Qarabağlı “Şaiq” - Xosrov Axundzadə

Üzeyir bəyin sinif yoldaşı

XX əsrin əvvəllərində Azərbaycan maarifçilik hərəkatının önəmli simaları arasında öz yeri olan şəxslərdən biri də Xosrov Axundzadədir. O, öz dövründə “Şaiq” təxəllüsü ilə tanınıb, xalqın maariflənməsi və mədəniyyətinin inkişafında əlindən gələni edib. Xosrov Mirzəli oğlu Axundzadə 1889-cu il iyun ayının 13-də Şuşa şəhərində ziyalı ailəsində anadan olmuşdur. Onun atası Mirzəli Aşiq Zeynalabdın oğlu müəllim olmaqla bərabər, şair və gözəl səsə malik məşhur musiqişünas olub, böyük xanəndə Cabbar Qaryağdı oğlunun və başqalarının müəllimi kimi tanınıb.

Oğluna yüksək təhsil vermək məqsədilə atası onu əvvəlcə Şuşa şəhər (keçmiş “Nikolayski”) məktəbinə qoyur. O, bu məktəbdə Üzeyir və Zülfüqar Hacıbəyli qardaşları ilə birlikdə oxuyur. Xosrov Axundzadə 1905-ci ildə orta məktəbi bitirib, təhsilini Avropada davam etdirmək istəsə də, atası Mirzəlinin dünyasını dəyişməsi buna mane olur. Ailənin ağırlığı Xosrov Axundzadənin üzərinə düşür və o, 1906-cı ildən 1917-ci ilədək Şuşada müəllimlik edir.

Xosrov Axundzadə 1906-cı ildən 1913-cü ilə kimi Şuşa “Nərimaniyyə”, “Nəşri-maarif” və s. məktəblərdə müəllim olmuş, 1913-1917-ci illərdə Şuşada 5 nömrəli məktəbdə müəllimlik etmişdir. 1920-ci ildə Şuşada “Nərimaniyyə” və “Haşimiyyə” məktəblərinin təşkilində Hüseyn Qayıbov, Zülfüqar Abdullayev, Mircabbar Vəzirov, Hacı Zalov və başqaları ilə bərabər Xosrov Axundzadənin də xidməti olmuşdur.

Xosrov Axundzadə Şuşada savadsızlığın aradan qaldırılmasında əlindən gələni etmişdir. O, 1936-1938-ci illərdə Şuşa rayonu üzrə FKK sıralarına hazırlıqlı getmək üçün 6 nəfər savadsız çağırışçını bir ay müddətində savadlandırmışdır. Axundzadə həmin müddətdə “çağırışçılar məntəqəsi”ndə müdir vəzifəsində işləmişdir.

Xosrov Axundzadə 1935-ci ildə Şuşa şəhər kütləvi kitabxanasına müdir təyin olunmuş, 1956-cı ilə kimi Şuşada 7 illik və orta məktəblərinin ibtidai siniflərində dərs demişdir. 1956-cı ildən isə şəxsi təqaüdə buraxılmışdır.

50 illik maarifçilik fəaliyyəti

Xosrov Axundzadə ömrünün 50 ilini maarif sahəsinə həsr etmişdir. Azərbaycanın görkəmli alim, ədib, şair, rəssam, musiqişünas, bəstəkar, həkim və dövlət xadimləri arasında onun yüzlərlə yetirmələri var.

Xosrov Axundzadə 50 illik pedaqoji fəaliyyəti dövründə bilavasitə metodik rəhbərlik işi ilə yaxından maraqlanmış, metodik ədəbiyyatı diqqətlə izləmiş və gənc müəllimlərə öz məsləhətlərini verərək onlara öz təcrübəsini öyrətmişdir.

Xosrov Axundzadənin pedaqoji fəaliyyəti, onun təcrübəsi hələ sağlığında respublikamızın pedaqoqlarının diqqətini cəlb etmişdir. 1948-ci ildə professor Əhməd Seyidov və professor Mehdi Mehdizadə Xosrov müəllimə məktub yazmış və ondan öz təcrübə və xatirələrini instituta yazıb göndərməsini xahiş etmişdilər. Xosrov Axundzadə elmi-pedaqoji fəaliyyətinə dair yazıları - “Pedaqoji təcrübə və mülahizələri” 2000-ci ildə “Maarif” nəşriyyatı, 2-ci nəşri isə 2008-ci ildə anadan olmasının 120 illiyi münasibətilə “Adiloğlu” nəşriyyatında çap olunmuşdur. Əsər gənc müəllimlər üçün əhəmiyyətli bir metodik vəsaitdir.

Xosrov Axundzadənin yaradıcılıq fəaliyyətinin bir sahəsi də ədəbi irsimizlə bağlıdır. O, ömrünün əlli dörd ilini ədəbi yaradıcılığa həsr etmiş, ədəbiyyat aləmində “Şaiq” təxəllüsü ilə tanınmışdır. Onun ədəbiyyat aləmində tanınmasında XIX əsrin qabaqcıl şair və yazıçılarından Xurşidbanu Natəvan, Mir Möhsün Nəvvab, Süleyman Sani Axundov, Əbdürrəhim bəy Haqverdiyev, Nəcəf bəy Vəzirov, Firudin bəy Köçərli, Üzeyir bəy Hacıbəylinin də böyük təsiri olmuşdur.

1919-cu ilin fevralında Həmidə xanım ondan Mirzə Cəlilin “Ölülər” və “Anamın kitabı” əsərlərinin üzünü köçürməsini xahiş etmiş, Xosrov Axundzadə bu xahişi məmnuniyyətlə qəbul etmiş və həmin əsərlərin tez bir zamanda üzünü köçürüb Həmidə xanıma təqdim etmişdir. Bu barədə “Revolyusiya i kultura” jurnalının 1-ci nömrəsində Həmidə Məmmədquluzadənin “Mirzə Cəlil haqqında xatirələrim”də və filologiya elmləri doktoru Abbas Zamanovun redaktorluğu ilə hazırlanan “Cəlil Məmmədquluzadə” (məqalələr və xatirələr) əsərində qeyd olunmuşdur.

Xosrov Axundzadəni ədəbiyyat aləmində tanıdan əsərlərindən biri də “Xatirələr” adlı kitabıdır. Bu kitab XIX əsr Azərbaycan yazıçı və şairlərinin Şuşanın tarixi yer adları ilə bağlılığından bəhs edir. Əsər təxminən yetmiş illik bir dövrü əhatə edir. Xosrov Şaiq bu əsərində Azərbaycan xalqının maarif və mədəniyyətinin inkişafında böyük rol oynayan ziyalıların fəaliyyətini qələmə almış, eyni zamanda ailə-məişət, adət-ənənə, keçmişin ağrılı-acılı günləri, köhnə dini məktəblərdə tədris “üsulları”nı təsvir etmişdir.

“Qarabağın tarixçisi”

Xosrov Axundzadə həmçinin - Qarabağın tarixçisi - kimi də tanınıb. Mərhum professor Əliyar Qarabağlı “Xosrov Axundov-Şaiq haqqında” xatirə kitabında yazır: “Cəlil Məmmədquluzadə və Həmidə xanımla, Üzeyir bəy Hacıbəyli və Süleyman Sani Axundovla şəxsən dost və tanış olan Xosrov Şaiq, ümumiyyətlə, Qarabağ, xüsusən Şuşa şəhəri haqqında ən dərin məlumata sahib idi. Buna görə də Şuşanın tarixi ilə maraqlananlar həmişə ona müraciət edər və aydın cavab alardılar”.

Xosrov Axundzadə eyni zamanda Mir Möhsün Nəvvabın “Məclisi-Fərəmuşan” ədəbi dərnəyinin üzvü olub. O, bu görkəmli şəxsiyyətlə yaxın ünsiyyət qurub, onun həyatı və yaradıcılığı ilə yaxından tanış olaraq xeyli materiallar toplamağa müvəffəq olmuşdur. Sonralar o, həmin fakt və materiallar AMEA-nın Əlyazmalar İnstitutuna təhvil vermişdir.

Mir Möhsün Nəvvab haqqında monoqrafiyanı da ilk dəfə Xosrov Axundzadə yazmışdır. Xosrov Axundzadənin atası Mirzəli vaxtilə Aşiq Nəvvabla yaxın dost olublar və onlar ədəbiyyata və musiqiyə aid bir çox məsələləri birlikdə müzakirə ediblər.

1913-cü ildə Orucov qardaşları mətbəəsində çap olunan “Təzkireyi-Nəvvab” kitabında 100-ə yaxın Qarabağ şairi haqqında məlumat verilib. Həmin kitabda Xosrov Şaiqin maarif və mədəniyyətin inkişafından bəhs edən “Ey vətəndaşlar, gəlin elm əxz edib aqil olaq” misrası ilə başlanan şeiri də var. Onu da deyək ki, Mirzə Xosrovun şəxsi arxivində Mir Möhsün Nəvvabın xatirəsinə həsr etdiyi “Şuşanın çayı” poeması qorunub saxlanılır.

Xosrov Axundzadə ömrünün son günlərində ədəbi yaradıcılığını - şeir və qəzəllərini bir yerə toplasa da, çap etdirmək ona qismət olmur.

O, 1960-cı il mayın 10-da Şuşada dünyasını dəyişir. Onun “Məcmueyi-əşari” əsəri (şeirlər məcmuəsinin) əlyazma şəklində olsa da, gələcək nəsillər üçün bir mənbə olaraq qalır...

“Azadlıq”ın Araşdırmaçı Jurnalistlər Qrupu KİV-ə Dövlət Dəstəyi Fondunun maliyyə dəstəyilə çap edilir

Azadlıq.- 2012.- 6 noyabr.- S.14.