Üzeyir bəy irsinin layiqli davamçısı

Görkəmli bəstəkar Aqşin Əlizadə...

Azərbaycan bəstəkarlıq məktəbi musiqi tariximizə bir çox görkəmli nümayəndələr bəxş etmişdir. Bu gün onların əsərləri nəinki ölkəmizdə, uzaq sərhədlərdə də sevilə-sevilə səslənir. Belə bəstəkarlamızdan biri də Aqşin Əlizadədir. Aqşin Əlizadə Azərbaycan mədəniyyətinin ən istedadlı, özünəməxsusluğu ilə seçilən tanınmış simalarından biridir. Onun bəstəkar kimi formalaşmasında xalq musiqisini dərindən bilməsi, böyük sənətkarımız Cövdət Hacıyevin sinfində təhsil alması, əməksevərliyi, daim öyrənmək həvəsi böyük rol oynamışdır.

Aqşin Əlizadə Azərbaycan musiqisinin klassiki Üzeyir Hacıbəyov ənənələrinin ən parlaq davamçılarından biridir. Bəstəkarın öz sözlərilə desək, Üzeyir musiqisi onun canına hopub, ona sənətdə yol göstərən ulduza çevrilib.

Aqşin Əliqulu oğlu Əlizadə 22 may 1937-ci ildə Bakıda anadan olub. O, 1962-ci ildə Ü.Hacıbəyov adına Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasında Cövdət Hacıyevin bəstəkarlıq sinfini bitirib. 1963-cü ildən professordur. Tələbə vaxtı yazdığı sonata Gənc Bəstəkarların I Ümumittifaq Müsabiqəsində I dərəcəli diploma (1962), sonra yazdığı Birinci simfoniya “Zaqafqaziya Baharı” festivalında I diploma layiq görülüb.

Aqşin Əlizadənin yaradıcılığının ilk dövrünə aid iki əsərdə onun üslubunun əsas keyfiyyətləri artıq görünür. Bu, üçhissəli Kamera simfoniyası və müşayiətsiz xor üçün “Bayatılar” əsərləridir. “Bayatılar” 1969-cu ildə yazılmışdır. Bu əsər Azərbaycan musiqisində müşayiətsiz xor üçün ilk silsilədir. Lakin onun milli musiqimizdə tutduğu şərəfli yer yalnız xor sənətində yeni janrın təmsilçisi olmaqla bitmir. “Bayatılar” müasir bəstəkar yaradıcılığında xalq bədii təfəkkürünün, musiqi sərvətlərinin imkanlarına yeni mövqelərdən baxışı, əldə etdiyi təravətli, yeni estetik-bədii nəticəsilə mərhələ açan əsərdir.

Silsilənin adından göründüyü kimi, bəstəkar xalq yaradıcılığının ən qədim və özünəməxsus bir janrına - bayatılara müraciət etmişdir. Öz-özlüyündə bu müraciət 60-cı illərin “xalqçılıq” əhval-ruhiyyəsindən yaranmışdı.

Xalqdan qaynaqlanan musiqi

Əlizadənin əsərləri sanki xatırladır ki, nədən bayatını oxuyanda onun musiqisini də eşidirsən, nədən bayatıda xalq öz sevincini, dərdini, kədər və faciəsini, arzu və sevincini səsləndirib. Axı nəğmələr, oxşamalar, laylalar, ağılar da bayatı üstündə oxunur. O baxımdan bəstəkarın məhz xalq yaradıcılığının bu janrını seçməsi heç də təsadüfi deyil. Elə onun əsərlərinin belə asanlıqla ürəyə yatması və uğur qazanması da bundan irəli gəlir.

A.Əlizadə bayatını təkcə şeir forması kimi yox, özündə musiqi ahəngini, əlaqədar olduğu musiqi janrlarının da əlamətlərini, ənənəvi təcəssüm formalarını gəzdirən çoxmənalı forma kimi götürərək, onların müəllif təxəyyülündəki musiqisini “eşitmək”, el bayatılarını müasir kökdə və üslubda səsləndirmək istiqamətində uğurlu addım atmışdır.

Aqşin Əlizadənin musiqisində insanı cəlb edən gözəlliyin, səmimilik və həyatiliyin sirri məhz onun xalq musiqi sənətinə bağlılığındadır. Onun musiqisində müdrik muğamlarımızın təsirli avazı, döyüşkən cəngilərin harayı, həzin nəğmələrimizin ahəstə zümzüməsi, odlu rəqslərin oynaq ritmləri, aşıq musiqisinin həyatsevər ruhu yaşayır, səslənir.

Aqşin Əlizadə təbiəti, təfəkkür tərzi baxımından lirik bəstəkardır. Onun əsərlərində dolğun, lirik melodiyaların bolluğunu, təbiət lövhələrinə böyük yer verilməsini də bununla izah etmək olar.

Aqşin Əlizadənin əsərləri Azərbaycan xalqının qəhrəmanlıq tarixinin səhifələrini canlandırır, füsünkar vətən təbiətini vəsf edir, sadə, qonaqpərvər, məğrur insanlardan söhbət açır. Kamera orkestri üçün şux, oynaq “Aşıqsayağı”, odlu nəfəsli “Cəngi”, fortepiano üçün yazılmış müdrik düşüncəli “Dastan”, əziz xatirə səhifəsi olan “Qoca xanəndə” orqan pyesi, xor üçün xalq poeziyasının gözəlliyini tərənnüm edən “Bayatılar” silsiləsi, vətənə sonsuz sevgi və vurğunluq hissi ilə aşılanmış “Kənd süitası”, musiqisində ağrılı-acılı keçmişimizin, mübarizəmizin nəfəsini duyduğumuz Üçüncü, Dördüncü, Beşinci simfoniyalar, XX əsr Azərbaycan musiqisində tarixi bir əsər - ilk milli qəhrəmanlıq baleti - “Babək” Aqşin Əlizadə yaradıcılığının nümunələridir.

Dünya səhnələrində səslənən əsərləri

2002-ci ildə Azərbaycan Dövlət Opera və Balet teatrının səhnəsində bəstəkarın ikinci baleti - “Qafqaza səyahət” tamaşaya qoyulmuş və böyük uğur qazanmışdır. Azərbaycan haqqında bu lirik-poetik hekayəti bəstəkar böyük fransız yazıçısı A.Dümanın dilindən söyləyir. Məlum olduğu kimi, XIX əsrdə Şərq ölkələrinə səyahətə çıxmış A.Düma Qafqazı gəzmiş, Şuşada, Bakıda, Şamaxıda gördüklərini qələmə almışdır. Macəra romanlarının ustasını Azərbaycan xalqının qonaqpərvərliyi, incəsənəti, səfalı təbiəti, tanış olduğu insanlar heyrətə gətirmişdi. A.Əlizadə Dümanın təssüratlarını baletin üç iri səhnəsində canlandırır.

Müxtəlif illərdə Y.Məmmədəliyev adına Naxçıvan universitetində və Türkiyənin Van şəhərindəki “Yüzüncü Yıl” universitetində pedaqoji fəaliyyət göstərən bəstəkarın gənc musiqiçilər nəslinin yetişməsində böyük xidmətləri var.

A.Əlizadə 1979-1985-ci illərdə Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqı İdarə heyətinin katibi, 1985-1990-cı illərdə isə Birinci katibi olub. Azərbaycan bəstəkarlarının sonuncu VIII qurultayında (2007) o, İttifaqın katibi seçilib. Bəstəkarın əsərləri yalnız ölkə daxilində səslənməklə qalmır, uzaq sərhədləri də aşıb keçir. Onun əsərləri ABŞ, İngiltərə, İsveçrə, Kuba, Fransa, Türkiyə, keçmiş SSRİ-nin bir çox respublikalarında da ifa olunub.

“Babək” baleti, “Natəvan” baleti, 5 simfoniya, xor üçün “Bayatı”, “Pastoral”, “Aşıqsayağı”, “Cəngi”, “Kənd süitası”, “Dastan”, “Qədim oyunlar”, “Portret”, xoreoqrafik simfoniya və s. bəstəkarın məşhur əsərlərindəndir. O, 40-dan çox filmə və tamaşaya musiqi yazmışdır.

1988-ci ildən o, “Unudulmuş qəhrəman” (2005); “Bağ yerində” (2007); “Məhkumlar” (2007); “Təxəllüsü Mixalyo” (2008) və s. filmlərin musiqisini bəstələmişdir.

Aqşin Əlizadə 1997-ci ildə “Şöhrət” ordeni, 2012-ci ildə isə “Şərəf” ordeninə layiq görülüb.

“Azadlıq”ın Araşdırmaçı Jurnalistlər Qrupu KİV-ə Dövlət Dəstəyi Fondunun maliyyə dəstəyilə çap edilir

Azadlıq.- 2012.-11-12 noyabr.- S.14.