ziyarət, həm ticarət”də ana və başqa obrazlarını buna misal göstərmək olar.

Sədayə Mustafayeva yaratdığı bu obrazlarda Azərbaycan kinosunun çox nəhəng simaları ilə tərəf-müqabili olmuş, onların müxtəlif jest və mimikalarla dil ilə ifadə olunmayan fikirlərini həssascasına qəbul etmiş, mükəmməl obrazların yaradıcısı kimi kino aktrisası olduğunu sübuta yetirmişdir. Təbii, kino ilə teatr sənəti arasında müəyyən yaxınlıq və oxşarlıq olsa da, bu sahələrin çox fərqli cəhətləri var. Bəzən hər sənətkar öz yaradıcılığında onların həllini tapa bilməyib, sənət yolunu elə teatr sənətçisi olaraq başa vurur. Amma o teatrda olduğu kimi, kinoda da geniş imkanlarını sərgiləməyi bacaran, buna məharətlə nail olan sənətkarlardan idi.

Sədayə xanım sənətin çox tələbkar və qaynar bir dövründə, qadın aktrisalara ehtiyac duyulduğu bir zamanda səhnəyə gəlib öz yerini tapa bilmişdi. Bu gün onun yaratdığı obrazlara diqqət etdikcə görürük ki, Sədayə Mustafayeva bunlara uzun yol və gərgin yaradıcılıq fəaliyyəti sayəsində nail ola bilmişdir. O, aktyorluq sənətinə olduqca məsuliyyətlə yanaşan, hər bir rolu özü üçün bir növ imtahan sayan narahat bir sənətkar olub. Sənətkar yaratdığı hər bir obrazın varlığını tamaşaçılara çatdırmaq üçün əziyyətə qatlaşan, bu yolda axtarışlar aparan fədakar səhnə ustası idi.

Sədayə Mustafayeva 1958-ci ildə Əməkdar artist, 1981-ci ildə isə Xalq artisti fəxri adlarına layiq görülmüşdür.

Sədayə Mustafayeva 2004-cü ildə dünyasını dəyişib.

Sənətdə qoşa qanad

Unudulmaz aktrisanın sənət uğurlarında öz sənətçi ailəsinin də önəmli rolu olmuşdur. Sədayə Mustafayeva görkəmli sənətkar, xalq artisti, Məmməd Bürcəliyevin həyat yoldaşıdır. Onlar sənət yollarında bir çox maneələri bərabər dəf etmiş, bir-birinə dayaq, arxa olmuşlar. Bu sənətkarlar tükənməz enerjisi və sənətə bağlılıqları ilə hər zaman gənc nəslə bir örnək yarada bilmişlər. Uzun illər çalışdıqları Gəncə teatrının ölkənin çalışqan sənət ocaqlarından birinə çevrilməsində, heç şübhəsiz, onların da rolu var. Məmməd Bürcəliyev də 1935-ci ildən ömrünün sonunadək, yəni, 1994-cü ilədək Gəncə Dövlət Dram Teatrında çalışıb və bu teatrın səhnəsində bir-birindən gözəl obrazların ifaçısı olub. Həmçinin, bu teatrın səhnəsində Məmməd Bürcəliyev 11 pyesə quruluşçu rejissor kimi səhnə həyatı bəxş edib. O, Cəlil Məmmədquluzadənin “Ölülər”, Teymur Məmmədovun “Ürək yanarsa”, Altay Məmmədovun “Həmyerlilər” və “Bəraət”, Tofiq Mahmudun “Onuncular”, Sabit Rəhmanın “Əliqulu evlənir”, Qərib Mehdinin “Oxşarlar”, Rəsul Həmzətovun “Dağlı qızı”, Yusif Əzimzadənin “Anacan”, Abdulla Şaiqin “Tülkü həccə gedir” pyeslərinə quruluş verib. O, “Azərbaycanfilm”in istehsalı olan bir neçə filmdə də yaddaqalan obrazlar yaradıb. “Dəli Kür” filmində Allahyar, “Qəm pəncərəsi” filmində Rəşid bəy, “O dünyadan salam” filmində Hacı Baxşəli və s. Məmməd Bürcəliyev həmçinin 1944-1945-ci illərdə Fikrət Əmirov ilə birgə ilk dəfə olaraq Gəncə Dövlət Filarmoniyasını yaratmışlar. Həmin illərdə Gəncə Dövlət Filarmoniyasının direktoru da Məmməd Bürcəliyev olmuşdur. Sənətkar 1994-cü il noyabr ayının 25-də Gəncə şəhərində vəfat etmişdir.

Azadlıq.- 2012.- 3 avqust.- S.14.