Ən
unudulmaz teletamaşaların müəllifi...
.
Yeri görünən
yazıçı - Altay Məmmədov
Altay Məmmədov ədəbiyyata
nasir kimi gəlmiş,
1950-ci ildən başlayaraq hekayələrini
müxtəlif mətbuat olqanlarında çap
etdirmiş və bu
yazıları ilə ədəbi ictimaiyyətin diqqətini
çəkmişdir. O, həm də ədəbiyyatşünaslıq
elmimizin, ədəbi tənqidin, ədəbiyyat
tariximizin mükəmməl bilicisi idi.
Altay Yusif oğlu Məmmədov
1930-cu il mayın 15-də Gəncə
şəhərində doğulmuşdur. Orada 4
saylı fəhlə-gənclər məktəbini bitirmiş, 1943-1949-cu illərdə saatsaz şagirdi, usta köməkçisi və usta
peşələrində işləmişdir. 1949-cu ildə
H.Zərdabi adına Pedaqoji İnstitutun dil-ədəbiyyat fakültəsinə
daxil olmuş və
oranı fərqlənmə diplomu ilə bitirmiş, həmin institutun
Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi
kafedrasında baş müəllim vəzifəsində
saxlanmışdır.
Hələ
tələbəlik illərində “Kirovabad
fəhləsi” qəzeti redaksiyasında korrektor,
“Gəncə kommunisti” qəzeti
redaksiyasında ədəbi işçi
vəzifəsində çalışmışdır.
1950-ci
ildə “Ədəbiyyat qəzeti”ndə dərc edilən “fəhləlikdən
alimliyə” oçerki ilə ədəbi
aləmə qədəm qoyan Altay Məmmədov özü
artıq belə bir işıqlı ömür yolunun yolçusuna çevrilmişdi.
Filologiya elmləri namizədi, əməkdar
incəsənət xadimi idi.
1962-ci ildə Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin Gəncə filialına rəhbərlik
etmişdi. Gəncə şəhər Sovetinin deputatı kimi
sayılıb-seçilirdi, orden və medallarla təltif edilmişdi,
çalışdığı universitetdə yüksək vəzifələrdə
işləmişdi. Bir sözlə, əsl
nüfuz sahibi idi. Ancaq bu
nailiyyətlərin heç biri onun şəxsi
davranışında hiss olunmurdu.
O, tələbələrinin yaxın dostu
idi və hər zaman
onların yanında idi. Dərs
dediyi tələbələrin əksəriyyətinin
10-15 ildən sonrakı düşkün, əzgin
görkəmi onu çox
ağrıdırdı. Altay Məmmədov
həssas bir sənətkar kimi yaxşı bilirdi ki, bu düşkünlük,
əzginlik sovet həyat tərzinin yerlərdə
ziyalılara olan təpkisindən
qaynaqlanır. Həmişə bu
ağrısını ifadə edər, tələbələrinə
“geyim-geciminizə fikir verin,
şux olun, özünüzü zəmanənin
ayağına verməyin” deyərdi. Bir də
deyərdi: “Küçədən-filandan keçəndə özünüzü maşından qoruyun, elə sürücülər var, adamı vurub, meyidinə
də iş kəsdirər”. Bu sözlər Altay Məmmədovun
yaşadığı mühitin
qanunlarına üstüörtülü
ironiyası idi... Onun
nəzərdə tutduğu maşın əslində
sovet idarə sisteminin
dəmir mancanağı idi.
İki ən maraqlı tamaşa “Həmyerlilər”
və “Kişilər”...
O dövrdə
yazıçının iki çox məşhur olan televiziya
tamaşası vardı - “Həmyerlilər” və “Kişilər”.
İndi televiziya ekranlarında belə tamaşaların
yoxluğu daha artıq hiss edilir. Altay Məmmədovun “Həmyerlilər”,
“Kişilər”, “Yadındamı”, “Ulduzlar görüşəndə”
və b. dram əsərləri Azərbaycanda, eləcə də
Rusiyada, Tacikistanda, Bolqarıstanda, Türkiyə və İranda
tamaşaya qoyulub, bir sıra əsərləri ispan, ingilis, ərəb,
fars, macar, eston, tacik və tamil dillərinə tərcümələrdə
çap edilib. Onun “Dəli Domrul” əsəri əsasında
Bakı Bələdiyyə Teatrının
hazırladığı eyni adlı tamaşa İstanbulda
keçirilən “Kitabi-Dədə Qorqud” günlərində
uğurla nümayiş etdirilib və türk mətbuatı tərəfindən
yüksək qiymət alıb.
Altay Məmmədov
eyni zamanda tərcümə ilə məşğul olmuş, Əbdüqəhhar
İbrahimovun “İlk busə”, Otar İoselianinin “Araba hələ
aşmayıb”, Vasili Şukşinin “Diribaş adamlar” pyeslərini
rus dilindən azərbaycancaya çevirmişdir.
Altay Məmmədov
həmin dövr gəncliyinin sevimli şairi Əli Kərimin ən
yaxın dostu, sirdaşı idi. Əli Kərim haqqında qəzet-jurnal
səhifələrində olan unudulmaz xatirələrini
çap etdirərdi. Əli Kərim itkisi onu çox
ağrıdırdı, bu niskili daim ürəyində gəzdirirdi.
Altay Məmmədov
1958-ci ildə çapdan çıxan “On birinci açar”
adlı ilk hekayələr kitabı ilə ədəbiyyata
istedadlı bir nasir kimi daxil oldu. Onun
yaradıcılığında hekayə janrı mühüm
yer tutur. “Narınc”, “Anam qocalmışdı”, “Uvertüra”, “Məhəbbətin
səsi”, “Gülab nəfəsli” və s. hekayələri bu
janrın gözəl nümunələrindən
sayılır. Xüsusilə, “Məhəbbətin səsi” və
“Gülab nəfəsli” hekayələri o illərdə
oxucuların ən çox sevdiyi nəsr əsərlərindən
idi. Bu iki hekayədə müəllif saf, təmiz məhəbbətin
əbədiliyi ideyasını irəli sürürdü.
Cavan bir həkim gözəl gələcəyi olan bir
müğənni qızı yol qəzası zamanı xilas
edib həyata qaytarır. Sonra bir-birini sevən iki gəncin evlənmək
arzusu ürəyində qalır. Çünki oğlanın
atası bu evliliyə razılıq vermir. Amma müğənni
qızın səsi bütün ömrü boyu həkimi təqib
edir, dünyanın hər yerində o səs nəğmələr
oxuyur. “Mən üzümü yuxarı tutdum: oxu,
bülbül dedim, mənim kimiləri sənin qədrini bilməzlər”.
Müəllif “Gülab nəfəsli” hekayəsində yenə
həmin mövzuya qayıdır.
Yadigar qalan kitablar
Altay Məmmədov
iki görkəmli Azərbaycan yazıçısı -
İlyas Əfəndiyevdən və Ənvər Məmmədxanlıdan
sonra lirik hekayə janrının gözəl nümunələrini
yaradıb, bu iki görkəmli yazıçının yolunu
davam etdirib.
Altay Məmmədov
“Azərbaycan hekayəsi” adlı çox sanballı bir
monoqrafiyanın da müəllifidir. Müəllif bu əsərində
Azərbaycan hekayəsinin qaynaqlarına üz tutur, realist hekayənin
yaranmasına qədərki mərhələni
araşdırır. Burada heç şübhəsiz,
şifahi xalq yaradıcılığı - dastanlar, qaravəllilər,
zərbi-məsəllər, rəvayətlər, daha sonra epik
poeziyamızda mənzum hekayələr mühüm rol
oynamışdır.
Altay Məmmədov
Gəncədə Nizami Dövlət Poeziya Teatrının
yaradıcılarından biriydi və o teatrın bir çox
tamaşalarının ssenarilərini də o
yazmışdı. Altay Məmmədov Gəncədə
yaşayırdı, amma onun əsərləri ispan, ingilis, ərəb,
fars, macar, eston, tacik və başqa dillərə tərcümə
edilirdi, Moskvada üç kitabı çapdan
çıxmışdı, “Mahnı” povesti Şri-Lankada,
Hindistanda ayrıca kitab şəklində oxuculara
çatdırılmışdı.
Altay müəllim
ədəbiyyatşünaslıq elmimizin, ədəbi tənqidin,
ədəbiyyat tariximizin də mükəmməl bilicisi idi. Həm
klassik, həm də çağdaş ədəbi prosesi dərindən
mənimsəmişdi. “Dədə Qorqud”u, Nizamini, Füzulini,
Vaqifi, Mirzə Cəlili, Əbdürrəhim bəy Haqverdiyevi
hansı elmi səriştəliklə şərh edirdisə,
S.Vurğunu, R.Rzanı, B.Vahabzadəni,
İ.Şıxlını, M.Arazı, Y.Səmədoğlunu,
Anarı, Elçini, Ə.Əylislini, M.Süleymanlını,
R.Rövşəni, Ə.Salahzadəni, İ.İsmayılzadəni
də eyni duyum və fikir aydınlığı ilə tələbələrinə
öyrədirdi. Sabir Əhmədlinin “Qanköçürmə
stansiyası” əsəri haqqında danışanda deyirdi ki,
mən bu mövzunun dəfələrlə böyründən
ötüb keçmişəm, ancaq bu mövzuda belə
gözəl bir əsər yazmağın
mümkünlüyü heç ağlıma da gəlməyib.
Altay Məmmədov
2003-cü il iyulun 15-də Gəncədə vəfat
etmişdir.
“Azadlıq”ın
Araşdırmaçı Jurnalistlər Qrupu KİV-ə Dövlət
Dəstəyi Fondunun maliyyə dəstəyilə çap
edilir
Azadlıq.- 2012.- 14-15 oktyabr.- S.14.