Şərqin ilk Konservatoriyası

Üzeyir bəydən yadigar

Şərqdə ilk ali musiqi təhsili ocağı olan Bakı Musiqi Akademiyası fəaliyyət göstərdiyi müddət ərzində zəngin bir yol keçmiş və milli mədəniyyətimizin çoxəsrlik tarixinə yeni parlaq səhifələr yazmışdır. Ölkəmizdə görkəmli bəstəkarlar və ifaçılar nəslinin yetişməsində Bakı Musiqi Akademiyasının xüsusi yeri vardır.

Bu ali musiqi təhsil ocağı bir çox nailiyyətlər və qələbələr əldə edərək çətin yollar keçmişdir. Konservatoriya milli musiqi mədəniyyətinin uğurlu inkişafına köməklik göstərmiş və respublikadan uzaqlarda da rəğbət və hörmət qazanmışdır. Ü.Hacıbəyov adına Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasının bilavasitə “sələfi” xalq konservatoriyası 1920-ci il may ayının 25-də respublikanın xalq komissarlığı maarif şöbəsinin qərarı ilə açılmışdır.

Dərin düşüncə və uzaqgörənliyi ilə seçilən Ü.Hacıbəyov digər musiqi tədrisi ocağının yaranmasını da lazım bildi. Həmin tədris ocağının əsas işi xüsusi musiqi təhsilinə istiqamətlənmək, məqsədi isə hər il bütün profillər üzrə ixtisasçı - musiqiçilər yetişdirməkdən ibarət idi.

Ü.Hacıbəyovun yaradıcı ideyalarının və praktiki səylərinin nəticəsində respublika konservatoriyası yalnız coğrafi mənada deyil, həm də öz təhsil istiqamətinə görə əsil Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasına çevrildi.

Konservatoriyanın ilk onilliyində milli musiqi kadrlarının hazırlığı ilə əlaqədar məsələ mürəkkəb və aktual problemə çevrilmişdı. Konservatoriyada azərbaycanlı tələbələr azlıq təşkil edirdi. Həmişə olduğu kimi, problemi Ü.Hacıbəyovun uzaqgörənliyi həll etdi. 1922-ci ildə o, Azərbaycan türk musiqi məktəbi yaradır, sonralar bu məktəb musiqi texnikumuna çevrilir, məktəbə Ü.Hacıbəyov özü rəhbərlik edir və əsasən azərbaycanlı tələbələr qəbul edilirdi.

Belə ki, birinci təhsil ilində 383 tələbədən 350-si azərbaycanlı idi. 1926-cı ildə bu məktəb konservatoriya ilə birləşir. Ü.Hacıbəyov onun rəhbəri və prorektoru vəzifəsinə təyin edilir.

Konservatoriyanın tələbələrinin milli tərkibi zənginləşir. Artıq 1929-cu ildə onu gələcəkdə məşhur bəstəkar və xalq çalğı alətləri orkestrinin dirijoru S.Rüstəmov tarzən kimi; 1932-ci ildə Azərbaycan musiqisində romans və kamera-instrumental janrının əsasını qoymuş A.Zeynallı bitirirlər.

1928-1929-cu ildə konservatoriyanın quruluşu dəyişdirilir - birinci və ikincə pillələr ondan ayrılır. Respublikada bir sıra musiqi məktəbləri və musiqi texnikumları yaranır. Konservatoriya yalnız ali musiqi tədris ocağı kimi fəaliyyət göstərir. Belə quruluş bu günə qədər də qorunub saxlanır. Konservatoriya tədrislə bərabər bədii funksiyaları da həyata keçirirdi. Məhz buna görə onun ən ali idarə orqanı - Bədii Şura kimi adlandırılmışdır. Burada ən mühüm yaradıcılıq işi - Azərbaycan xalq mahnılarının toplanması, yazılması və işlənməsi məsələsi həll olunurdu.

Milli musiqiçilərimizi yetişdirən məktəb

20-30-cu illərdə konservatoriyada tədris prosesini əsasən Bakıda Moskva, Peterburq, Saratov şəhərlərindən gəlmiş milliyyətcə qeyri-azərbaycanlı musiqiçilər həyata keçirirdilər. Onlardan - violonçelist M.Rostropoviçin atası, L.V.Rostropoviç, bəstəkar və nəzəriyyəçi L.Rudolf, pianoçu G.B.Şaroyev (Bakı musiqi məktəblərindən biri onun adını daşıyır), qaboyçalan V.Knyazkov, valtorna çalan və nəzəriyyəçi S.Berolski, vokalçılardan N.Speranski, M.Kolotova, V.Nikolski və başqalarının adlarını çəkmək olar.

Sonralar bu tərkibə yeni pedaqoji kadrlar - respublikada piano məktəblərindən birinin yaradıcısı, pianoçu M.R.Brenner, musiqişünas-nəzəriyyəçi, Azərbaycan musiqişünas-nəzəriyyəçilik məktəbinin yaradıcısı, N.S.Çumakov, F.Əmirov, S.Hacıbəyov, C.Cahangirov, A.Rzayev və H.Rzayev, R.Mustafayev kimi musiqiçiləri yetişdirən B.İ.Zeydman da qoşuldular.

20-30-cu illərdə konservatoriyanın rəhbərliyi daimi deyildi.

Onun ilk rektorları - pianoçu L.Pressman və İ.Aysberq idilər. Onları başqaları da əvəz edirdi. Lakin konservatoriyanın əsl ruhu və lideri həmişə Ü.Hacıbəyov olmuşdur. Məhz o, bütün Azərbaycan musiqi mədəniyyətinin inkişaf yolunu istiqamətləndirmiş, cəsarətlə milli klassik ənənələrinin Avropa bəstəkarlıq yaradıcılığı ilə sintezini həyata keçirmişdir.

Həmin dövrdə Ü.Hacıbəyov qürurla qeyd edirdi: “Heç kəs inkar edə bilməz ki, azərbaycanlılar ümumiyyətlə musiqisevən xalqdır və düzgün istiqamətə ehtiyacı olan sağlam estetik dərrakəyə malikdir”...

1939-cu ildə Ü.Hacıbəyov rəsmi olaraq konservatoriyanın rəhbəri seçilir (1934-cü ildən bu vəzifə direktor adını alır). Həmin dövrdə Ü.Hacıbəyov öz yetkin yaradıcılıq illərini yaşayır. O, artıq qəhrəmanlıq epik dastan əsasında yazdığı “Koroğlu” operasının müəllifi, milli bəstəkarlıq məktəbinin bədii estetik prinsiplərinin əsasını qoyan banisi idi. Ü.Hacıbəyov ömrünün axırına qədər Konservatoriyanın rəhbəri vəzifəsində qalır.

1939-cu ildə konservatoriyaya arxitektura cəhətdən özünə məxsus gözəl bina verilir və bu günə qədər respublikanın ali musiqi təhsili ocağı bu binada məskunlaşır. Binanın müəllifləri - istedadlı arxitektorlar S.Dadaşov və M.Hüseynov olmuşlar.

Ü.Hacıbəyovun Şərq və Qərb musiqi mədəniyyətlərinin qarşılıqlı əlaqəsinin zəruriliyi haqqında tərtib etdiyi musiqi-estetik proqramlı tezisi milli vokal sənətində də öz əksini tapır və XX əsrin istedadlı müğənni-aktyorları Bülbül və Ş.Məmmədova tərəfindən həyata keçirilir. Onlar yeni milli müğənni məktəbinin baniləri oldular. Hər ikisi musiqi təhsili və respublikanın opera sənəti sahəsində layiqli iz buraxmışlar. Ş.Məmmədova R.Qliyerin eyni adlı “Şahsənəm” operasında Şahsənəm surətinin təkraredilməz yaradıcısı, Bülbül isə Üzeyir Hacıbəyovun “Koroğlu” operasının əsas qəhrəmanının çətin partiyasının klassik interpretatorudur.

Klassik musiqiyə cığır açan sənət ocağı

30-cu illərdə konservatoriyanın nəzdində digər təhsil bazası təşkil edilir - Fəhfak (Rabfak) - musiqi fəhlə fakültəsi. Onun məqsədi musiqi təhsilinə Azərbaycan millətindən olan fəhlə nümayəndələri cəlb etmək idi. Fəhlə fakültəsində gələcəyin bəstəkarlarından - Q.Qarayev, C.Hacıyev, T.Quliyev, Z.Bağırov, A.Hüseynzadə, musiqişünas M.S.İsmayılov təhsil alırdılar.

30-cu illərin axırlarından başlayaraq Azərbaycan konservatoriyası daha istedadlı və perspektivli tələbələrin təhsillərini təkmilləşdirmək üçün onları P.İ.Çaykovski adına Moskva Konservatoriyasına göndərir. Q.Qarayev, C.Hacıyev XX əsrin görkəmli bəstəkarı Dm.Şostakoviçin sinfini bitirmişlər. Burada T.Quliyev, Z.Bağırov təhsil almış, nəfəsli alətlərdə çalan ifaçılardan M.Zeynalov, M.Orucov, E.Paşayev SSRI Böyük Teatrının solistləri olmuşlar. Pianoçu R.Atakişiyev, S.Qəniyev, musiqişünas N.V.Abezqauz Moskva Konservatoriyasında öz təhsillərini təkmilləşdirmişlər.

Xalq musiqimizin inkişafında əvəzsiz xidmətləri olan tarzənlər Əhməd Bakıxanov, Əhsən Dadaşov, Baba Salahov, Bəhram Mansurov, Ağası Məşədibəyov, Səid Rüstəmov məktəbin layiqli nümayəndələridir.

Bu gün də onların ustadlıq ənənələri qorunub saxlanılır, təkmilləşir və milli musiqi kadrlarının yetişdirilməsində geniş istifadə olunur.

Konservatoriyada əsas baza kafedraları tam şəkildə formalaşmışdı: ixtisas fortepiano, Azərbaycan xalq musiqisinin tarixi və nəzəriyyəsi, simli alətlər, nəfəs və zərb alətləri, vokal, bəstəkarlıq, musiqi tarixi, musiqi nəzəriyyəsi, xor dirijorluğu, xalq çalğı alətləri, kamera ansamblı fəaliyyət göstərirdi. Müxtəlif illərdə akademiyada tanınmış musiqiçilər, bəstəkarlar, pedaqoqlar - Ü.Hacıbəyov, Bülbül, Ş.Məmmədova, B.Karaqiçeva, Q.Şaroyev, L.Rudolf, L.Rastrapoviç, Q.Qarayev, S.Hacıbəyov, C.Cahangirov, S.Rüstəmov, P.Brener, R.Atakişiyev, E.Səfərova və b. çalışıb.

Hazırda BMA-da 19 kafedranı birləşdirən 4 fakültə- fortepiano, ifaçılıq, tarix və nəzəriyyə, İAF fakültələri mövcuddur. Təhsil Azərbaycan və rus dillərindədir.

Hazırda akademiyanın müəllimləri arasında C.Hacıyev, A.Məlikov, T.Quliyev, X.Qasımova, S.Ələsgərov, X.Mirzəzadə, F.Bədəlbəyli, V.Adıgözəlov, A.Rzayev, A.Babayev, R.Quliyev və başqa görkəmli musiqiçilər fəaliyyət göstərir.

BMA-nın Fikrət Əmirov, Zülfüqar Bağırov, Qara Qarayev, Tofiq Quliyev, Soltan Hacıbəyov, Cövdət Hacıyev, Vaqif Mustafazadə, Müslüm Maqomayev, Asəf Zeynallı kimi məşhur məzunları olub.

Şərqdə ilk ali musiqi təhsil ocağının yaranması ölkədə musiqi prosesinin irəliləyişi, tamamilə yeni ruhda tərbiyələnən musiqiçilərin meydana gəlməsi demək idi. BMA bu müqəddəs vəzifəni bu gün də şərəflə həyata keçirir...

“Azadlıq”ın Araşdırmaçı Jurnalistlər Qrupu

KIV-ə Dövlət Dəstəyi Fondunun maliyyə dəstəyilə çap edilir

Azadlıq.- 2012.- 17 yanvar.- S.14.