Onun yaratdığı əbədi məhəbbət əfsanəsi...

Əlli ildən çox səhnələri dolaşan ölməz əsər

Keçmiş sovetlər məkanında bütün musiqisevərlərin az qala əzbər bildiyi bir “Məhəbbət əfsanəsi” vardı. Müəllifinə böyük şöhrət qazandıran bu “əfsanə” çox illər sonra da populyarlığını itirmədi. Teatrdan-teatra, səhnədən-səhnəyə, ölkədən-ölkəyə dolaşıb gəzdi.

Bəli, bu, görkəmli Azərbaycan bəstəkarı Arif Məlikovun “Məhəbbət əfsanəsi” baleti idi. Bu əsər dünyanın 60 teatrında səhnələşdirilib. Dünyanın bir nömrəli teatrında - Böyük Teatrda, Leninqradın Marinskiy Teatrında, Praqada, Helsinkidə, Bolqarıstanda, Türkiyədə... Balet sovetlərin bütün teatrlarında oynanılıb. Son zamanlarda isə əsər Qazaxıstanda, Ukraynada yenidən səhnəyə qoyulub. Azərbaycanda isə sonuncu dəfə 1962-ci ildə nümayiş etdirilib.

50 ildən çoxdur Rusiya teatrlarında “Məhəbbət əfsanəsi” oynanır. Müəllif deyir ki, dünyanın 60 teatrında əsəri səhnəyə qoyulmuş ikinci bir sağ bəstəkar yoxdur.

Məşhur bəstəkar Dmitri Şostakoviç “Məhəbbət əfsanəsi” baleti haqqında dəyərli fikirlər söyləmişdi: “Arif Məlikov istedadlı bəstəkardır. Musiqisi əsl professionaldır. Onun əsərində dərin musiqi dramaturgiyası, daxil inkişaf, dəqiqlik, qəhrəmanların xarakterini yüksək səviyyədə ifadə etmək məziyyətləri var. Orkestrin idarə edilməsində Arif Məlikovun nadir istedadı musiqiyə rəngarənglik və tamaşaçılara məftunluq gətirib”.

“A.Məlikovun yaradıcılıq yolunu qısa şəkildə səciyyələndirsəydik, yəgin ki, bunu ”zirvədən-zirvəyə" adlandırardıq. Çünki kamilliyin ən uca zirvəsinə yönəlmiş olan bu yol öz başlanğıcını da elə zirvədən götürüb: 26 yaşlı bəstəkarın “Məhəbbət əfsanəsi” onun sənət yolunun lap əvvəlində fəth etdiyi yüksəklik, Azərbaycan musiqisinin, milli baletin ümumdünya miqyasında təntənəsi olmuşdur. Beləliklə, sənətdə ilk addımlarından o, musiqi aləmində bir ulduz kimi parlamış, sahibi olduğu fitri istedadını sonrakı illərdə cilalayıb kamilləşdirdiyi peşəkarlığı ilə tamamlayaraq, yeni zirvələrə yüksəlmişdir"(Şəhla Mahmudova, musiqişünas).

O, “Məhəbbət əfsanəsi”ndən başqa “İki nəfər” və “İki ürək dastanı” və “Fövqelgözəl Yusif” baletlərinin də müəllifidir. Amma onu şöhrətin zirvəsinə çatdıran və dünyada məşhurlaşdıran əsər kimi “Məhəbbət əfsanəsi” daha çox yaddaşlarda qalıb. Məşhur Türk şairi Nazim Hikmətin əsərləri əsasında yazılan bu baletin uğuru iki böyük sənətkarın yaradıcılıq yönlərini uğurla tamamlaya bilməsi idi. Bu əsəri yazarkən A.Məlikov böyük şairin özüylə görüşmüş, söhbət etmiş və ondan xeyir-dua almışdı. Şübhəsiz ki, müəllifin 26 yaşda yazılmış bir musiqi əsərini 79 yaşında böyük səhnələrdə görməsi hər kəsə nəsib olan xoşbəxtlik deyil. Amma dünya teatrlarını dolaşan bu əsər 1962-ci ildən bəri Azərbaycan səhnəsində oynanmayıb. Bunun səbəbini isə əsərin çox mürəkkəb səhnələrlə zəngin olması və teatrın potensialının buna çatmaması ilə əlaqələndirirlər. Amma başqa ölkələrdə dönə-dönə nümayiş etdirilən bu əsəri Azərbaycan səhnəsində görmək yeni nəsillərin də haqqı deyilmi?

Rəngarəng və mükəmməl əsərlər

Hər bir böyük bəstəkar kimi A.Məlikovun musiqisində də janr müxtəlifliyi əks olunur. Səkkiz simfoniya, simfonik poemalar (o cümlədən “Nağıl”, “Füzulinin xatirəsinə...”), süitalar, konsertino (fleyta ilə simli orkestr üçün), müxtəlif orkestr pyesləri (o cümlədən “Simfonik rəqslər”, “8 pyes”, “12 pyes”) bəstəkarın simfonik yaradıcılığının gözəl nümunələridir.

“...O, yenilik axtarır, lakin köhnə marşrutlara da yaxşı bələddir, axtarışa qapılır, lakin ənənələrin - ilk növbədə milli ənənələrin faydasını, varisliyin səmərəsini də yaddan çıxarmır” - vaxtilə Rodion Şedrinin böyük bəstəkarımız Qara Qarayev haqqında söylədiyi bu fikri onun tələbəsi Arif Məlikova da aid etmək olar. Doğrudan da XX əsrin məktəblərinə, cərəyan və təmayüllərinə gözəl bələd olan, müasir kompozisiya texnikasına mükəmməl yiyələnən bəstəkar ən yeni yazı üsullarından sərbəst istifadə edir. Lakin müəllimi Q.Qarayev kimi, o da əvvəla, ən yeni vasitələrin məqsədə çevrilməsinə heç vaxt yol vermir, ikincisi isə - heç zaman möhkəm milli zəmindən, xalq musiqisinin sağlam köklərindən, həmişəyaşar qaynaqlardan ayrılmır"(Ş.Mahmudova).

O, belə möhtəşəm əsərlərin - “Metamorfozlar”, Nazim Hikmətin sözlərinə 2 vokal silsilə, Xalq Çalğı alətləri Orkestri üçün əsərlər, 7 saylı Simfoniya, “Azərbaycan” balladası 8 saylı Simfoniyanın müəllifidir.

A.Məlikov eyni zamanda ən gözəl Azərbaycan filmlərinə musiqi yazmış bəstəkardır. Onların sırasında “Sehrli xalat”, “26 Bakı komissarı”, “Axırıncı aşırım”, “Uduzlar sönmür”, “Axırıncı aşırım”, “Qərib cinlər diyarında” və s. çox maraqlı filmlərimiz var.ÿ

O, müəllimi Q.Qarayevin ən istedadlı tələbəsi olaraq sənətiylə ən çox uğurlara imza atmış bəstəkardır. Bunu onun əsrləri üçün on illərlə böyük bir yaradıcı qrupun səfərbər olunması, simfoniyaları üçün xüsusi salonların inşa olunması da bir daha sübut edir.

O həm də bir vətənpərvərdir

Böyük bəstəkar həm də bir vətəndaş kimi, ölkənin bütün zor məqamlarında sözünü deməyi, vətəndaşlıq mövqeyini ortaya qoymağı bacarıb. Bunu həm yaradıcılıq işlərində, həm də öz ictimai fəlaiyyətində təsdiq edib.

“Arif Məlikov haqqında 15 il əvvəl yazmış olsaydım, bəlkə də onun dolğun portretini yaratmaq üçün musiqi mədəniyyətimizdəki böyük xidmətlərini sadalamaqla kifayətlənə bilərdim. Çünki onun bir bəstəkar kimi qazandığı nailiyyətlər özlüyündə təkcə musiqimizdə deyil, ümumilikdə milli mədəni tərəqqi naminə göstərilən xidmətlər hesab edilməlidir. Lakin bu günün reallıqları baxımından, son onilliklərdə xalqımızın düçar olduğu milli faciə, keçirdiyimiz, sosial-siyasi sarsıntılar prizmasından nəzər salarkən, A.Məlikov vətənpərvərliyinin, həmişə özünü büruzə verən vətəndaşlıq duyğusu və məsuliyyətinin tamamilə yeni məna kəsb etdiyini xüsusi olaraq qeyd etməyə bilmərəm. A.Məlikov XX əsrin sonunda yaşadığımız müsibətləri - qanlı 20 Yanvar hadisələrini, yüzlərlə şəhidimizin faciəsini, qaçqın və köçkünlərimizin fəlakətini məhz ona xas olan cəsarətlə açıb dünya ictimaiyyətinə tanıtdıran bir Azərbaycanlı kimi milyonlarla soydaşımızın və bütün sülhsevər insanların dərin hörmətini, məhəbbətini qazanmışdır”(Ş.Mahmudova).

Bəstəkar yetişdirdiyi tələbələrin ağır həyat şərtləri altında musiqini atmasından çox üzgün olduğunu da tez-tez dilə gətirir. O, gələcəyinə böyük ümidlə baxdığı bəzi gənclərin ehtiyac üzündən yaradıcılığı buraxıb, uzaq ölkələrə üz tutmasına təəssüflənir. Eyni zamanda, sənətin hər zaman çətin yollardan keçdiyini, bu sahəni seçən insanların şansa və dəstəyə ehtiyacı olduğunu da vurğulayır.

Arif Məlikov sağlığında ən yüksək mükafatları almış sənətkardır. O, Azərbaycan Respublikasının əməkdar incəsənət xadimi, Azərbaycan Respublikasının xalq artisti, SSRI xalq artisti, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü və s. kimi titulları var. Böyük bəstəkar 1998-ci ilə Azərbaycanın ən yüksək mükafatlarından birinə- “İstiqlal” ordeninə layiq görülüb.

Böyük bəstəkar ömrünün 80-ci ilinin astanasındadır. Tamaşaçı isə hər zaman onun gözəl, yeni və ölməz “əbədi məhəbbət əfsanələri”nin yolunu gözləyir...

“Azadlıq”ın Araşdırmaçı Jurnalistlər Qrupu KIV-ə Dövlət Dəstəyi Fondunun maliyyə dəstəyilə çap edilir

Azadlıq.- 2012.- 13 mart.- S.14.