Azərbaycan kinosunun güldürən obrazı

Səmimi gülüşün ustadı

Milli teatr və kinomuzun inkişafında misilsiz xidmətləri olan sənətkarlarımız sırasında Ağahüseyn Cavadovun da xüsusi yeri var. Ustad komediya aktyoru kimi tamaşaçıların yaddaşında bu gün də yaşayan sənətkarı kim xatırlamır? “O olmasın, bu olsun”, “Bir qalanın sirri”, “Qızmar günəş altında”, “Bəxtiyar”, “Görüş”, “Sehrli xalat”, “İstintaq davam edir”, “Şərikli çörək”, “Əhməd haradadır?” filmlərindən hamınıza tanış olan məşhur simanı unutmamısınız, şübhəsiz. Azərbaycan inciləri sayılan bu filmlərdə onun böyük məharətlə yaratdığı rolların hər biri bir sənət əsəridir. Bunlar arasında baş rollar da var, epizodik rollar da. Bənzərsiz aktyorun yaratdığı obrazlar onun üz mimikaları, duzlu-məzəli deyimləri, təkrarsız ifası ilə ölməzlik qazanıb. O rolların çoxunu xatırlayanda istər-istəməz insanın üzünə təbəssüm qonur.

Ağahüseyn Xəlil oğlu Cavadov 1894-cü ildə Bakıda anadan olub. Həyatının düz 60 ilini səhnəyə həsr edən Ağahüseyn Cavadov da öz sələfləri kimi ilk təhsilini mollaxanada alıb. Əvvəl mollaxanada təhsil alan Ağahüseyn 1919-cu ildə “Səadət” məktəbini bitirib. Ailədə anası Hürmət xanım oğlunun oxumuş bir şəxs kimi nüfuz sahibi olmasını arzulayırdı. Lakin o dövrün mühiti bir çoxları kimi Ağahüseyn Cavadovun qarşısına da əngəllər çıxarırdı. O, tapdığı hər fürsətdə teatr sənətinə maraq göstərir, zəmanəsinin görkəmli aktyorlarının, xüsusilə Sidqi Ruhullanın, Mirzəağa Əliyevin, Cahangir Zeynalovun, Hacıağa Abbasovun ifalarına tamaşa edirdi. Gənc Ağahüseyn bu böyük sənətkarlarla bir sırada olmaq üçün nələrə qatlanmazdı".

Ağadadaş Cavadov aktyorluq sənətinə yiyələnməyin çox çətin olduğu, hətta dekorasiya, səhnə geyimi və adi teatr aksessuarlarının tapılmadığı bir zamanda bu yolu seçdi. Bu elə bir zaman idi, teatra, səhnəyə ən fədakar insanlar üz tuturdular. Çünki bu sənət böyük əngəllərlə bərabər maddi baxımdan da “sıxıntılı” sahə idi.. Amma səhnəyə vergili bir sənətkar nəsli gəlmişdi, yeri gələndə açıq havada, çöldə, tarlalarda tamaşalar verən, peşəkar teatr sənətinin inkişafına stimul verən bir nəsil...

Teatr fədailərindən biri

Azərbaycan mədəniyyətinin təməl daşı bu fədakar insanlar sayəsində qoyulmağa başladı. Ağahüseyn Cavadov da belə bir zamanda bu aktyor cəbhəsinə qoşuldu. Beləliklə, teatr sənətinə tələbəlik illərindən maraq göstərən, bəzi tamaşalarda sözsüz və epizodik rollara çıxmış A.Cavadov 1920-ci ilin iyunundan müəyyən fasilələrlə Milli Dram Teatrında işlədi. Əvvəlcə ilk addımlarını “Tənqid-təbliğ” teatrında atdı. Sənət taleyi çox uğurlu oldu. 1920-ci ildən səhnə fəaliyyətinə başlayan aktyor “Çin tanrısı”, “Fırtına”, “Ovod”, “Anamın kitabı”, “Qanlı səhra”, “Bəxtsiz cavan”, “Paris - Noterdam kilsəsi”, “Romanovların son günləri”, “Namus” tamaşalarında yaratdığı obrazlarla tamaşaçıların geniş rəğbətini qazandı. Hərtərəfli yaradıcılıq imkanları olan Ağahüseyn Cavadov xarakterik və dramatik rolların da ustad ifaçılarından olub. Mülayim təbiətli aktyorun yaratdığı obrazlar həmişə təbiiliyi, canlılığı ilə seçilib.

Milli Dram Teatrının səhnəsində Məmişov (“Məhəbbət”, Mirzə İbrahimov), Dəmirçi Musa, Bərbərzadə, Mirzə Salman (“Toy”, “Xoşbəxtlər” və “Nişanlı qız”, Sabit Rəhman), Ocaqqulu, Xosməmməd, Həmzə, İmamverdi, Oddamdı (“Almaz”, “Dönüş”, “Solğun çiçəklər”, “1905-ci ildə” və “Od gəlini”, Cəfər Cabbarlı), Cəlal, Soraq kişi (“Həyat” və “Yaxşı adam”, Mirzə İbrahimov), Qənimət (“Cavanşir”, Mehdi Hüseyn), Mürsəl (“Qaçaq Nəbi”, Süleyman Rüstəm), Usta Murad (“İldırım”, Cabbar Məcnunbəyov), Bəbir Bəbiroviç, Qoşqar baba (“Yadigar” və “Yol ayrıcında”, İslam Səfərli), Almurad (“Mənim günahım”, İlyas Əfəndiyev) və başqa rollarda çıxış edib.

Ustad aktyor Musiqili Komediya Teatrının repertuarının zənginləşməsində də önəmli rol oynamışdır. 1938-ci ildə o, yenicə təşkil edilmiş Azərbaycan Dövlət Musiqili Komediya Teatrına dəvət olundu. Bu teatrda o, “Ər və arvad”, “Əlli yaşında cavan”, “Beş manatlıq gəlin”, “Arşın mal alan”, “Toy kimindir”, “Evli ikən subay” və başqa əsərlərdə öz sözünü layiqincə dedi. Burada həyat verdiyi komik obrazlarla tamaşaçıların sevimlisinə çevrilmiş, həm epizodik, həm də əsas rolları ilə əsl sənət nümunələri yaratmışdır. Sənətkar öz üzərində işləyərək, Mirzəağa Əliyev, Kazım Ziya, Fatma Qədri, Mustafa Mərdanov, Möhsün Sənani, Leyla Bədirbəyli, Barat Şəkinskaya, Hökumə Qurbanova, Ağasadıq Gəraybəyli kimi ustadlarla bir qrupda uğurlu tamaşalara imza atmışdır.

Ağahüseyn Cavadov ömrünün 60 ildən çoxunu səhnəyə həsr etmiş və 200-dən artıq obraz yaratmışdır.

Kinoda ölməz obrazlar

Ağahüseyn Cavadov yaradıcılığının önəmli bir mərhələsi Azərbaycan kinosu ilə bağlıdır. Milli kinomuzun ən parlaq dövründə yaratdığı obrazlarla geniş tamaşaçı kütləsinin sevgisini qazanan aktyor bir-birinin ardınca ən gözəl filmlərdə rol almışdır. “Bəxtiyar” (Rza), “Qızmar günəş altında” (Pirioğlu), “Əhməd haradadır?” (Əhməd), “O olmasın, bu olsun” (Bəy), “Bir qalanın sirri” (Rəmmal), “Sehrli xalat” (Vəzir), “Görüş” (Əbülfəz), “Şərikli çörək” (Xırdavatçı) və digər filmlərə çəkilmişdir. Onun yaratdığı Rza rolu Rəmmal rolundan, Rəmmal rolu Əbülfəz rolundan tam fərqli cizgilərə malikdir. Amma bütün bu obrazları birləşdirən ümumi bir cəhət var-yüksək sənətkarlıqla tamaşaçını güldürmək məharəti. A.Cavadovun kinoda əbədi yaşaması üçün bu üç rol da tamamilə yetərli sayıla bilərdi. Onun gülüşü səmimi, içdən gələn, qana-cana hopmuş bir istedad idi. A.Qurbanovun güldürmək üçün artıq söz oyununa ehtiyacı yox idi. O, kiçik bir mimika, atmaca, ştrixlə belə seyrçisini sehirləyə bilirdi. Azərbaycan kinosunun parlaq dövrünə təsadüf edən o filmlərin yarandığı illər həqiqətən də kinomuzun qızıl mərhələsi sayılır. Bu korifey sənətkarlardan ibarət aktyor ansamblı milli kinomuzda silinməz bir iz qoydu. Maraqlı burasıdır ki, o dövrdən uzun illər sonra, indiyədək milli kinomuz hələ elə bir məhsuldar mərhələ yaşamayıb.

Böyük sənətkar taleyin bir şansı olmaqdan başqa, həm də ağır zəhmət sayəsində qazanılır. A.Cavadov da milyonların sevgisini o gərgin əmək, çalışmalar və fədakarlıqla əldə etmişdi. Səhnəyə çıxdığı, filmə çəkildiyi zaman böyük bir kütləni arxasınca aparan aktyorun sirri də elə bu fədakarlıqda, Allah vergisini tamaşaçını düşünərək doğru yönləndirməkdə idi. Onun gülüşü insanın ömrünü uzadan, həyatına gözəllik və rəng qatan gülüş idi. Buna görə belə gülüşün uzun illər solmadan, səmimiliyini zərrə qədər itirmədən yaşamasında da qeyri-adi heç nə yoxdur.

Böyük ustad sənətdəki uğurları ilə bərabər, gözəl uzun bir ömür yaşadı. Onu sağlığında sənətinin dəyərini almış insanlardan hesab etmək olar. Onun ilk qiymətli mükafatı milyonların sevgi və rəğbəti idi. Amma Azərbaycan mədəniyyəti qarşısındakı xidmətləri dövlət səviyyəsində də əvəzsiz qalmamışdı.

O, Azərbaycan SSR xalq artisti (1938) kimi fəxri ada layiq görülmüş, 2 dəfə “Şərəf nişanı” ordeni ilə təltif edilmişdi.

Ağahüseyn Cavadov 20 iyul 1981-ci ildə Bakıda vəfat etmişdir.

“Azadlıq”ın Araşdırmaçı Jurnalistlər Qrupu KİV-ə Dövlət Dəstəyi Fondunun maliyyə dəstəyilə çap edilir

Azadlıq.- 2012.- 19 iyun.- S.14.